دستگاه تنفس
چکیده
انسان، گیاهان و جانوران و در واقع همه ی موجودات زنده برای زنده ماندن به هوا نیاز دارند، در اطراف ما هوا وجود دارد. در واقع چیزی که موجودات زنده و غیر زنده را از هم متمایز می کند قابلیت تنفس آن ها است.
اهداف
دانش آموز ساختمان دستگاه تنفس و نقش آن را در بدن انسان بسناسد.
دانش آموز با نحوه عمل کرد شش ها در بدن انسان و سایر موجودات پی ببرد.
دانش آموز با عمل دم و بازدم آشنا شود.
شرح درس
همه ی موجودات زنده به هوایی برای تنفس کردن احتیاج دارند. در بدن انسان و سایر موجودات زنده دستگاه و اندام هایی برای انجام عمل تنفس و گرفتن هوا وجود دارد. وظیفه دستگاه تنفس، تامین اکسیژن برای بدن و دفع دی اکسید کربن از بدن که در نتیجه سوخت و ساز بدن آزاد می شود، است.
فکر کنید
آیا می دانید که چرا انسان و موجودات زنده دیگر برای زنده ماندن به هوا احتیاج دارند؟ در هوا چه چیزی وجود دارد که برای زنده ماندن انسان ضروری است؟
در حقیقت هوا مخلوطی از چندگاز است. که دارای مقدار کمی دی اکسید کربن و گاز بسیار مهم دیگری به نام اکسیژن و اندکی گازهای دیگر است. این اکسیژن است که ما برای زنده ماندن به آن احتیاج داریم. حال به تصویر مقابل نگاه کنید.
این تصویر اعماق بینی را نشان می دهد. هوا از راه بینی و دهان وارد بدن انسان می شود، ابندا به شش ها رفته و بعد از گذر از مسیرهای مختلف وارد گردش خون انسان می شود. خون اکسیژن را به همه ی سلول های بدن انسان می رساند و دی اکسید کربن تولید شده از آن ها را پس می گیرد.
شش ها در داخل قفسه ی سینه انسان قرار داردند، و توسط نای به بینی و دهان انسان مربوط می شوند. نای لوله است که اگر انگشتان خود را در مقابل گردن تان بگذارید و فشار دهید، آن را که سخت و قطعه قطعه است را حس می کنید.
می بینید که هوا برای این که وارد خون شود، سفر طولانی را طی می کند، دستگاه تنفس انسان خود یک تصفیه کننده طبیعی است، در اطراف لوله ها و اندام هایی که هوا از داخل آن ها عبور می کند، موها و مواد چسبنده ای وجود دارند که هنگام داخل کشیدن هوا، مواد زاید و گردو غبار توسط آن ها گرفته می شود و هوای پاکیزه به شش ها می رسد. اگر انسان از راه دهان نفس بکشد، آلودگی و گردو غبار بیشتری وارد بدن می شود.
دستگاه تنفس در بدن انسان دو کار مهم انجام می دهد:
- دم
- بازدم
اعضای این دستگاه عبارتند از : بینی ، حنجره ، نای (تراشه) ، ریه ها.
عمل دم خود فرآیندی است که خلاصه ی آن به شرح زیر است.
ابتدا بدن اکسیژن را می گیرد تا خوردنی های قابل مصرف را بسوزاند و انرژی برای بدن به وجود آورد. وقتی که انسان نفس می کشد، هوا را از راه بینی خود به درون بدن می کشد، هوا بعد از گذشتن از بینی به حلق می رسد و از حلق وارد لوله ای به نام نای می شود، سپس هوا از مسیر نای به نایچه ها وارد می شود تا به درون شُش ها برود، هوا پس از ورود به نایژه ها از راه شاخه های باریک آن ها که نایژک نام دارد، به درون کیسه های هوایی می رود. اکسیژن هوای تنفس شده از راه مویرگ هایی که در کیسه های هوایی وجود دارند، وارد خون می گردد تا به قلب برده شود و از آن جا به سراسر بدن برسد.
در انجام عمل بازدم، سلول با سوزاندن خوردنی های قابل مصرف، در اکسید کربن تولید می کند، که این گاز برای سلول های بدن انسان مضر است و باید از بدن خارج شود. دی اکسید کربنی که توسط سلول ها تولیده شده است به وسیله ی مویرگ ها به سیاهرگ ها وارد می شود و از آن جا به قلب می رود، پس از ورود به قلب، از راه سیاهرگ به شُش ها برده می شود تا در آن جا خون، گاز دی اُکسید کربن خود را از دست بدهد، سپس همراه با هوایی که از راه بینی بیرون می آید، خارج می شود.
عملکرد شش ها
پس از اینکه هوا از راه نای و نایژه ها وارد شُش ها گردید، از راه نایژه های کوچک / نایژک ها به کیسه های هوایی می رسد. کیسه های هوایی که در دیواره آن ها، مویرگ های زیادی وجود دارد، به تعداد زیادی در شش ها وجود دارند. اکسیژن هوایی که به شش ها می رسد، واردن خون می شود. خون اکسیژن را به همه ی سلول های بدن می رساند، و دی اکسید کربن تولید شده توسط آن ها را پس می گیرد، این گاز همراه خون به شش ها بر می گردد و با هوا توسط عمل بازدم از شش ها خارج می شود.
