شادی واقعی چیست؟

یک انسان با ایمان می تواند شادی دنیا و آخرت را با هم داشته باشد، چنانچه در روایت آمده که فرد روزه دار دو شادی دارد، یکی هنگام افطار که از خوردنی ها و آشامیدنی ها استفاده می کند و دیگری هنگام ملاقات با پروردگار که از پاداش روزه بهره مند می شود.

هر كس ممكن است برداشت خاصی از مفهوم «نشاط» داشته باشد و متناسب با آن برای تحصیل و فراهم سازی مقدمات آن تلاش كند، امّا تعریفی كه با رویكرد دینی از «نشاط» سازگاری داشته باشد این است كه فرد در زندگی خود احساس رضایت و سعادتمندی داشته و از سلامت روانی برخوردار باشد. عمده ترین عواملی كه نشاط انسان را در زندگی از وی سلب می كند و باعث اضطراب، افسردگی و انواع اختلالات روانی در فرد می شود. افتادن در دام غرایز، احساس پوچی و بی معنایی و درماندگی در برابر حوادث و بحرانهای زندگی است.
بنابراین نشاط خود را در زندگی باید در مسائلی جستجو كنیم كه بتوانید این عوامل بحران زا را كنترل كند. به اعتقاد بسیاری از روان شناسان مهم ترین عاملی كه می تواند عوامل بحران زای زندگی را كنترل كند و زمینه نشاط  و احساس عزت نفس  را در انسان به وجود آورد چیزی جز مذهب و اعمال و رفتار مذهبی نیست. پس باید برای كسب نشاط بیشتر و مصونیت از اضطراب و افسردگی به سوی دین و مذهب روی آوریم و با یاد خدا و انجام اعمال و رفتار مذهبی به احساس نشاط بیشتر دست یابیم.

اسلام دین شادی و نشاط

چه دستورات فردی و چه دستورات اجتماعی اسلام همگی براساس رضایت، شادی، نشاط و تحرك است. دقت در این احكام، جدا از عنصر رضایت كه شادمانی همیشگی را تضمین می كند، نشان دهنده رفتارها و اعمال شادی بخش و نشاط  آور است.

به طور کلی هرگونه شادی که در آن حرامی رخ ندهد، از دیدگاه اسلام مجاز است. حال با توجه به این موضوع به بررسی موضع گیری این دین مقدس نسبت به شادی پرداخته و آن را در سه رده (شادی های واقعی، شادی های حلال و شادی های حرام) دسته بندی می کنیم:
1 شادی واقعی: از آن جایی که یکی از مبانی اصولی دین اسلام، اعتقاد به معاد و زندگی جاوید است و مرگ در این دیدگاه، نیستی و نابودی نبوده، بلکه پلی برای عبور از دنیایی کوچک و محدود به جهانی بی نهایت است، شادی زمانی مفهوم واقعی خود را می یابد که انسان آن را در زندگی جاوید خویش نیز تأثیرگذار بداند. به همین دلیل انجام هر کردار نیکی - بدون آن که انسان با ایمان را به عجب و خودپسندی وادارد - بر شادی درونی او خواهد افزود. احساس شادی و لذتی که یک مؤمن از انفاق، روزه، نماز، حج و ... در خود می یابد به هیچ وجه قابل مقایسه با شادی های زودگذر مادی نیست و به تعبیری، شیرینی ارتباط با خدا به گونه ای است که هر شادی و لذت دیگری را تحت الشعاع خود قرار می دهد، تا جایی که اندوه فراق دوست نیز خود شادی ‌آفرین است.
2 شادی دنیایی حلال: با تمام آنچه گفته شد و با آن که شیرینی ارتباط با خدا را نمی توان با هیچ شادی دیگری مقایسه کرد، اما روح تنوع طلب انسان علاقه مند است که شادی های دیگری را نیز ـ نه به عنوان جایگزین ـ تجربه کند و نمی توان او را از این بابت مورد سرزنش قرار داد.
این حس تنوع طلبی نیز از ویژگی های انسان به عنوان اشرف مخلوقات است و به خودی خود نمی تواند نقطه قوت و یا ضعفی برای او به شمار آید. آنچه این تنوع طلبی را به نکته ای مثبت  و یا منفی در زندگی انسان تبدیل می کند، برگرفته از چگونگی مدیریت او بر این حس خدادادی است.
شادی های حلال بسیاری وجود دارند که اسلام نه تنها با آنها به مبارزه برنخاسته، بلکه در بسیاری موارد، آنها را مورد تأیید خویش نیز قرار داده است، از جمله شادی های ناشی از: پیشرفت تحصیلی و اجتماعی خود و دیگر افراد وابسته، سیر و سفر و بهره برداری از مناظر زیبای طبیعی، ورزش و هنری که علاوه بر سرگرمی، جسم و روان انسان را پرورش می دهد، بهره برداری از انواع خوراک ها و پوشاک ها و ...

روایتی از امام صادق (علیه السلام) بر این نکته تأکید دارد که شادی های حلال دنیایی می تواند کمکی برای رسیدن به شادی های معنوی باشد. ایشان به نقل از اندرزهای حکیمانه آل داوود می فرماید: یک مسلمان اندیشمند سزاوار است که در حال انجام یکی از این سه کار مشاهده شود: یا در حال فعالیت اقتصادی و تأمین معاش بوده، یا برای آخرت خویش توشه برداشته و یا به شادی هایی که حرام نیستند بپردازد و نیز هر مسلمان سزاوار است که بخشی از فرصت های خود را با پروردگار خویش خلوت کند و بخشی دیگر را با دوستانی بگذراند که او را به یاد آخرتش بیاندازند و باقی مانده فرصت خویش را نیز به شادی های حلال بپردازد که این شادی ها کمکی برای او در انجام دو فعالیت قبلی خواهند بود. (کافی، ج 5، ص 87، ح 1)
3 شادی حرام: تنها شادی هایی از دیدگاه اسلام غیر مجازند که آثار سوء فردی و اجتماعی را به دنبال داشته باشند.
شادی های برگرفته از انواع ارتباطات جنسی نابود کننده بنیاد خانواده و اجتماع، شادی‌های ناشی از فقدان بخش هایی از سیستم هوشیاری بدن به دلیل مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر، شادی ناشی از اذیت و آزار دیگران در روابط اجتماعی (رانندگی نامناسب، تجاوز به حریم خصوصی دیگران، تخریب اموال عمومی و ...)، شادی منافقانه ناشی از شکست ظاهری افراد با ایمان (توبه، 50؛ آل عمران، 120) و ... از جمله مواردی هستند که مورد تأیید اسلام نبوده و بسیاری از آنها از سوی دیگر جوامع بشری نیز امری ناپسند به شمار می آیند.
بر خلاف ایده اسلامی که شادی و غم متعادل را مورد پذیرش قرار داده است، چنین افرادی برای کسب شادی دست به انجام اعمال نامتعارف زده و به جای آن که واقعا شاد باشند، به عبارت عامیانه الکی خوش هستند و هنگام غم ها نیز به دلیل باور نداشتن به معاد دچار افسردگی های شدید شده و به رفتارهای نامتعادل دیگری چون خودکشی می زنند!
بنابراین اگر کمی واقع نگر باشیم به راحتی در خواهیم یافت که تنها شادی های غیر اخلاقی از طرف اسلام ممنوع شده و انواع شادی های معنوی و طبیعی نه تنها رواست، بلکه در بسیاری موارد لازم و واجب است.
 یک انسان با ایمان می تواند شادی دنیا و آخرت را با هم داشته باشد، چنانچه در روایت آمده که فرد روزه دار دو شادی دارد، یکی هنگام افطار که از خوردنی ها و آشامیدنی ها استفاده می کند و دیگری هنگام ملاقات با پروردگار که از پاداش روزه بهره مند می شود. (شیخ صدوق، فضائل الأشهر الثلاثة، ص 134)

منابع:
مركز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه
سایت اندیشه قم
سایت اسلام کوئیست