عاملی که 9 دی را حماسه آفرین کرد!

نابینای واقعی این ها هستند

بصیرت و بینش انسان در امور فردی و اجتماعی پیش روی وی بسیار مهم و ضروری است چنانچه فقدان بینش کافی مخصوصاً در برهه َهای حساس زندگی، انسان را تا مرحله افتادن در پرتگاه ها و خروج از صراط مستقیم الهی پیش می َبرد.

سالروز حماسه 9 دی ماه، روز بصیرت و میثاق امت با ولایت در پیش است، به همین مناسبت برآن شدیم تا به بررسی معنی و برخی از راه های كسب بصیرت با توجه به قرآن و روایات بپردازیم. چنانچه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آلِه) می فرماید: «لیسَ الأعمى مَن یَعْمى بَصرُهُ، إنَّما الأعمى مَن تَعْمى بَصیرتُهُ.» (1)
«كور آن نیست كه چشمش نابینا باشد بلكه كور [واقعى] آن كسى است كه دیده بصیرتش كور باشد.»

معنای بصیرت:

بصیرت برگرفته شده از واژه «بَصَر» است. مادّه «بصر» است كه دو اصل معنایى دارد: یكى، آگاهى به یك چیز و دیگرى، خشونت (درشتى). بصیر، برگرفته از اصل نخست به معناى عالم (آگاه) است.
 «بَصَر» به معناى نور و «مُبصِرة»، یعنى روشنگر، از اصل معنایی برگرفته شده اند؛ زیرا نور، منبع علم است و علم، گونه اى از روشنایى است. چنین مى نماید كه سبب اطلاق «بصر» به چشم نیز آن است كه چشم، از مهم ترین راه هاى علم است. بر این اساس، «بصیر» به معناى عالم است بنابراین ضرورتى ندارد كه هرگاه بصر و بصیر به كار مى رود، رؤیت با چشم مقصود باشد. بصیرت نیز از مشتقات ماده «بصر» است و به معناى حجّت، زیركى، عبرت و عقیده درست دینى به كار مى رود و رؤیت با چشم، در این معانى لحاظ نمى شود.(2) به این جهت است كه شاید گفت بهترین معادل برای این واژه كلمه بینش است و بینش غیر از بینایی است.

بصیرت در قرآن

این واژه در قرآن به عنوان صفتی برای خداوند به کرات ذكر شده است، اما در مورد انسان در سه معنى بكار برده شده است.
1. به معنی بینائى دل:
«وَ مَا یَسْتَوِی الْأَعْمى وَ الْبَصِیرُ»(3) «هرگز كوردل و روشن ضمیر یكسان نیستند.»
2. به معنی بینائى:
«فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعاً بَصِیراً» (4)
«(بدین جهت) او را شنوا و بینا قرار دادیم!»
3. به معنی بینائى با برهان و دلیل:
 «قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِی أَعْمى ََ وَ قَدْ كُنْتُ بَصِیراً» (5)
«انسان غافل در روز قیامت مى گوید خدایا چرا مرا نابینا محشور كردى و حال آنكه من در دنیا بینا و آگاه بودم؟ (6)

از راه های كسب بصیرت

1. تقوا

یكی از راه های رسیدن به بصیرت، به دست آوردن تقواست كه با توبه و خودداری از ارتكاب گناهان حاصل می شود. یكى از بركات مهم و بزرگ تقوا، نورانى شدن جان و پیدایش نور بصیرت در انسان است. این حقیقت، با صراحت در قرآن كریم آمده است:
 «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ یَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًا. (7)
«اى كسانى كه ایمان آورده اید! اگر از خدا پروا دارید، براى شما نیروى تشخیص قرار مى دهد».
 «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ ءَامِنُواْ بِرَسُولِهِى یُؤْتِكُمْ كِفْلَیْنِ مِن رَّحْمَتِهِى وَ یَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ». (8)
اى كسانى كه ایمان آورده اید! از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا رحمت خویش را دو بهره عطا كند و براى شما نورى قرار دهد كه به [بركت ] آن، راه بسپرید».

2. دعا و استمداد از خدا و توسل

راه دیگر براى به دست آوردن بصیرت، استمداد از خداوند متعال است، چنان که امام زین العابدین (علیه السلام)، در یكى از مناجات هاى خویش عرضه می دارد: «هَب لى نوراً أمشى بِهِ فِى النّاسِ، وأهتَدى بِهِ فِى الظُّلُماتِ، وأستَضى ءُ بِهِ مِنَ الشَّكِّ وَالشُّبُهاتِ». (9)
 [بارخدایا!] مرا فروغى بخش تا كه در پرتو آن، در میان مردم راه بسپرم و در تاریكى ها راه خویش را بیابم و در روشنایى آن، از هر شكّ و شبهه اى بِرَهَم.
بنابراین، تلاش براى رسیدن به مراتب طهارت و تقوا و نیز اهتمام به ذكر و دعا و استمداد از خداوند متعال براى نورانى شدن اندیشه، هرچند براى همه پیروان اسلام، لازم است، امّا براى پژوهندگان علوم دینى و بخصوص پژوهندگان درزمینه احادیث اسلامى، اهمّیت و ضرورت بیشترى دارد.(10) با این وجود توسل به معصومین (علیهم السلام) هم می تواند به عنوان نوعی از دعا و استمداد غیرمستقیم از خدا راهی برای كسب بصیرت باشد.

3. ذکر خدا

ذکر زبانى، قلبى و عملى، موجب كسب بصیرت می گردد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید:
«مَن ذَكَرَ اللّهَ استَبصَرَ.» (11)
«هركه به یاد خدا باشد، بینش و بصیرت یابد.»
 و در جای دیگر می فرماید: «دَوامُ الذِكرِ یُنیرُ القلبَ و الفِكرَ.»(12) «مداومت بر یاد خدا دل و اندیشه را روشن مى كند.»
چنانچه غفلت باعث خاموشی نور بصیرت می شود:  امیرالمؤمنین على (علیه السلام): دَوامُ الغَفلَةِ یُعمِی البَصیرَة (13) ادامه یافتن غفلت، دیده بصیرت را كور مى كند.

4. هم نشینى با علما

امیرالمؤمنین (علیه السلام) می فرماید:«جاور العلماء تستبصر»(14)  با دانشمندان هم نشین باش تا بینا گردى.

5. تفكر

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: «لا بَصیرَةَ لِمَن لا فِكرَ لَهُ»(15) ، آن كه اندیشه ندارد، بینش ندارد.
در جای دیگری می فرمایند: «تَفَكُّرُكَ یُفیدُكَ الاستِبصارَ ویُكسِبُكَ الاعتِبارَ» (16) تفكّرت برایت بینش مى آورد و مایه عبرت گرفتن تو مى گردد.
کسى که هر خبر یا مطلبى را می شنود، فوراً نمی پذیرد و پیرامون آن می اندیشد و آن را از صافى تفكر و تعقلش می گذراند، بصیرت و بینش به دست می آورد، چنان که آینده نگری و به کارگیری تفكر در فرجام امور باعث بصیرت و بینایى می گردد.
امیرالمؤمنین (علیه السلام): مَن فَكَّرَ أبعَدَ العَواقِبَ.(17) آن كه بیندیشد، از فرجام [بد] دور مى گردد.

6. زهد

زهد و عدم دل بستگی به دنیا، از امورى است که باعث بصیرت می گردد.
پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) دراین باره می فرمایند: «مَن زَهِدَ فِی الدُّنیا عَلَّمَهُ اللّهُ تَعالى بِلا تَعَلُّمٍ، وهَداهُ بِلا هِدایَةٍ، وجَعَلَهُ بَصیرا وكَشَفَ عَنهُ العَمى».(18)

هر كه دل از دنیا بر كَنَد، خداوند متعال او را دانش مى آموزد، بى آن كه از كسى بیاموزد و هدایتش مى كند، بى آن كه كسى به هدایت او بپردازد و او را بصیرت مى بخشد و كوردلى را از او مى زداید.
چنانچه دل بستگی به دنیا نور بصیرت را خاموش می گرداند، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) دراین باره می فرمایند: «لِحُبِّ الدُّنیا صَمَّتِ الأَسماعُ عَن سَماعِ الحِكمَةِ، وعَمِیَتِ القُلوبُ عَن نورِ البَصیرَةِ». (19) به سبب محبّت دنیا، گوش ها از شنیدن حكمت كر و دل ها از نور بصیرت نابینا مى گردند.

7. قرآن

انس با قرآن و بهره بردن از آیات آن باعث بصیرت افزایی در شخص می شود: وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِم بِآیَةٍ قَالُواْ لَوْلاَ اجْتَبَیْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا یِوحَى إِلَیَّ مِن رَّبِّی هَ ذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّكُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ (20)

و هر زمان که تو آیتی بر آن ها نیاوری بر تو اعتراض کنند که چرا آیتی فراهم نساختی؟ بگو: من تنها پیروی از آنچه از خدایم به من وحی رسد خواهم کرد، این آیات قرآن است مایه بصیرت هایی از جانب پروردگار شما و هدایت و رحمتی برای گروهی که ایمان آورند.

کلام پایانی:

به امید آنکه در پرتو دستورات قرآن و کلام معصومین علیهم السلام خود را به سلاح بصیرت مجهز نموده تا هیچ زمان و تحت هیچ شرایطی، جریانی نتواند ما را از مسیر حق و حقیقت گمراه کند و بدانیم با داشتن این سلاح عظمتی پیدا خواهیم کرد که دنیا خیره خواهند شد؛ چنانچه در پی حماسه آفرینی مردم در 9 دی سال 88 رهبر انقلاب در پیامی فرمودند: "مردم عزیز ما در روز نهم دی، آنچنان عظمتی از خود نشان دادند که دنیا را خیره کرد."

پی نوشت ها:

1 . میزان الحكمه، ج 1، ص: 558 حدیث 1860.
2 . حكمت نامه پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله)، ج 2، ص: 362
3 . فاطر آیه 19.
4 . انسان آیه 2.
5 . طه آیه 125
6 . مقاله  بصیرت/ علی اكبریان تبریزی.
7 . انفال: آیه 29.
8 . حدید: آیه 28.
9 . الصحیفة السجّادیّة: ص 95 (دعاى 22).
10 . دانشنامه قرآن و حدیث، ج 1، ص: 63
11 . میزان الحكمه، ج 4، ص: 231 حدیث 6623
 12. همان حدیث 6624.
 13. غررالحکم: 5146.
 14. غررالحکم: ح 4801، عیون الحكم والمواعظ: ص 221 ح 4297.
 15. غررالحکم: ح 10774، عیون الحكم والمواعظ: ص 539 ح 9980.
 16. غررالحکم: ح 4574، عیون الحكم والمواعظ: ص 199 ح 4036.
 17. غررالحکم: ح 8577.
 18. حلیة الأولیاء: ج 1 ص 72.
 19. علم و حكمت در قرآن و حدیث، ج 1، ص: 222 حدیث 601.
 20. اعراف آیه 203.