تبیان، دستیار زندگی
كتاب «شرق شناسی» از سوی ادوارد سعید در سال 1978 تالیف و منتشر شده و با ترجمه عبدالرحیم گواهی از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

«شرق شناسی» ادوارد سعید

كتاب «شرق شناسی» از سوی ادوارد سعید در سال 1978 تالیف و منتشر شده و  با ترجمه عبدالرحیم گواهی از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است. موسسه انتشارت امیرکبیر تازه ترین ترجمه از کتاب «شرق شناسی» را که توسط «لطفعلی خنجی» انجام شده است، برای دومین بار تجدید چاپ کرد.

ادوارد سعید، منتقد و نویسنده ی ادبی و سیاسی اجتماعی فلسطینی الاصل آمریکایی، که بین سال های 1935 تا 2003 زیسته است، شهرتش را مدیون کتاب «شرق شناسی» است و در مجامع علمی با این کتاب شناخته می شود؛ به طوری که امروزه اصطلاح شرق شناسی بیشتر اشاره به اثر و گفتمان سعید دارد تا رشته ای دانشگاهی که به مطالعه ی ادبیات و فرهنگ و تاریخ شرق بپردازد. وی در دوران زندگی خود، مدافع حقوق مردم فلسطین بود و در این باره کتاب هایی نگاشت که به فارسی نیز ترجمه شده است.

سعید مسیحی آواره ای فلسطینی است که در سال 1948، قبل از اشغال بیت المقدس شرقی، ابتدا به قاهره و سپس به آمریکا مهاجرت کرد. وی دارای مدرک کارشناسی ادبیات انگلیسی از دانشگاه پرینستون و کارشناسی ارشد و دکترای ادبیات از دانشگاه هاروارد آمریکاست که تز دکترای خود را تحت نظر جوزف کنراد نگاشته است. او بلافاصله بعد از اخذ مدرک دکترا، در دانشگاه کلمبیای آمریکا شروع به تدریس ادبیات تطبیقی و زبان انگلیسی کرد. وی همچنین در دانشگاه های هاروارد و جان هاپکینز نیز درس گفته است. سعید به زبا ن های فارسی و عربی و نیز فرانسه، ایتالیایی، آلمانی و لاتین مسلط بود و در موسیقی نیز صاحب نظر بود. در سال 1992 به سرطان خون مبتلا شد و بعد از اینکه متوجه بیماری اش شد، دوباره به دنیای موسیقی بازگشت و دست به اقدام بی مانندی زد و گروه موسیقی ای متشکل از استادان فن موسیقی از اتباع اسرائیل و فلسطین تشکیل داد که نام آن را کنسرت دو گانه ی شرقی غربی نهاد.

«شرق شناسی» در میان آثار سعید، شاخصترین کتاب وی به شمار میرود که تا پیش از ترجمه به زبان فارسی به 25 زبان زنده دنیا ترجمه شده است و این برای خود سعید هم تعجب آور بود که چگونه کتابی که ناشران نیویورکی رد کرده بودند و از چاپ آن امتناع می ورزیدند، در مدت کوتاهی، چنین مورد اقبال جهانیان قرار گرفته است.

شرق شناسی

کتاب شرق شناسی از زمان چاپ در سال 1978، باعث ایجاد سیطره ی معرفتی ای بر محافل دانشگاهی شده که به جریان پساشرق شناسی نامور شده است. البته تجدیدنظرهایی در این نظریه توسط وی صورت گرفته است.

او در این کتاب با نگاهی به آراء متفکرانی چون میشل فوکو و آنتونیو گرامشی و آمریت دانش غرب نسبت به شرق وهمچنین قدرتی را که غرب به شرق تحمیل کرده و نیز دیدگاههای غربی درباره شرقشناسی را به چالش کشیده است.

وی در بخشی از مقدمه کتاب خود درباره آن مینویسد: «شرق شناسی تاریخ فروپاشی فردی و ملی است. هدف از نوشتن، آن رهایی روشنفکران از زنجیرهای اندیشه هایی مانند شرق شناسی است.»
از سال 1993 تا زمان مرگ سعید، تمامی مقالات وی در وبلاگش منتشر می شده است. وی در مجموع حدود 150 مقاله ی آنلاین در سال های آخر عمرش نگاشته و در وبلاگش قرار داده است. تأثیر سعید در جهان غرب و شرق به این دلیل بود که مقالات وی به شکل وسیعی ترجمه و توسط لینک های گوناگونی پشتیبانی شده است. هدف کتاب سعید اثبات این نکته است که هر گونه فعالیت مستشرقان، اعم از پژوهش های تاریخی، هنری و حتی موسیقایی، ابزاری در دست استعمار و در خدمت امپریالیسم است.

واژه ی شرق شناسی اگرچه در شکل کلی خود، رشته ای دانشگاهی است که در مورد فرهنگ، تاریخ، هنر، زبان و... جهان شرق، به خصوص کشورهای اسلامی و خاورمیانه و خاور نزدیک، به مطالعه و بررسی می پردازد؛ اما در محافل دانشگاهی و علمی، این واژه بیشتر یادآور اثر ادوارد سعید یعنی «شرق شناسی» است که یکی از بنیان های نظری متون پسااستعماری محسوب می شود که آن را تحت عنوان پست کلونیالیسم می شناسیم. امروزه در فرهنگ ها، شرق شناسی اشاره به گفتمان ابداعی سعید دارد.

شرق شناسی امروزه سه شکل اساسی به خود گرفته است و به واقع سه گفتمان شرق شناسانه داریم:
1. شرق شناسی
2. پساشرق شناسی ادوارد سعید (ضدشرق شناسی)
3. شرق شناسی وارونه (العظمه و بابی سعید)
آن «شرق شناسی» که سعید تألیف کرده یادآور چیزی است که فوکو آن را صورت بندی گفتمانی نام نهاده است. سعید می گوید من از مفهوم میشل فوکویی استفاده کرده ام: قدرت کلام، بخشی از فرآیند شناخت و نیز عاملی اساسی در شکل دهی به واقعیت های ملموس و غیرملموس است.

سعید معتقد است شرق شناسی در تبیین خود این گونه عمل می کند:
1. بین شرق و غرب تفاوت عمیق و مطلقی برقرار است.
2. بازنمایی جوامع غربی از شرق، نه بر واقعیت، بلکه بر برداشت های ذهنی استوار است.
3. شرق بدون تغییر و راکد و در نتیجه، قادر به تعریف هویت خود نیست.
4. شرق مطیع و منقاد و فرمان بردار است.
وی چهار روایت را در برداشت غرب از شرق دخیل می داند. به عبارتی شرق از دل این روایت ها در اندیشه و جان غربی رسوخ پیدا کرده و معنا یافته است:
1. روایت استبداد شرقی
2. فقدان تغییر اجتماعی
3. نظریه ی شهوت رانی و جنسیت
4. فقدان نظم و انضباط اجتماعی
سعید گسترش شرق شناسی را همراه با گسترش استعمار اروپاییان می داند و اعتقاد دارد که همراه با مطالعه ی زبان، انسان شناسی، تاریخ و جغرافیا و تمامی جلوه های گوناگون مشرق زمین، شبکه ای از دانش را تشکیل می دهند که شرقی را به ذهن غربی به صورت تصفیه شده نشان می دهد و بعد از عبور از صافی دانش و قدرت ذهن غربی، با شرق شکل گرفته توسط قدرت، شناخته می شود.شرق شناسی از دیدگاه سعید، مجموع مفروضات غلطی است که اندیشه ی غرب را نسبت به شرق متأثر ساخته است. شرق با این دیدگاه «دیگربود» غرب است و از جهتی دیگر، شرق شناسی، به عنوان ساختی از گفتمان ایدئولوژیک غرب، این امکان را برای اروپاییان فراهم نموده است تا بتوانند شرق را به زیر سلطه و تصرف خود درآورد و آن را استعمار کند.

به عبارتی، غرب با شرق شناسی خود، در صدد بود تا به دیدگاه خود درباره ی شرق، مرجعیت بخشد و از این طریق، آن را تحت کنترل خود درآورد. در واقع سعید معتقد است شرق برساخته ی ذهن غربی است تا از این طریق، خود را بشناسد و بتواند توجیهی برای تسلط و هژمونی خود بر شرق ارائه کند. وی در کتابش بیشتر به انگلیسی ها، فرانسوی ها و آمریکایی ها می پردازد و به سایر شرق شناسی ها اشاره نمی کند و به نوع مواجهه ی آن ها با دنیای اسلام و به خصوص غرب معطوف می شود.

ویژگی شرق شناسی بر اساس این اعتقاد بنیان گذاری شده است که غرب بی حرف وحدیث، بر شرق برتری دارد و به دلیل اینکه شرق ناتوان از شناخت خود است، شرق شناسی می خواهد به آنان کمک کند تا خود را بشناسند. به عبارتی، شرق شناسی شرق را هم به شرقیان و هم به غربیان می شناساند. اما همان گونه که گرامشی می گوید، این شناخت موجب شکل گیری هژمونی و سلطه ی غرب بر شرق می شود و چون پتک، این شناخت بر سر شرق می نشیند و آن ها را مقهور خود می سازد.

سعید در وصف مصر بعد از فتح آن توسط ناپلئون می نویسد که دانشمندان رشته های مختلف، هر کدام خصوصیات فرهنگ مصر را در مجلدی نگاشتند. به نظر سعید، این امر نشان دهنده ی این مسئله است که استعمار و تصرف سرزمین ها به وسیله ی نیروی نظامی، به تنهایی کافی نیست، بلکه این امر باید توسط دانش، که همان شرق شناسی است، تثبیت شود. این دانش همان چیزی است که فوکو آن را صورت دیگری از قدرت می نامد.

این شرق هم شرق اسطوره ای است و هم شرق جغرافیایی که شامل انسان هایی است که مسلمان و عرب و دارای نژاد های گوناگونی هستند. وی می گوید غرب این ها را با عنوان ذهن عربی، ذهن خاورمیانه ای و نیز فرهنگ اسلامی نمونه سازی می کند و تعمیم می دهد.

ادوارد سعید با وام گیری اندیشه ی فوکو، در صدد بود تا به ساخت شکنی تصویر غربیان از شرق بپردازد. او در این راستا، ابتدا با زیر سؤال بردن انسان شناسی شرق شناسان، معتقد است که انسان شناسی همواره از نوعی گذشته ی استعماری در رنج بوده، زیرا هرگز نتوانسته است از یاد ببرد که در نیمه ی قرن نوزده، دولت های اروپایی عمدتاً برای اهداف سودجویانه ی خود در مستعمرات بود که این رشته ی علمی را تقویت کردند و میدان های تحقیق گسترده ای را در اختیار پژوهشگران آن قرار دادند.

شرق شناسان عموماً نگاهی شیئی گرا”به پدیده ای که خود آن را شرق نامیده اند می انداختند. سعید همچنین با پرسش بنیادین از هستی شناسی، به اندیشه ی شرق شناسی حمله کرد. او شرق شناسی را سیستمی از بازنمایی ها تعریف می کند که توسط چندین نیرو قوام پیدا نموده و شرق را به درون دانش و شناخت غربی و در نهایت امپراتوری آن ها رهنمون ساخته است. سعید جهان بینی دوانگارانه ی شرق شناسی را که معتقد است میان فرهنگ ها و مردم شرق و غرب تفاوت بنیادی و هستی شناسانه وجود دارد مورد نقد قرار می دهد. او نشان می دهد که این برساخته ی ذهن غربی، چگونه قرن ها در نوشتارهای شرق شناسان مسلط بوده است. به عبارتی او دوگانگی شرق و غرب را امری گفتمانی و برساخته ی انسان غربی می داند. این تمایز در شکل خوش بینانه ی خود، ساده لوحی غربی ها و در حالت بدبینانه، نوعی تبعیض و نژادپرستی است.

سعید مانند فوکو معتقد است که تعریف خود نیازمند «دگرسازی» است که این عمل در شرق شناسی اتفاق می افتد، زیرا هویت همواره بر بنیاد رابطه ی منفی با دیگری تثبیت می شود. بنابراین تعریف «دیگری» در اصل تلاشی برای تعریف خود است. وی با مدد از فوکو در مسئله ی دانش و قدرت، شرق شناسی را دانشی می داند که پابه پای استعمار رشد کرده است. به دیگر سخن، شرق شناسی از آغاز یک گفتمان قدرت بوده است که به دنبال توجیه چیرگی انسان غربی بر انسان شرقی بوده است.

دید انتقادی سعید نسبت به قدرت، ساخت و بازنمایی، نقاط مشترک زیادی با مطالعات پست مدرنیست ها در رابطه با عدالت دارد. سعید می خواهد نشان بدهد که تمام کارهای ما برای این دنیا و شرکت در آن است.

وی بعدها در مقاله ی خود تحت عنوان «تجدید نظر در شرق شناسی» اشاره می کند که شرق شناسی سؤالی است در این باره که چگونه تولید شناخت در جهت مخالفت با پایان فرقه گرایی و برچیده شدن نظام های سلطه ای که درگیر محاصره ی جنگ و مانورهای نظامی هستند عمل می کند.

سعید بر خلاف نخستین کارش، یعنی «شرق شناسی» که در آن یک جانبه غرب را مورد انتقاد قرار داده بود، در نوشته های بعدی خود، تلاش کرد بین شرق و غرب ارتباط برقرار کند. به باور او، با وجود چنین فضای باز و امکانات گسترده ای، دیگر کسی قادر به کنترل عکس العمل ها و تفاوت های خوانندگان نیست. در چنین زمینه ای، سعید و همکارانش برای گسترش حس هم زیستی مدارا و درک ارزش های انسانی حرکت خود را آغاز کردند.

یکی از تأثیرات اندیشه ی سعید ظهور و بروز مطالعات آسیایی است. سعید با اتخاذ رویکرد پست مدرن، سعی دارد تا از منظر قدرت، چگونگی پیدایی انسان شناسی و جهان شناسی مطالعات پساشرق شناسی را آشکار سازد. نکته ای که درباره ی گفتمان ادوارد سعید و گفتمان پساشرقی و پسااستعماری ادوارد سعید اغلب نادیده گرفته می شود این است که وی در مورد غرب حکمی کلی صادر می کند و تمام تحقیقات و مطالعات غربیان را دارای هدف استعماری می داند. به عبارتی وی معتقد است غرب با انگیزه ی سیاسی سعی دارد چهره ای مشوه از شرق ارائه نماید تا بتواند به اهدافش برسد. به واقع گفتمان پسااستعماری نسبت به کوشش های فرهنگی و اهداف فرهنگی مستشرقان بی توجه است.

از نقدهای مهمی که می توان به کتاب سعید وارد ساخت این است که او در مطالعات شرق شناسانه ی خود، هیچ اشاره ای به تمدن و فرهنگ ایرانی نمی کند. بعضی افراد دلایلی برای این مسئله ذکر کرده اند. مثلاً برخی می گویند که سعید اعتقاد داشت چون ایرانی از نژاد آریایی هاست، غرب نسبت به ایران نگاهی دیگر دارد. برخی دیگر ضدیت او با ایران را عامل این کار دانسته اند؛ اما به هر حال، شاید یکی از دلایل عدم اقبال روشن فکران ایرانی به کتاب سعید را فقدان نگاه به سرزمین مان بتوان دانست.

ولی به هر حال، می توان گفت که نقد سعید ایرادهایی دارد. مهم ترین ایراد این است که تمام مستشرقینی که به مطالعه و تبیین فرهنگ شرق پرداخته اند، به قصد چیرگی و سلطه بر شرق نبوده است، بلکه حتی می توان گفت که برخی مانند سنت گرایان غربی، شیفته ی تمدن و فرهنگ شرق بوده اند و این فرهنگ را نسبت به تمدن غربی برتر دانسته اند. بسیاری از آثار نویسندگان غربی نسبت به تمدن اسلامی و شرقی آکنده از حیرت است. هرچند نمی توان انکار کرد آثاری هم وجود دارد که گفتمان پساشرق شناسی سعید را تأیید می کند.

صادق جلال العظم، از متفکران چپ سوری، در نقد سعید معتقد است که او دچار شرق شناسی واژگونه شده است. در دید او، شرق شناسی واژگونه همان منطق شرق شناسی را دارد و دست به غیریت سازی می زند که هدف اساسی شرق شناسان بوده است. به عبارتی، از نظر العظم، کتاب سعید آثار سلبی بسیاری بر وضعیت فرهنگی اعراب داشته است و با تحریک آنان به موضع گیری نژادپرستانه در برابر غرب، به همان هدف غرب تحقق بخشیده است.

برنارد لوئیس، از شرق شناسان مطرح آمریکایی، کتاب سعید را عمدتاً ایدئولوژیک می داند و او را متهم می کند که به جای مباحث علمی، سیاست را وارد حوزه ی ادبیات دانشگاهی نموده است. وی این را که برخی شرق شناسان هدف امپریالیستی داشته اند می پذیرد، ولی تعمیم آن را به همه ی اندیشمندان شرق شناس ناروا می داند.

از نقدهای جدی به «شرق شناسی» سعید کتاب «شرق شناسان»، اثر کریستین دیویس است. وی بر مهم ترین نقطه ضعف اندیشه ی پساشرق شناسی سعید انگشت گذاشته است. سعید برای دفاع از تفکر شرق شناسانه ی خود در استعماری دانستن شرق شناسی، مجبور شده است بر این نکته تأکید نماید که شرق شناسی تنها گفتمان انگلستان و فرانسه است که سابقه ی امپریالیستی و استعماری داشته اند و بدین ترتیب، از پرداختن به روسیه و آلمان و سایر کشورهای اروپایی که در مورد شرق مطالعات عمیق داشته اند و فاقد سابقه ی استعماری نیز هستند، عبور می کند و آن ها را نادیده می گیرد. در نتیجه می توان پروژه ی سعید را نقد شرق شناسی استعماری دانست، نه شرق شناسی به معنای عام آن.

در نهایت باید به گفته ی سعید، انتظار از کتاب را با هدف نویسنده مورد سنجش قرار داد. سعید در مصاحبه ای که بعدها انجام داد، هدف از نگارش کتاب را این گونه بیان می کند: «آنچه من انجام می دادم (این چیزی بود که من از فوکو آموختم) ارائه ی جعبه ابزاری برای مردم بود. به طور خاص در مردم شناسی، کتاب من این سؤال را مطرح می ساخت که وقتی یک دانش تام وتمام بر شالوده ی قدرتی نابرابر میان دو فرهنگ قرار می گیرد، چه معنایی خواهد یافت. در جامعه شناسی، به ویژه در علوم سیاسی نیز این پرسش طرح می شد که چگونه می توان از جهانی صحبت کرد که نه به صورت بی طرفانه، که به صورت بخشی از جناح بندی های سیاسی دیده می شود. سعید می گوید من نمی خواستم به این سؤال که شرق یا جهان اسلام چیست پاسخ دهم، بلکه قصد من طرح این پرسش ها بود. *

نقطه عزیمت سعید به بحث شرق شناسی از انسان شناسی وی شروع می شود. انسان شناسی همواره از نوعی گذشته استعماری در رنج بوده است زیرا هرگز نتوانسته است از یاد ببرد که در نیمه قرن نوزده دولت های اروپایی عمدتا برای اهداف سودجویانه خود در مستعمرات بود که این رشته علمی را تقویت کرده و میدانهای گسترده تحقیق و پژوهش را در اختیار پژوهشگران قرار دادند. خوشبختانه اکثریت قریب به اتفاق انسان شناسان توانستند بسیار زود با قدرت های استعماری فاصله بگیرند و در همه جا در حد توان خود تلاش کنند بیش از هر چیز به حفظ میراث های فرهنگی بومیان و کمک به آنها برای زندگی در شرایط مورد خواست خود آنها دست یابند. این امر بدون شک یکی از مهم ترین نقاط تمایز انسان شناسان از شرق شناسان است که عموما نگاهی ٜشیئی گرا ٝ به پدیده ای که آن را شرق نامیده اند می انداختند (وهنوز نیز متاسفانه در بسیاری موارد می اندازند). سعید در کتاب خود بیش از هر چیز بر آن است که نشان دهد شرق شناسی شیوه ای از اندیشه است که در آن اصل بر یک ٜتفاوت گذاری و تمایز هستی شناختی و شناخت شناختی میان شرق و غرب بنا شده است و به گروه بزرگی از نویسندگان، از جمله شاعران، رمان نویسان، فیلسوفان و نظریه پردازان سیاسی و دیوان سالاران امپراتوری ٝ سرایت کرده است.

شکی نیست که شرق شناسی پیشینه ای باستانی دارد که به یونان باستان می رسد، یونانیها معمولا غیر یونانی ها و بالاخصآسیایی ها را بربر قلمداد میکردند و در آثار ارسطو نمونه هایی از این دیدگاه وجود دارد. در درون مایه شرق شناسی یونان نوعی بیگانه هراسی وجود داشته که کمابیش تا امروز نیز باقی مانده است، ولی شرق شناسی جدیدی که از قرن هجدهم و همراه با رشد و توسعه اروپا و فرایند به استعمار کشیدن جهان به وسیله اروپا آغاز شد متفاوت از پیشینه خود در اروپا بود. اروپایی که با جهان بیرون از خود روبرو می شد، اروپایی بود که عمدتا از چند قدرت بزرگ نظامی(فرانسه، انگلستان، هلند، پرتغال...) تشکیل می شد و از همین زمان برخورد اروپا با جهان بیرونی برخوردی بود سراسر پرتضاد و ضربه ای که نه فقط بر روند رشد و حیات جوامع غیر اروپایی وارد شد بلکه ضربه ای به حیات خود اروپا. اروپا دیگر نمی توانست به خود و به ٜدیگری ٝ چون گذشته بیندیشد. از این رو برخورد با شرق از همان آغاز تضادی دوگانه را در اروپا به وجود آورد. از یک سو تحقیر یعنی پست شمردن غیر اروپایی ها که عقب مانده بوده و آبادی سرزمین آنها نیاز به عمران توسط غربیها دارد و این افراد توانایی پیشبرد جامعه خود را ندارند و از سوی دیگر تحسین غیر اروپاییها به داشتن حیاتی هماهنگ با طبیعت در مقابل برخورداری از خوشبختی اروپایی ها بیشتر به دلیل دوری آنها از طبیعت و پیشرفت کاذب اروپایی که در شهر نشینی و تمدن تبلور می یافت که البته هر دو رویکرد به رغم ظاهر متناقضشان به نتیجه یکسانی می رسیدند که پست تصور کردن شرقی بود که به قول ادوارد سعید خود آن را ابداع کرده بود، هر چند برخلاف ابداعی بودن این پدیده، رابطه با سرزمین هایی که آن را تشکیل می دادند رابطه ای ابداعی نبوده و در یک سلطه و استیلای سودجویانه متبلور می شد.

ابداع شرق و شکل دادن به آن به گونه ای که مورد نظر و به سود غرب(که خود به این ترتیب ابداع می شود) باشد فرایندی دراز مدت است که در طول دو قرن و از خلال تمام رسانه ها و بویژه ادبیات انجام می گیرد و متاسفانه باید گفت آنچه انسان شناسی بسیار زود خود را از زیر بارش بیرون کشیده و حتی در مقابلش موضع می گیرد به وسیله شرق شناسان بدون هیچ دغدغه ای تداوم می یابد. کما اینکه استدلال های لازم برای سرکوب گرایش های مخالف در کشورهای در حال توسعه تا امروز به وسیله همین گروه از شرق شناسان(نظیر برنارد لویس) به قدرت های بزرگ داده می شود.

در نهایت سعید در شرق شناسی بیش از هر چیز بر خطر نهفته در گرایش تقلیل گرا توجه می کند که در دوران مدرن و پسا مدرن تشدید می شود.. یکی از جنبه های بسیار رایج در جهان پسا مدرن و الکترونیک به باور سعید در آن است که تلاش گسترده ای برای قالب سازی با حرکت از پنداره شرق انجام می گیرد. در این قالب سازی ها می بینیم که پنداره هایی چون ٜعرب ٝ، ٜمسلمان ٝ، ٜتروریست ٝ و... ظاهر می شوند که در تمامی آنها پیش داوریهایی تاریخی که در ذهنیت اروپایی نسبت به شرق وجود دارد خود را متبلور ساخته و به سیاه و سفید کردن ساده پندارانه جریان های فکری و واقعیت های سیاسی امکان می دهند تا نتایج لازم سیاسی از آنها گرفته شوند. اهمیت کتاب شرقشناسی سعید در این است که وی در قلب قدرتمندترین کشور سرمایه داری و با تسلط کافی به شرق شناسی می پردازد و از حقوق پایمال شده جهان شرق در آثار روشنفکری غرب دفاع می کند. دفاع وی جانانه است. کتاب شرق شناسی به زعم خود متفکران شرق شناس غربی بی نظیر و کامل بوده و جامع ترین اثر در نوع خود می باشد و به طور کلی سعید در کتاب «شرق شناسی» از نگاه بنده نوازانه غرب استعمارگر به مشرق زمین غارت شده خرده می گیرد و ریشه های فرهنگی استعمار را در گستره فرهنگ ها می جوید.

ادوارد سعید در سال 1935 در بیتالمقدس و در خانواده ای مسیحی به دنیا آمد و آخرین سمت وی نیز پیش از فوت در سال 2003، مقام استادی زبان انگلیسی و ادبیات تطبیقی در دانشگاه کلمبیا بود.
سعید به عنوان یک فعال سیاسی فلسطینی، سالها برای ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی تبلیغ کرد. او همچنین از ۱۹۷۷ تا ۱۹۹۱عضو مستقل مجلس ملی فلسطین بود و به اعلام استقلال کشور فلسطین رأی مثبت داد، اما در سال ۱۹۹۱در اعتراض به پیمان اسلو از مجلس خارج شد و آن را «ابزاری برای تسلیم فلسطینیان» خواند.

در آخر این نوشتار به جمله ای از ادوارد سعید می پردازیم و کار خود را خاتمه می دهیم؛ وی این چنین می آورد که: « شرق شناسی ، برای تعیین استراتژی خود همواره به صورت ثابتی بر این برتری موقعیت خویش ، که در همه روابط، غربی ها را نسبت به شرق در موضع بالاتری قرار می دهد که هرگز دست بالای خویش در همه امور را از دست ندهند، تکیه می نماید. » ( سعید ، ۱۳۸۹ : ۲۳ )

*دکتر سید حسین اطهری؛ عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

منابع: سایت الف، باشگاه اندیشه، برهان