بافت اسکلرانشیم و اقسام آن در گیاهان
اهداف:
- آشنایی با بافت اسکلرانشیم
- آشنایی با انواع بافت اسکلرانشیم
- آشنایی با اقسام فیبرها
- آشنایی با انواع اسکلریدها
شرح درس:
بافت اسکلرانشیمsclerenchyma
اسکلرانشیم بافتی است که سلول هایی با دیواره دوم ضخیم شده یا غیرچوبی شده و عمل مهم آن در نگهداری و استحکام گیاه می باشد. سلول های اسکلرانشیم بیشتر کیفیت الاستیکی (کشندگی و ارتجاع) دارند تا کیفیت پلاستیکی (شکل پذیری).
سلول های اسکلرانشیمی در شکل و ساختمان و منشا متفاوت اند. معمولاً یاخته های اسکلرانشیمی با ضخیم شدن تدریجی غشای اسکلتی و تبدیل آن به مواد چربی به وجود می آید. این عمل را چربی شدن غشاء یا لیگنی فیکاسیون می نامند. سلول های اسکلرانشیمی در آغاز زنده و به تدریج که اسکلریدی و فیبری می شوند هسته خود را از دست می دهند و فضایی درون یاخته به نام لومن ،با انشعابات کانالی ایجاد می شود. در این صورت پروتوپلاسم یاخته غیر زنده است.
بافت اسکلرانشیم از نظر شکل و ساختار به دو نوع تقسیم می شود:
- فیبرها fibres
- اسکلریدها sclereids
فیبرها معمولاً سلول طویل و اسکلریدها معولاً سلول های کوتاه هستند. اسکلریدها معمولاً در سطوح جانبی دارای منفدهای گردی هستند که منتهی به کانال هایی در درون یاخته که منشعب نیز هستند، می شوند. این ساختمان در نتیجه ضخیم شدن دیواره ثانویه سلول به وجود می آید. یاخته های اسکلریدی معمولاً منشا پارانشیمی دارند که جدار آن ها به تدریج ضخیم می شود ولی یاخته های فیبری از تکامل یاخته های مریستمی نتیجه می شوند.
شکل و طول سلول های فیبری باریک و کشیده که در دو طرف نوک تیز شده و گاهی منشعب در یک انتها یا در دو انتها هستند. طول سلول فیبری بین 0.8 تا 6.9 سانتی متر و گاهی به 55 سانتی متر می رسد. یاخته های فیبری از تحول و تکامل پروکامبیوم، کامبیوم و مریستم بنیادی و حتی ممکن است از پروتودرم نتیجه شود.
اقسام فیبرها:
یک تقسیم بندی براساس شکل سلول ها عبارت است از:
نوع اگزیلاری xlary:
نوعی است که عمومیت دارد و از تکامل سلول های مریستمی همراه بافت آوند چوبی دیده می شود. این نوع در شکل منفذها و وضع عمومی نیز متفاوت است. فیبری فرم ها یا نوع میله های داخلی سلول های کشیده و طویل تر از نوع تراکئیدی است.
نوع اکسترااگزیلاری extraxylary:
این نوع فیبر بیشتر در نقاط دیگری از گیاه دیده می شود تا ناحیه آوندهای چوبی. این نوع در بیشتر در کورتکس یا همراه آبکش ها در ساقه های تک لپه ای ها دیده می شود.
نوع ژلاتینی:
که لایه داخلی فیبرها شامل آلفا سلولز است و موجب جذب آب و تورم آن می گردد. این ژلاتینی شدن سبب سفتی چوب می گردد.
شکل و محل اسکلریدها:
این سلول ها یاخته های اسکلرانشیمی هستند که در اشکال متفاوت در نقاط مختلف اندام های گیاهی بین توده سلول های پارانشیمی دیده می شود.
اسکلریدها به چهار نوع تقسیم می شوند که عبارتند از:
براکی اسکلرید brachysclereids:
که کم و بیش در سطوح مختلف دارای یک قطر و یک اندازه است. این نوع بیشتر در کورتکس و همراه دستجات آبکش در تنه ساقه ها و همچنین در پارانشیم میوه ی گلابی دیده می شود.
ماکرواسکلرید macrosclereid :
که به شکل میله ای بوده یا اسکلریدهای طویل شده است. این نوع بیشتر در پوست دانه هایی مانند پوست دانه نخود و لوبیا دیده می شود.
استئواسکلریدosteosclereids:
یاخته های اسکلریدی هستند که به شکل استخوانی یا شکل قرقره ای دیده می شود. این نوع در دولپه ای ها دیده می شود.
آسترئواسکلرید asterosclereids:
این نوع منشعب و ستاره ای شکل هستند و در برگ های بیشتر گیاهان دیده می شود.
تریکواسکلریدtrichosclereids:
این نوع رشته ای و دوکی شکل و در مواردی منشعب است. این نوع نیز دربیشتر برگ های درختان دیده می شود.
