نوروز؛ روز گشایش و فرج

بانگ تلاوت آیات روح بخش قرآن مجید در فضای خانه می پیچد و حالت روحانی آن اعضای خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد. گوینده رادیو با صدای گرم و دلنشین، دعای تحویل سال نو را می خواند و نسیم بهاری آهسته از گل و گیاه می گذرد و فرا رسیدن نوروز را خبر می دهد.

نوروز در ایران باستان

در آیین دیرین ایرانیان گفته شده كه جهان كنونی گذرگاهی ناپایدار است، كه به ابدیت می پیوندد. در این گذرگاه، نیروهای اهریمنی كمین كرده اند تا آدمیزاد را از راه رستگاری منحرف كنند و او را به گمراهی رهنمون شوند. در این میان آنان كه به ایزد یكتا باور دارند، از پیكار با اهریمن پیروز می آیند و به رستگاری و آرامش می رسند. به این ترتیب، آنچه زشت است، از درد و رنج و بیماری تا دروغ و بیداد، از جهان رخت بر می بندد و سلامت و شادی جایگزین آن ها می شود.
در ایران باستان برای دستیابی به چنین هدفی، برخورداری از ایمان و اعتقاد متین و استوار و نیز سلامت جسم و روان ضروری شمرده می شده و به ویژه شادابی تن و روان اهمیت ویژه ای داشته است؛ برای رسیدن به این مهم، به مناسبت های گوناگون جشن هایی برپا می كردند و به شادی و سرور می پرداختند. این جشن ها بسیار بودند، و از آن جمله جشن های مهرگان، سده و نوروز قابل ذكرند. ضمن آن كه جشن نوروز از همه مفصل تر بوده و اهمیت بیشتری داشته است. واژه جشن از ریشه پهلوی پشتن مشتق شده و در ایران باستان به مراسمی اطلاق می شده است كه در آن، ستایش و پرستش پروردگار با سرور و شادمانی ایمان آورندگان همراه بود و از این رو، جشن نوروز، یك جشن دینی ملی محسوب شده است.(1)
در آیین ایرانیان، فروهر یكی از نیروهای مقدس است كه هنگام آفرینش انسان، در جسم وی دمیده می شود و تا دم مرگ، او را از رفتارهای بد باز می دارد، پس از مرگ انسان نیز او را از یاد نمی برد و هر سال به مدت 10 شبانه روز از بیست و پنجم اسفند تا پنجم فروردین ماه، فروهرهای همه در گذشتگان به زمین می آیند و به یمن قدوم آنان است كه بهار از راه می رسد و طبیعت، سر سبز و زیبا می شود. (2)
بیش تر تاریخ نگاران قدیم پیدایش نوروز را به جمشید جم - چهارمین شهریار پیشدادیان - منسوب كرده اند و از این رو به نوروز، نوروز جمشیدی هم می گویند.
در مورد انگیزه های ابداع سنت نوروزی نكات بسیاری در متن های كهن ادبیات فارسی آمده كه همگی به سهم خود، زیبا و دلنشین است و از ذوق سرشار ایرانیان حكایت دارند. (3)

نوروز پس از اسلام

پس از اسلام، با عنایت امامان معصوم و تأكید بر جنبه های مثبت و منطقی، جشن نوروز بار دیگر رسمیت یافت و جنبه مذهبی خود را نیز حفظ كرد. در دین مبین اسلام احادیث معتبری درباره نوروز وجود دارد كه از جمله حدیث «معلی بن خنیس» قابل ذكر است.
علامه مجلسی از امام صادق (علیه السلام) نقل كرده نوروز، روزی است كه: «خداوند از بندگان پیمان گرفت او را بپرستند و او را شریك نگیرند و به پیامبران او بپیوندند.... و هیچ نوروزی نیست كه ما در آن متوقع گشایش و فرجی نباشیم، زیرا نوروز از روزهای ما و شیعیان ما است.» (4)

از شیخ طوسی (ره) نقل است كه گفت: «پس، حضرت صادق (علیه السلام) به معلی فرمود: چون نوروز رسد، غسل كن و پاكیزه ترین جامه های خود را بپوش و به بهترین بوها و عطرها خود را خوشبو كن و در آن روزها، روزه بدار، پس چون از نماز و نافله ها فراغت یافتی، چهار ركعت نماز بگذار ....(5 و 6)
روایت دیگر از معلی بن خنیس، از امام صادق (علیه السلام) ذكر می كنیم. معلی می گوید: در صبحگاه روز نوروز به حضور امام صادق (علیه السلام) مشرف شدم. حضرت از من پرسید: معلی! آیا از امروز چیزی می دانی؟ گفتم: خیر! لیكن عجم ها (ایرانیان) امروز را بزرگ می دارند و به همدیگر تبریك می گویند. امام فرمود: همانا گرامیداشت امروز به سبب وقایعی است كه برای تو بازگو می كنم.
من از این سخن امام خرسند شدم و اشتیاق خود را برای شنیدن كلام امام ابراز داشتم و از ایشان خواستار بیان آن شدم. حضرت در سیمای نوروز به نمونه هایی از حوادث انجام شده اشاره فرمودند، از جمله موارد ذیل را بیان داشتند:
1. پیمان ستاندن خداوند
خداوند از بندگان خود پیمان ستاند كه تنها او را پرستش كنند و چیزی را شریك وی قرار ندهند و پیرو رسول او، حجج الهی و اولیائش باشند.
2. آغاز تابش خورشید
نخستین بار خورشید در آن طلوع كرد.
3. استقرار كشتی نوح (علیه السلام)
كشتی نوح بر كوه جودی قرار یافت.
4. بت شكنی ابراهیم
حضرت ابراهیم خلیل بت های قومش را در هم كوبید.
5. نزول جبرائیل
جبرائیل بر پیامبر خاتم فرود آمد.
6. پاكسازی بت های قریش
رسول خدا (صلی الله و علیه و آله)، علی (علیه السلام) را بر روی شانه اش قرار داد، تا او بت های قریش را از روی خانه خدا به زیرافكند.
7. بیعت با امیر المؤمنین (علیه السلام)
پیامبر (صلی الله و علیه و آله)، برای امیر المؤمنین (علیه السلام) در غدیر خم عهد و پیمان ستاند، و در آن روز بر ولایت علی اقرار كردند، خوشا بر آنان كه بر ولایت او استوار ماندند و بدا به حال آن كسانی كه آن پیمان را شكستند.
8.ظهور مهدی (علیه السلام)
نوروز، روزی است كه در آن قائم آل محمد (علیه السلام) ظهور می كند و خداوند او را بر دجال پیروز می گرداند، هیچ نوروزی نیست جز آن كه ما در آن فرج او را انتظار می كشیم. نوروز از ایام ما می باشد، ایرانیان آن را بزرگ داشتند و شما عرب ها آن را تباه ساخته، كوچك شمردید. (7)

آداب نوروز

1. غسل، پوشیدن لباس تمیز و زدن عطر. (8)
2. روزه داری، برپایی نماز و یاد خدا با تكبیر و تهلیل.
3. آراستگی ظاهری، پیراستگی باطنی.(9)
4. دادن هدیه و برپایی جشن و شادمانی
یكی از یاران امام صادق (علیه السلام) از حضرت درباره مرد ثروتمندی پرسش نمود كه در روز مهرگان یا عید نوروز مردم به وی هدیه می دهند اما در عوض احسان نمی كند.
امام (علیه السلام) فرمود: آیا اهل نماز هستند؟ گفتم: آری. حضرت فرمودند: هدیه آن ها را باید بپذیرد و او نیز در مقابل برای آن ها هدیه ای بفرستند.(10)
5 .دید و بازدید
از معصوم است كه فرمود: این روز، نوروز است كه مردم در آن اجتماع دارند و همدیگر را ملاقات می كنند تا .... (11)

خاتمه

آری! فرخنده باد نوروز بر آگاهان و بیداران كه در گستره شادی خود، دیگران را سهیم می كنند و یاران در انتظار را با ریزش سخاوت خویش لبخند شادمانی می بخشند كه این روزها نیز می گذرد و شادی ها و شیون ها پایان می پذیرد و سر انجام كتیبه اعمال ما آینه انسانیت و صحیفه سرنوشت ما خواهد بود.

پی نوشت ها:
1 .پرویز افكاری، نوروز، تاریخچه و مرجع شناسی.
2.ارتور كریستن، ایران در زمان ساسانیان، ص .194
3. تاریخ طبری، ص78، ترجمه پاینده.
4. بحار الانوار، ج59، ص131، لطیفی، چهل حدیث، ص.40
5. تفسیر جامع البیان، ج2، ص.157
6. مستدرك الوسایل،7،ص.66
7. بحار الانوار، ج56، ص.119
8.تفسیر المیزان،ج30، ص.300
9. وسائل الشیعه، ج5، ص.115
12. وافی، ج3، ص.116
11. میزان الحكمه، ج7، ص.13