پیش به سوی نوروزی پر و پیمانه

بعضی از مردم در این ایام سرد زمستانی به استقبال روزهای با طراوت بهار رفته اند. برخی هنوز در این ساعات پایانی سال نیز در حال فراهم کردن اسباب شروع سال نو هستند و برخی نیز ترتیب یک سفر خوب را می چینند...

حسن محسنی/کارشناس حوزه - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

كلمه عید از «عود» یعنی بازگشت گرفته شده است.(1) انسان به طور طبیعى و فطرى خواستار آزادى ، لذت و خوشى می باشد و گاهی بعد از برآورده کردن این خواست طبیعی دچار انحراف مى شود.
بازگشت دو مرتبه به این خواست طبیعى اصطلاحاً عود نامیده می شود. بنابراین عید یعنى بازگشت به خواسته هاى طبیعى كه قهراً همراه با مسرت و شادى و فرح می باشد.
به تعبیری دیگر؛ عید یعنى هر چیزى كه هر لحظه تكرار مى شود، عید یعنى روزى كه به یک شادی جدیدی بر مى گردد.
بنابراین عید نوروز یعنى عیدى كه در طبیعت دگرگونى پدید مى آید. قرآن کریم چنین حوادث طبیعى را اینگونه تعبیر می کند: «وَیُحْىِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا» (2)؛ (خداوند زمین را بعد از مرگ حیات می بخشد.)

هر روزتان نوروز باد

در ایام منتهی به آخر سال خانواده ها مشغول خانه تکانی و فراهم کردن لوازم عیدانه خود می شوند تا سال جدید را با شادی و برکت شروع کنند.
فارغ از این امور لازم است مواردی را هم مورد توجه قرار داد تا سرتاسر ایام زندگی همراه با خیر و خوشی باشد. به تعبیر امیرالمؤمنین چه نیکو است همواره نوروزانه زندگی کرد.
(أَنَّهُ أُهْدِیَ إِلَیْهِ فَالُوذَجٌ فَقَالَ مَا هَذَا قَالُوا یَوْمُ نَیْرُوزٍ قَالَ فَنَیْرِزُوا إِنْ قَدَرْتُمْ كُلَّ یَوْمٍ یَعْنِی تَهَادَوْا وَ تَوَاصَلُوا فِی روزی برای امام علی(علیه السلام) هدیه آوردند. امام (علیه السلام) فرمودند: این چیست؟ گفتند: امروز نوروز است. فرمود: اگر می توانید هر روز را نوروز سازید. یعنی به خاطر خداوند، به یکدیگر هدیه بدهید و به دیدار یکدیگر بروید.) (3)؛ یعنی هر روز با این عملکرد باشید؛ به عبارتی: هر روزتان نوروز باد.

حسنات نوروز

1- سفر غافلانه نباشد:

عده ای زیادی علاقه به سفر نوروزی دارند. اما متاسفانه بسیارى از سفرها سفرهاى غافلانه است. در قرآن کریم شش مرتبه كلمه «سیروا» بیان شده است. اما گردش مورد نظر قرآن گردش حکیمانه است. خداوند در سوره یوسف می فرماید: «وَكَأَیِّنْ مِنْ آیَهٍ فِى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَمُرُّونَ عَلَیْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ (4)»؛ (چه بسا نشانه هایى در آسمانها و زمین است كه بشر غافل از كنار آنها عبور مى كند)
دین مبین اسلام مخالف تفریح نیست؛ «لَا تَنسَ نَصِیبَكَ مِنْ الدُّنْیَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الْأَرْضِ (5)»؛ به قارون خطاب می شود: از دنیا استفاده بهینه كن ولی غافلانه و همراه با معصیت نباشد.
موقعی که به دامان طبیعت می رویم نگاه عالمانه به آن بیندازیم. نگاهمان را به خلقت و طبیعت عالمانه کنیم؛ «أَفَلَا یَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَیْفَ خُلِقَتْ (6)».
امام على (علیه السلام) با دقت در آفرینش ملخ مى فرمایند: اگر خواهى در شگفتى ملخ سخن گو، كه خدا براى او دو چشم سرخ، دو حدقه چونان ماه تابان آفرید، و به او گوش پنهان، و دهانى متناسب اندامش بخشیده است...(7)

2- توجه به درختان و محیط زیست :

در ایام پر طراوت بهاری فرصت خوبی برای درختکاری مهیا می شود. توجه به مقوله درخت و طبیعت در منابع دینی بسیار پررنگ می باشد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «إِنْ قَامَتِ السَّاعَهُ وَ فِى یَدِ أَحَدِكُمُ الْفَسِیلَهُ فَإِنِ اسْتَطَاعَ أَنْ لَا تَقُومَ السَّاعَهُ حَتَّى یَغْرِسَهَا فَلْیَغْرِسْهَا (8)»؛ (اگر در آستانه قیامت در دست یكى از شما یك نهال است، اگر مى تواند آن را بكارد) یعنى در خطرناك ترین شرایط از درخت كارى غافل نشوید.

3- دید و بازدید:

سفارش دین احسان به بستگان به ویژه والدین است. «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ ذِى الْقُرْبى (9)»؛ (به پدر و مادرت و همچنین به بستگان احسان كنید.)
پیامبر اعظم صلی الله و علیه و آله به تمام مسلمانان حال و آینده توصیه به صله رحم می کنند هر چند در این راه سختی وجود داشته باشد: «أُوصِى الشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِى وَ الْغَائِبَ مِنْهُمْ وَ مَنْ فِى أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ أَنْ یَصِلَ الرَّحِمَ وَ إِنْ كَانَتْ مِنْهُ عَلَى مَسِیرَهِ سَنَهٍ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنَ الدِّینِ(10)»
صله رحم آثار و برکات زیادی دارد از جمله: سبب افزونی عمر و مال است، از بد مردن و بى آبرویى و به ذلت مردن جلوگیرى مى كند، سبب کسب درجات عالیه اخروی می شود و...

4- پرهیز از ولخرجى و اسراف:

به بهانه زینت و آبروداری دچار اسراف و تزویر نشویم. «زُیِّنَ لِلْمُسْرِفینَ ما كانُوا یَعْمَلُونَ(11)»
برپایی مهمانی های پر هزینه ،شیرینی عید را به کام میزبان و مهمان تلخ می کند. میزبان درصدد تکریم است. گمانش بر این است که هر چه سفره رنگین تر باشد احترام بیشتری برای خود می خرد. این در حالی است که اسراف و تبذیر مانع دید و بازدیدهای بعدی می شود. مهمان با خود کلنجار می رود که چگونه از عهده جبران چنین پذیرایی برآید.

5- رفع کدورت ها:

ظاهر خانه و وسایل زندگی پاک می شود که این لایه ظاهری زندگی است. ولی باید توجه داشت که قلب و روح هم نیاز به غبار روبی و خانه تکانی دارد.
سفارش دین به مؤمنین این است که کینه کسی را در دل نگه ندارند «و الذین جاءوا مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّكَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ (12)»
این آیه شریفه یکی از ویژگی های برادران دینی را چنین بیان می کند: مى كوشند هر گونه كینه و دشمنى و حسد را از درون دل خود بیرون بریزند، و از خداوند رئوف و رحیم در این راه یارى مى طلبند.
" غل" (بر وزن سل) در اصل به معنى نفوذ مخفیانه چیزى است، و لذا به آب جارى در میان درختان" غلل" مى گویند، و از آنجا كه حسد و عداوت و دشمنى به طرز مرموزى در قلب انسان نفوذ مى كند به آن" غل" گفته شده، بنابراین" غل" تنها به معنى "حسد" نیست بلكه مفهوم وسیعى دارد كه بسیارى از صفات مخفى و زشت اخلاقى را شامل مى شود.
تعبیر به "اخوان" (برادران) و استمداد از خداوند رئوف و رحیم در پایان آیه همه حاكى از روح محبت و صفا و برادرى است كه بر كل جامعه اسلامى باید حاكم باشد و هر كس هر نیكى را مى خواهد تنها براى خود نخواهد، بلكه تلاشها و تقاضاها همه به صورت جمعى و براى جمع انجام گیرد، و هرگونه كینه و عداوت و دشمنى و بخل و حرص و حسد از سینه ها شسته شود و این است یك جامعه اسلامى راستین. لازم به ذکر است که در این ایام نباید از حال محرومین و بیماران و خدمتگزاران جامعه غافل بود.

جمع بندی:

نوروز یک انتخاب مناسبی است برای همسویی با طبیعت؛ اكنون كه زمانی برای دگرگونی طبیعت ها است؛ در مسیر تحول و دگرگونی انسانیت هم تلاش کنیم.

پی نوشت ها:
1- معجم مقاییس اللغه،ج4،ص183
2- روم/ 19
3- دعائم الاسلام،ج2،ص326
4- یوسف/ 105
5- قصص/ 77
6- غاشیه/ 17
7- نهج البلاغه(ترجمه مرحوم دشتی)،ص361
8- مستدرك الوسائل، ج 13، ص 460
9- بقره/ 83
10- كافى، ج 2، ص 151
11- یونس/ 12
12- حشر/10