ضمائم بشره (اپیدرم) در گیاهان

اهداف:

• آشنایی با انواع روزنه در تک لپه ای ها
• آشنایی با ضمائم بشره
• آشنایی با انواع مو یا کرک در گیاهان

شرح درس:

در طرح درس " روزنه در گیاهان" در مورد انواع روزنه با هم صحبت کردیم. اما علاوه بر انواع ذکر شده انواع دیگری از این ساختار نیز وجود دارد. در گیاهان تک لپه ای علاوه بر انواع روزنه های قید شده، انواع روزنه های دیگر نیز دیده می شوند که در ذیل آمده است:

• روزنه هایی که در سلول های روزنه به وسیله 4 تا 6 سلول مجاور احاطه شده که دو سلول آن کوچک و مدور حدوداً در دو قطب فوقانی و تحتانی روزنه و بقیه در طول و اطراف سلول های روزنه قرار گرفته اند. این نوع روزنه ها بیشتر در گونه هایی مانند نخل ها دیده می شوند.
• روزنه هایی که سلول های روزنه به وسیله ی چند سلول کوچک به صورت حلقه ای در اطراف سلول های روزنه قرار گرفته اند و سلول های روزنه را مانند حلقه ای احاطه کرده است. این نوع روزنه بیشتر در گیاهان خانواده گل شیپوری، برگ بیدی، موزها و زنجفیل دیده می شود.
• روزنه هایی که هیچ گونه سلول مجاوری آن را احاطه نکرده است، بلکه سلول های روزنه در رأس طولی سلول های اپیدرمی قرار گرفته اند. این نوع روزنه ها بیشتر در گیاهان خانواده ی لاله ها، نرگس ها و زنبق ها دیده می شود.

ضمائم بشره ایepidermal appendages:

به کلیه ی عنصرهای تشکیلات کوتیکولی و کرک هایی که در سطح بشره دیده می شوند، ضمائم بشره ای اطلاق می شود. موها یا کرک ها اعم از تک یاخته ای و یا چند یاخته ای که در بشره یا همان اپیدرم دیده می شوند، از بشره منشأ می گیرند. این موها را اصطلاحاً تریکوم trichomes می نامند.

تریکوم یا موها، اجزایی هستند تک یاخته ای یا چندیاخته ای و به اشکال مختلف سوزنی، زگیلی و یا چنگالی منشعب شاخه ای و ستاره ای که در مطالعات سیستماتیک و تاکسونومی و در شناسایی گیاه و تاکسون مربوط ارزش ویژه ای دارند و گونه های گیاهی و حتی واریته و هیبریدهای بین گونه ای را به کمک ویژگی موهای آن ها می توان شناخت. موها یا کرک ها را از جهت ساختار سلولی و شکل آن ها به انواع زیر تقسیم می کنند:

الف: اقسام موها از نظر ساختار سلولی:
1- موهای تک سلولی unicellular hairs
2- موهای چندسلولی multicellular hairs

ب: از نظر ساختار غده ای و ترشحی و یا فقدان آن نیز به دو صورت زیر دیده می شوند:

1- موهای غده ای (ترشحی) glandular hairs :

شامل سلول هایی هستند که عمل ترشح دارند و مواد مختلفی اعم از نمک ها یا محلول های نمکی یا محلول های قندی و اسانس و... را ترشح می کنند. در این گروه انواع مختلفی دیده می شود که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1-1 نوع هیداتود trichomes hydathodo:

که در نوعی ارغوان دیده می شود که شامل موادی از اسیدهای آلی است.

1-2 نوع دیگر موهای ترشحی مواد نمکی که به شکل های مختلف ازجمله کیسه ای یا حبابی وجود دارد که در سطح بیرونی برگ ها دیده می شود و منظره ی خشک به گیاه می دهد. انواعی از این ها ممکن است دارای ساقه و پایه ای چندیاخته ای باشد که خود این ها نیز املاحی را همراه دارند.

1-3 موهای ترشحی شهدی مانند غده های دندانه ای برگ های گیاهانی مانند بادام و گیلاس و بعضی رزها.

1-4 کرک های ترشحی لعاب دار که در نوعی ترشک و ریواس دیده می شود.

1-5 موهای ترشحی گیاهان گوشت خوار مانند گیاهان دروزرا و دیونه که ترپن ترشح می کنند.

2- موهای غیرغده ای nonglandular hairs

ضمائم بشره (اپیدرم) در گیاهان

ج: اقسام موها از نظر شکل:

1) سوزنی در شمعدانی
2) چنگالی در انواعی از شب بوها و نوعی دندان شیری leontodon hisidus
3)  زنجیره ای یا تسبیحی در بشره کاسبرگ های انواعی از دندان شیری ها، ستاره ای در برگ های چنار و قدومه
4) شمعدانی شکل(جاشمعی کریستالی) مانند گل ماهور verbascum
5)  بشقابی یا سپری شکل (اسکوآمی فورم)squamiform مانند موهای بشره برگ های زیتون
6) خشن و زیرshaggy hair  مانند انواعی از گاوزبان ها و در نوعی دندان شیری

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاضل صحرانشین سامانی
تنظیم: مریم فروزان کیا