بیانی راه گشا از آیة الله بهجت (ره) برای توفیق نماز شب

بعد از یک روز پر کار و خسته کننده به رختخواب رفتم تا استراحت کنم ... همین طور که طبق عادت شبانه، قبل از خواب اتفاقات روزانه را مرور می کردم، یادم افتاد که امروز از دوستی هدیه گرفتم ... بلند شدم و از کیفم کادو را برداشتم ... کادوی زیبایی داشت.. با دقت بازش کردم ... کتابی با تیتر و فهرست هایی وسوسه کننده برای خواندن کتاب....

لیلا علیخواه/کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

گویی خواب از سرم پریده بود شروع کردم به خواندن کتاب. در کتاب از فواید نمازی نوشته بود که هم برای امروزم خوب بود هم برای فردایم، هم برای جسمم درمان بود هم برای روحم، هم به درد دنیایم می خورد هم به داد آخرتم می رسید. خیلی لذت بردم اما از آن سوی پُر از حسرت شدم که چرا تا کنون موفق نشده ام درست و حسابی نماز شب خوان شوم. بارها و بارها تصمیم گرفتم ولی باز هم ...
اما این دفعه عزمم را جزم کردم و برای اینکه نتیجه ای بهتر و متفاوت بدست بیاورم، چه خوب ... قسمتی از کتاب درباره عوامل محروم شدن از نماز شب نوشته است ..قطعاً بجز من افراد دیگری هم به این درد مبتلا بوده اند و هستند... مطالبی که خواندم دلایل زیادی گفته شده بود؛ مثل تنبلی، پرخوری، زیاد خوابیدن، گناه، مخصوصا دروغ و عُجب.
با خودم گفتم: پس باید با عزم و اراده جدی بر تنبلی خودم غلبه کنم، با پر خوری نکردن، زیاد خوابیدن را هم کنترل کنم. و از همه مهتر حواسم به گناه نکردن بخصوص دروغ، باشد. به نظرم رسید مقوله گناه از بقیه مهم تر بود. حدیث های زیادی هم در این مورد نوشته بود که بسیار تأثیر گذار بودند.

مردی حضور حضرت علی علیه السلام مشرّف شد و عرض كرد:«یا أمیرَالْمُؤْمِنینَ، اِنّی قَدْ حُرِمْتُ الصَّلاةُ بِاللَّیلِ؟ فَقال أمیرُالمؤمنینَ: أنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَیدَتْكَ ذُنُوبُك».(1) ای امیرالمؤمنین، چرا من از فیض نماز شب محروم می شوم؟ آن حضرت فرمود: تو مردی هستی كه گناهانت تو را در بند و [زنجیر] كشیده اند».

اسارت در هر چیزی، انسان را از چیزهای دیگر باز می دارد. خداوند انسان را آزاد از هر چیز و البته بنده خود می خواهد. تا انسان بنده ی خدا نشود از دیگر قیدها آزاد نمی شود. پس نمی توان عبد و بنده ی گناه و نفس خود بود ولی تمنای بندگی خدا را داشت. یک دل و دو دلبر که نمی شود!
شخصی از امام حسین علیه السلام پرسید: «یا أبا عبد اللّه إنّی لا أقوى على الصلاة باللیل، فقال: لا تعص اللّه بالنهار» (2) یا اباعبدالله من برای نماز شب قدرت و توانی در خود نمی بینم و موفق به خواندن نماز شب نمی شوم. امام فرمود: در روز در برابر خداوند سر کشی نکن.
اصل نماز بر خشوع بنا شده است. پس چگونه می توان با سرکشی و بد رفتاری در پیشگاه الهی، به خلوتِ یار راه یافت و فرصتی پیدا کرد برای دلبری؟
شب نعمتی است بسیار زیبا که از فواید آن آرامشِ دل انگیز شب است برای سخن گفتن و راز و نیاز کردن با شب آفرین. پس این سخن حق است که چشمی كه در روز؛ به گناه آلوده شد، شب هنگام سعادتِ بارانی شدن در كنار سجّاده را ندارد.
زبانی كه در روز؛ به بدگفتاری باز شد، شب هنگام قادر به زمزمه حقّ و نجوا با دلبر نخواهد بود.
ممكن نیست كه سیه دلِ روز، دل زنده دار سحر باشد.
ممكن نیست كه تبهكار روز، پارسای شب شود.
امام صادق علیه السلام فرمود: «اِنَّ الرَجُلَ یذْنِبُ الذَّنْبَ فَیحْرُمُ صَلاة َاللَّیلِ وَ اِنَّ الْعَمَلَ السَّییءَ اَسْرَعُ فی صَاحِبِهِ مِنَ السِّكِین فِی اللَّحْمِ» (3)؛ كسی كه مرتكب گناهی شود از نماز شب محروم می گردد و به درستی كه نفوذ اثر كار ناپسند در انجام دهنده ی آن از نفوذ چاقو در گوشت سریع تر است».
یعنی همان گونه كه كارد در گوشت نفوذ كرده، آن را قطعه قطعه می كند، گناه نیز اطاعت را قطعه قطعه مى كند. هر کاری اثری از خود بجا می گذارد. طبق فرمایش امام صادق علیه السلام اثر گناهِ روز در فرد، هم شدید است هم سریع.
حدیث های دیگری نیز درباره اثر گناه بر نماز شب نخواندن، دیدم. مانند این حدیث: شخصی نزد سلمان فارسی آمد و گفت: من توان آن را ندارم که در شب نماز به جای آورم. سلمان گفت: در روز گناه مکن.
در حدیث دیگری امام علی علیه السلام می فرماید: گناهان و اعمال و رفتار بد انسان، موجب محرومیّت او از نماز شب می شود. (4)
از بین گناهان، بر ترک گناه دروغ برای توفیق نماز شب تأکید بیشتری شده است:
از امام صادق علیه السلام نقل شده است که : «ان الرجل لیكذب الكذبة و یحرم بها صلوة اللیل فاذا حرم بها صلوة اللیل حرم بها الرزق» (5)
انسان گاهى دروغ مى گوید و سبب محرومیتش از نماز شب مى شود، هنگامیكه از نماز شب محروم شد، از روزى و مواهب مادى و معنوى نیز محروم مى شود.
در این میان حدیثی دیدم که لحظه ای احساس تضاد و دور باطل بین احادیث نمودم. امام صادق علیه السلام می فرماید: «صَلَاةُ اللَّیْلِ كَفَّارَةٌ لِمَا اجْتَرَحَ بِالنَّهَارِ.» نماز شب، گناهان روز را می زداید. (6)

یعنی گناهِ روز از یک طرف مانع نماز شب است و از یک طرف خودش به وسیله نماز شب از بین می رود!؟ کمی که اندیشیدم دریافتم که عزم و اراده از هر چیز مهم تر است. اینکه انسان اراده و همتش را بر این قرار دهد که گناه نکند و در برابر گناهان مقاومت کند، خداوند توفیق ترک گناه را به او می دهد و اگر هم جایی گناهی از او سر بزند، انسان می تواند با استفاده از فرصت طلاییِ نیمه شب و کیمیایِ نماز شب، آن را جبران کند. به جز اینکه برخی گناهان عصیان و سرکشی هستند و برخی گناهان مانند غبار بر دل می نشینند. گناهی که از سر عصیان باشد مانع هست و گناهی که مانند غبار باشد، با توفیق الهی به وسیله نماز شب از بین می رود.
در کنار عزم بر ترک گناه، چه راه های دیگری برای توفیق نماز شب خواندن وجود دارد؟ قبل از همه باید بدانیم که هر چیز و هر کاری را باید از خدا خواست. پس نماز شب، و شب زنده داری در برابر حضرت حق، توفیقى می خواهد كه آن را هم باید از خدا طلبید.
گام بعد توسل به اهل بیت (علیهم السلام) است زیرا آنها در همه ی امور هدایت گران ما هستند و دستور حضرت حقّ چنین است که باید خاندان رسالت را واسطه قرار دهیم: «وَابْتَغوا اِلیهِ الوَسیلةِ» (7)

و از طرفی عبادت عابدان مقبول حضرت باری تعالی نمی گردد مگر با داشتن ولایت و محبّت خاندان رسالت چنان كه در زیارت «جامعه كبیره» می خوانیم: «بِمُوالاتِكُم تُقْبَلُ الطّاعةُ المُفتَرِضَه»؛ به سبب ولایت و دوستی شما اعمال واجب و مستحب مقبول درگاه احدیت می گردد.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اذا اردت ان تقوم الی صلوة اللیل فقل: اللهم انی اتوجه الیک بنبیک نبی الرحمة و اله و اقدمهم بین یدی حوائجی، فاجعلنی بهم وجیها فی الدنیا و الاخرة و من المقربین اللهم ارحمنی بهم ولا تعذبنی بهم واهدنی بهم و لا تضلنی بهم و ارزقنی بهم و لا تحرمنی بهم و اقض لی حوائجی للدنیا و الاخره انک علی کل شی ء قدیر و بکل شی ء علیم » (8)
هنگامی كه خواستی به نماز شب بایستی بگو: بار خدایا من به وسیله پیامبرت كه نبی رحمت است و به وساطت خاندان پیامبر، رو به سوی تو می آورم و آنان را پیشاپیش حوائجم مقّدم می دارم. خداوندا مرا به حرمت آن پاكان آبرومند در دنیا و آخرت، از مقرّبین درگاهات قرار بده.
بار پروردگارا، به عظمت آنان بر من ترحّم فرما، و به احترام آنان عذابم مفرما، و به سبب آنان هدایتم كن و گمراهم نفرما، و به بركت آنان رزقم داده و محرومم مگردان، و حوایج دنیا و آخرتم را برآور، چه آنكه تو بر هر چیز توانایی و به چیز دانا.
همین طور که کتاب را می خواندم، با خودم گفتم: چگونه می شود بر این خواب شبانگاهی غلبه کرد؟
گویی نویسنده صدای من را می شنید ... بعد از اینکه در ذهنم سؤالی می آمد بلافاصله یا بعد از مدتی به جوابم می رسیدم...
نکته مهمی را به نقل از آیة  الله بهجت(ره) بیان کرده بود که بسیار راه گشا بود .... ایشان فرمودند: در تعبدیات کوه کندن (کار دشوار طاقت فرسا) از ما نخواسته اند سخت ترینش نماز شب خواندن است که در حقیقت تعیین وقت خواب است نه اصل بی خوابی. [پس] نیم ساعت زودتر بخواب تا نیم ساعت زوددتر بیدار شوی. آیا می ترسی اگر بیدار شوی دیگر خوابت نبرد و بمیری؟ اگر خواب بمانی در خواب هم ممکن است بمیری. (9)
پس با کم خوردن در شب و زود خوابیدن، به طور طبیعی می توان به موقع بیدار شد. راه کار دیگر قرائت آیه آخر سوره کهف است که مداومت بر آن بسیار راه گشاست.
«قُل اِنَّما اَنَا بَشَرٌ مِثلُكُم یُوحی اِلَیَّ اَنَّما اِلهُكُم اِلهٌ واحِدٌ فَمَن كانَ یَرجُو لِقاءَ رَبِّهِ فَلیَعمَل عَمَلاً صالِحاً وَلا یُشرِك بِعِبادَةِ رَبِّهِ اَحَداً»؛ «بگو من فقط بشرى هستم همانند شما، كه به من وحى مى شود، حق این است كه خداى شما یگانه است پس هر كه امید دارد كه به پیشگاه پروردگار خویش رود باید عمل شایسته كند و هیچكس را در عبادت پروردگارش شریك نكند.»
و دیگر خواندن دعایی که امام صادق علیه السلام توصیه فرموده اند: «وَ اَللّهُمَ لاتُؤمِنی مَكرَكَ وَ لا تُنسِنی ذِكرَكَ وَلاتَجعَلنی مَعَ الغافِلینَ اَقُوُ ساعَةَ كَذا و كَذا» (10)؛ «خدایا مرا ایمن از مكر خود مفرما و هرگز ذكرت را فراموشم منما و قرارم مده از بى خبران، بپا خیزم در فلان ساعت»
با یک انرژی و گویی پیدا کردن یک فرصت طلایی دیگر، با توکل بر خدا و خواندن آیه آخر سوره کهف به امید بیدار شدن و توفیق خواندن نماز شب خوابیدم...
پروردگارا! توفیق ترک گناه و خواندن نماز شب را به ما عنایت بفرما.

پی نوشت:
1 کافی، ج 3، ص 442
2 توحید صدوق، ص 84
3 المحاسن، ج 1، ص 115
4 بحار الانوار ، ج 87 ، ص145
5 ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 42
6 الاصول سته عشر، ص325
7 مائده، آیه 35
8 من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 483
9 کتاب700  نکته، 2/17
10 کافی، ج 4، ص 461