تبیان، دستیار زندگی
اساساً تدبر و اندیشه ورزی و خردورزی مورد تأکید دین است چرا که انسان را به سوی خدا و الهی شدن و آبادانی حیات دینوی و اخروی اش سوق می دهد و در این صورت است که بنیاد اصول عقیدتی نیز در آدمی مستحکم می گردد
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

توصیه مهم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ما !

اساساً تدبر و اندیشه ورزی و خردورزی مورد تأکید دین است چرا که انسان را به سوی خدا و الهی شدن و آبادانی حیات دنیوی و اخروی اش سوق می دهد و در این صورت است که بنیاد اصول عقیدتی نیز در آدمی مستحکم می گردد و انسان می تواند عقاید صحیح اسلامی را در عرصه ی اندیشه ی خویش فراهم آورد.

ن.رادفر- بخش اعتقادات شیعه تبیان

سوال

در تحکیم اصول عقاید از جمله گام های مهم و اساسی ، تفکر و تدبّر است. بنابراین برای آنکه اصول عقیدتی که مربوط به ساحت اندیشه و تعقل آدمی است استحکام یابد ، لازم است تدبّر و تأملّ را در مسیری صحیح به کار بندیم. امّا چگونه می توان راه اندیشه صحیح را آموخت؟ آموزه ی دینی و اسلامی در این باره کدام است؟
 
اهمیت تفکر و تدبّر
قرآن کریم و احادیث گرامی اسلامی انسان ها را به تفکر فرا خوانده اند. قرآن مجید تفکر و اندیشیدن را از اوصاف خردمندان به شمار آورده است و می فرماید: «انّ فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللّیل و النّهار لآیات لاولی الألباب؛ همانا در خلق آسمان ها و زمین و اختلاف شب و روز نشانه هایی است برای صاحبان تفکّر.» (سوره ی مبارکه آل عمران- آیه ی شریفه ی 190)

براساس فرمایش رسول گرامی اسلام در راستای آموزه های قرآنی، تدبّر و تفکر در امور و عاقبت کارها مورد سفارش اساسی اسلام است و بدون آن، خرد و اندیشه آدمی بی فایده و در مسیر ناصحیح خواهد بود

در قرآن مجید برای خردمندان اوصاف بسیار ذکر شده است و از آن ها با عبارات مختلفی یاد شده است نظیر اولی الالباب . علاوه بر قرآن کریم ، احادیث و روایات بسیاری در اهمیت تفکر و تدبّر وجود دارد. از آن جمله  حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) است که به ابن مسعود فرمودند: ای ابن مسعود! هر گاه خواستی کاری کنی از روی دانش و خرد باشد، از کار بدون تدبرّ و دانش بپرهیز چرا که خدای جلیل می فرماید: « و لا تکونواکالّتی نقضت غزل ها من بعد قوه اُ نکاثا؛ مانند آن زن نباشید که بافته اش را پس از آنکه محکم می کرد از هم می گسست و رشته رشته می کرد.» (سوره ی مبارکه نحل- آیه ی شریفه 92)
همچنین می فرماید: دو رکعت نماز سبک با تدبّر از نماز در تمام شب بهتر است و باز می فرماید: نشانه ی خردمند این است که هر گاه خواست سخن بگوید تدبّر می کند، اگر مفید بود سخن می گوید و سود می برد و اگر زیان بار بود خاموش می شود و در امان و سلامت می ماند.

توصیه ی پیغمبر (صلی الله علیه و اله و سلم)
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: فردی نزد رسول الله (صلی الله علیه واله وسلم) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! توصیه و سفارشی به من کنید. آن حضرت تا سه بار از او پرسیدند: اگر سفارشی کنم انجام می دهی؟ آن شخص در هر سه بار پاسخ داد. آری، ای رسول خدا! حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) فرمودند: به تو سفارش می کنم که هر گاه خواستی کاری انجام دهی در باره ی سرانجام آن تدبّر کن، اگر مایه ی رشد و هدایت بود انجام بده و اگر مایه گمراهی بود از آن بپرهیز. براساس فرمایش رسول گرامی اسلام در راستای آموزه های قرآنی، تدبّر و تفکر در امور و عاقبت کارها مورد سفارش اساسی اسلام است و بدون آن، خرد و اندیشه آدمی بی فایده و در مسیر ناصحیح خواهد بود.

امیرالمومنان (علیه السلام) می فرمایند: قوام العیش حسن التّقدیر و ملاکه حسن التّدبیر؛ استواری زندگی به برنامه ریزی نیکو و سنجش آن به دور اندیشی نیکوست.

ویژگی اسلام!
ابن کوّاء از امیرالمومنان (علیه السلام) در باره ی ویژگی های اسلام پرسید. آن حضرت فرمودند: خدای تعالی اسلام را تشریع کرد و آن را پوششی برای عاقبت اندیشان و (سبب) فهم تیز بینان قرار داد و نیز فرمودند: برترین عبادت اندیشیدن مداوم درباره ی خدا و قدرت اوست.
امیرالمومنین علی (علیه السلام) در وصیت به محمد بن حنفیه فرمودند: هر کس در کارها بدون توجه به فرجام آن وارد شود خود را در معرض رخدادهای بسیار زشت و ناپسند قرار می دهد و تدبیر پیش از عمل تو را از پشیمانی ایمنی می بخشد. همچنین فرمودند: آگاه باشید! عبادتی که در آن تفکر نباشد سودی ندارد و نیز می فرمایند: آگاه باشید! اگر در قرائت قرآن تدبّر نباشد سودی ندارد.

عبادت و تفکر!
امام صادق(علیه السلام) در همین زمینه فرمودند: عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست. عبادت واقعی تفکر در کار خدای جلیل است. بر این اساس، پایه عبادات و سایر برنامه های اسلامی در همه ی عرصه ها از زندگی فردی تا خانوادگی و اجتماعی و کلاً حیات دینوی و اخروی آدمی بر پایه ی اندیشه  و تأمل و تدبّر است.

موضوع تدبّر اسلامی!

آموزه ها و معارف دینی علاوه بر آن که مسلمانان را به اندیشیدن و خردورزی در امور ترغیب و تشویق می نماید، ایشان را از خطا و ناصوابی در اندیشه و تفکر نیز باز می دارد. اندیشه ناصواب درباره ی سایر مسلمانان و سوء ظن به برادران دینی از جمله مواردی است که به شدّت مورد نهی اسلام است

همان طور که اندیشه و تأمل مورد تأیید و تأکید اسلام است موضوعات تفکّر و تدبّر نیز توسط آموزه های اسلامی مشخص و معلوم شده است که به آن ها اشاره شد. بر این اساس بهترین موضوع تفکر اندیشیدن مداوم درباره ی خدای تبارک و تعالی و قدرت اوست. چرا که این نوع اندیشیدن برترین عبادت خوانده شده است. که از امیرالمومنان علی (علیه السلام) نقل شده « أفضل العبادة ادمان التّفکر فی الله و فی قدرته ».
از دیگر موضوعات اندیشه، تدبیر در عاقبت امور و انجام کارهاست. رسول خدا صلی الله علیه و آله به شخصی فرمودند. سفارش می کنم هر گاه خواستی کاری انجام دهی به سرانجام آن بیندیش، اگر مایه ی رشد بود آن را انجام بده و اگر مایه ی فساد و تباهی بود آن را رها کن. همچنین آن حضرت می فرماید: خدای متعال دوست دارد هر یک از شما وقتی کاری می کند آن کار را محکم و استوار سازد. این امر تا جایی اهمیت دارد که استواری زندگی و ملاک آن وابسته به همین تدبّر است. چنانچه امیرالمومنان (علیه السلام) می فرمایند: قوام العیش حسن التّقدیر و ملاکه حسن التّدبیر؛ استواری زندگی به برنامه ریزی نیکو و سنجش آن به دور اندیشی نیکوست. بر این اساس در همه ی امور و عبادات بایستی تدبر و اندیشه نمود. اندیشه و تدبّر در عبادات و قرائت قرآن و همه ی عبادات فردی و اجتماعی دیگر از موضوعات مورد توصیه اسلام است.

بر اساس فرمایش رسول گرامی اسلام در راستای آموزه های قرآنی، تدبّر و تفکر در امور و عاقبت کارها مورد سفارش اساسی اسلام است و بدون آن، خرد و اندیشه آدمی بی فایده و در مسیر ناصحیح خواهد بود

اندیشه ی صواب!
آموزه ها و معارف دینی علاوه بر آن که مسلمانان را به اندیشیدن و خردورزی در امور ترغیب و تشویق می نماید، ایشان را از خطا و ناصوابی در اندیشه و تفکر نیز باز می دارد. اندیشه ناصواب درباره ی سایر مسلمانان و سوء ظن به برادران دینی از جمله مواردی است که به شدّت مورد نهی اسلام است تا جایی که می فرماید: إن کثیر الظّن اثم؛ همانا بسیاری از گمان ها، گناه است. فکر و اندیشه ی گناه و محرمات و خلاصه هر آنچه توسط دین نهی شده است، همگی اندیشه های ناصوابی هستند که معارف دینی به شدّت از آن ها نهی نموده است.

سخن پایانی...
بر اساس آنچه گذشت اساساً تدبّر و اندیشه ورزی و خردورزی مورد تأکید دین است چرا که انسان را به سوی خدا و الهی شدن و آبادانی حیات دینوی و اخروی اش سوق می دهد و در این صورت است که بنیاد اصول عقیدتی نیز در آدمی مستحکم می گردد و انسان می تواند عقاید صحیح اسلامی را در عرصه ی اندیشه ی خویش فراهم آورد.
دین موضوعات مورد نظر خود را نیز بیان کرده است. موضوعاتی که بواسطه ی اندیشیدن در مسیر آن ها، انسان الهی می شود و به سوی دین و خدای تبارک و تعالی اندیشه اش شکوفایی می یابد و رشد می کند. همچنین با احتراز از موضوعاتی که دین، اندیشه در آن موضوعات را نهی نموده است، تفکر و تدبّر انسان در مسیری صواب و صحیح حرکت می نماید.


منابع و مأخذ:
1- مفاتیح الحیاة- آیت الله جوادی آملی
2- مراحل اخلاق در قرآن- ج 11- آیت الله جوادی آملی
3- اسرار الآیات- صدرالدین شیرازی (ملاصدرای شیرازی)
4- رسائل فلسفی ملاصدرا- تصیح حامد ناجی-
5- تفسیر المیزان- علامه طباطبائی (ره)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.