تبیان، دستیار زندگی
یلدای تهران قدیم با میوه های تازه فصل پاییز، میوه های خشک شده تابستان، آجیل مخصوص، شیرینی و هندوانه به صبح می رسید...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شب تا صبح یلدا ،با تهرانیان قدیم

یلدای تهران قدیم با میوه های تازه فصل پاییز، میوه های خشک شده تابستان، آجیل مخصوص، شیرینی و هندوانه به صبح می رسید...

فرآوری: ه-هدایتی - بخش تاریخ تبیان
شب یلدا

تهرانیان قدیم در همه اعیاد خود سنت حسنه جمع شدن افراد خانواده در منزل بزرگتر خانواده را منظور می داشتند و همه فرزندان خانواده در منزل مادر و پدر جمع می شدند.
از سنن یلدای تهران، صرف میوه های تابستانی از جمله هندوانه است که به دلیل نزدیکی این مراکز کشاورزی با تهران، میوه هندوانه در خوراکی های شب یلدای تهرانیان قرار گرفته است.ولی تهرانی ها شب یلدا را همه ساله جشن می گیرند تا سنت های زیبای قدیم در لابلای زندگی مدرنیته شهرنشینی شان حفظ شود.

قرن هاست که مردم تهران، آغاز زمستان را که برابر با شامگاه سی ام آذر و بامداد یکم دی است به نام شب یلدا یا شب چله بزرگ می شناسند.شب یلدا از دید مردم آن ایام، مظهر غلبه تاریکی و تباهی بر روشنایی بود، چراکه فردای شب یلدا، خورشید به عنوان نماد روشنایی دوباره متولد می شد.
در ایام بسیار دور، فردای شب یلدا در نزد تهرانیان و ایرانیان بسیار عزیز به حساب می آمد تا آنجا که سعی می کردند کار خطایی از آنها سر نزند و به همین دلیل آن روز جزو تعطیلات عمومی به حساب می آمد.
برخی مورخان بر این عقیده هستند که جشن یلدا متعلق به مسیحیان است، اما در اصل از ایران باستان گرفته شده است تا آنجا که قدمت آن را بیش از هشت هزار سال می دانند.

درباره واژه

واژه یلدا، از دوران ساسانیان که متمایل به به کارگیری خط (الفبای از راست به چپ) سریانی شده بودند به کار رفته است.
یلدا- همان میلاد به معنای زایش- زاد روز یا تولد است که از آن زبان سامی وارد پارسی شده است. باید دانست که هنوز در بسیاری از نقاط ایران مخصوصاً در جنوب و جنوب خاوری برای نامیدن بلندترین شب سال، به جای شب یلدا از واژه مرکب شب چله استفاده می شود.

در ایام بسیار دور، فردای شب یلدا در نزد تهرانیان و ایرانیان بسیار عزیز به حساب می آمد تا آنجا که سعی می کردند کار خطایی از آنها سر نزند و به همین دلیل آن روز جزو تعطیلات عمومی به حساب می آمد

خور روز (دی گان)- یکم دی ماه- در ایران باستان در عین حال روز برابری انسان ها بود. در این روز همگان از جمله شاه لباس ساده می پوشیدند تا یکسان به نظر آیند و کسی حق دستور دادن به دیگری را نداشت و کارها داوطلبانه انجام می گرفت، نه تحت امر.
در این روز جنگ کردن و خونریزی، حتی کشتن گوسفند و مرغ هم ممنوع بود. این موضوع را نیروهای متخاصم ایرانیان می دانستند و در جبهه ها رعایت می کردند و خونریزی موقتاً قطع می شد و بسیار دیده شده که همین قطع موقت جنگ، به صلح طولانی و صفا انجامیده بود.
ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریکترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیهٔ آنان را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رخت خواب روند و لختی بیاسایند.

پیشینه جشن:

یلدا و جشن هایی که در این شب برگزار می شود، یک سنت باستانی است. مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی بنیان زندگی آنان را تشکیل می داد و در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.
آنان ملاحظه می کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش اند.

علی اکبر دهخدا مراسم شب یلدا را این گونه تعریف می کند:

«شب چله بلندترین شب سال است که ایرانیان آن را از دیرباز مبارک می دانستند. در این شب ایرانیان با گردآمدن دور آتش، رقص و پایکوبی این شب را جشن می گرفتند. آنگاه سفره ای فراخ و گشاده می گسترانیدند که روی آن آتشدان، عطردان و خوراکی های گوناگون ازجمله خوراکی های فصلی و خوردنی های غیرنوشیدنی مانند نان، شیرینی، حلوا و گوشت قربانی بود.»

شب یلدا در نزد تهرانیان قدیم، سمبلی از برکت، تندرستی، فراوانی و شادمانی بود که خویشان، همسایه های خود را دعوت می کردند یا اینکه در منزل بزرگ تر خانواده جمع می شدند و بساط سوروسات از آجیل گرفته تا شیرینی، میوه مخصوصا هندوانه، انار و خربزه فراهم کرده و به خوشگذرانی و شب زنده داری می پرداختند.

در این شب ایرانیان با گردآمدن دور آتش، رقص و پایکوبی این شب را جشن می گرفتند. آنگاه سفره ای فراخ و گشاده می گسترانیدند که روی آن آتشدان، عطردان و خوراکی های گوناگون ازجمله خوراکی های فصلی و خوردنی های غیرنوشیدنی مانند نان، شیرینی، حلوا و گوشت قربانی بود

هندوانه را از این جهت بر سر سفره می گذاشتند که به دلیل کروی بودنش، نمادی از خورشید است و همچنین انار نیز سمبلی از زایش به حساب می آید که با شکستن آن شادی را برای زندگی افراد به ارمغان می آورد.البته باید گفت اکثر میوه های موجود شب یلدا آن دوره، کثیرالدوله بودند که به نوعی از آن جادوی سرایتی نام می بردند که باعث برکت در زندگی می شد.

گرفتن فال حافظ نیز در چند سده اخیر به رسوم شب یلدای تهرانیان اضافه شد که مخصوصا دختران دم بخت خواهان گرفتن این فال بودند و بزرگان با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی یا پربودنش، آینده را پیش بینی می کردند.

تأثیر یلدا در جشن های دیگر اقوام

امروزه محققان معتقدند که مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را که به این دین پایداری و شکل بخشیده به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میترایسم مدیون است و برای نمونه تقویم کلیساها، بسیاری از بقایای مراسم و جشنهای پیش از مسیحیت بخصوص کریسمس را در خود نگاه داشته است و کریسمس به عنوان آمیزه ای از جشن های ساتورنالیا و زایش میترا در روم باستان در زمان قرن چهارم میلادی با رسمی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین به عنوان زادروز رسمی مسیح در نظر گرفته شد.
در حدود 4000 سال پیش در مصر باستان جشن «باززاییده شدن خورشید»، مصادف با شب چله، برگزار می شده است. مصریان در این هنگام از سال به مدت 12 روز، به نشانهٔ 12 ماه سال خورشیدی، به جشن و پای کوبی می پرداختند و پیروزی نور بر تاریکی را گرامی می داشتند. هم چنین از 12 برگ نخل برای تزیین مکان برگزاری جشن استفاده می کردند که نشانهٔ پایان سال و آغاز سال نو بوده است.
در یونان قدیم نیز، اولین روز زمستان روز بزرگ داشت خداوند خورشید بوده است و آن را خورشید شکست ناپذیر، ناتالیس انویکتوس، می نامیدند که از ریشهٔ کلمهٔ ناتال که در بالا اشاره شد برگرفته شده است و معنی آن، میلاد و تولد است. ریشه های یلدا در جشن دیگر مرسوم در یونان نیز باقی مانده است از مهم ترین این جشن های می توان به جشن ساتورن اشاره کرد.
در قسمت هایی از روسیهٔ جنوبی، هم اکنون جشن های مشابهی به مناسبت چله برگزار می شود. این آیین ها شباهت بسیاری با مراسم شب چله دارد. پختن نان شیرینی محلی شبیه به موجودات زنده، بازی های محلی گوناگون، کشت و بذرپاشی به صورت تمثیلی و بازسازی مراسم کشت، پوشانیدن سطح کلبه با چربی، گذاشتن پوستین روی هره پنجره ها، آویختن پشم از سقف، پاشیدن گندم به محوطه حیاط، ترانه خوانی و رقص و آواز و مهم تر از همه قربانی کردن جانوران از آیین های ویژه این جشن بوده و هست. یکی دیگر از آیین های شب های جشن، فالگیری بود و پیشگویی رویدادهای احتمالی سال آینده. همین آیین ها در روستاهای ایران نیز کم و بیش به چشم می خورند که نشان از همانندی جشن یلدا در ایران و روسیه دارند.
یهودیان نیز در این شب جشنی با نام «ایلانوت» (جشن درخت) برگزار می کنند و با روشن کردن شمع به نیایش می پردازند.
آشوریان نیز در شب یلدا آجیل مشکل گشا می خورند و تا پاسی از شب را به شب نشینی و بگو بخند می گذرانند و در خانواده های تحصیل کرده آشوری تفال با دیوان حافظ نیز رواج دارد.


منابع : خبرآنلاین / همشهری / بیتوته