ابوذر انقلاب از نگاه امام خمینی(ره)
در روز ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ آیتالله سیدمحمود علایی طالقانی، از چهرههای شاخص انقلاب، دومین رئیس شورای انقلاب، نخستین امام جمعه تهران پس از انقلاب و عضو مجلس خبرگان قانون اساسی درگذشت.
سیدمحمود طالقانی در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی در گلیرد طالقان به دنیا آمد. پدرش ابوالحسن علایی طالقانی فردی مومن و دیندار بود که اولین استاد وی در فراگیری علوم دینی به شمار میآمد. طالقانی پس از گذراندن دروس مقدماتی در مدارس رضویه و فیضیه قم تا سال ۱۳۱۷ تحصیل را تا درجه اجتهاد ادامه داد. طالقانی در سال ۱۳۱۸ با انتشار اطلاعیهای در اعتراض به سیاستهای رضاشاه در مورد کشف حجاب فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد، به خاطر همین اقدام زندانی شد و پس از آن چند بار دیگر نیز به دلیل اعتراضاتش به رژیم به زندان محکوم شد.
وی پس از شهریور ۱۳۲۰ با تاسیس کانون اسلام به تفسیر قرآن برای عموم مردم پرداخت تا جایی که گروههای مختلف دانشجویی در این جلسات شرکت میکردند. اینچنین بود که وی با تشکیل این کانون عملاً به طور رسمی مبارزه خود را علیه رژیم طاغوت آغاز کرد. هرچند خود آیتالله طالقانی درباره این موضوع میگوید: «من پیش از این که در کسوت یک سیاستمدار متعارف و معمول باشم یک شاگرد کوچک مکتب قرآن و معلم قرآنم.»
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ طالقانی به مبارزات خود علیه رژیم ادامه داد تا اینکه ساواک وی را به جرم مخفی کردن نواب صفوی در خانهاش دستگیر کرد و بار دیگر به زندان انداخت اما این زندان کوتاه و موقتی بود و طالقانی بزودی آزاد و فعالیت دوباره را آغاز کرد.
در اوایل مرداد ۱۳۵۸ بود که بنیانگذار جمهوری اسلامی، آیتالله طالقانی را به عنوان اولین امام جمعه تهران منصوب کرد. این اولین و باشکوهترین نماز جمعه بعد از پیروزی انقلاب بود که در پنجم مرداد همان سال به امامت ایشان در دانشگاه تهران برگزار شد
آیتالله طالقانی در سال ۱۳۳۸ به همراه میرزا خلیل کمرهای در کنفرانس بیتالمقدس شرکت کرد و از طرف آیتالله بروجردی برای رساندن پیام ایشان به شیخ شلتوت راهی مصر شد. وی که در جریان نهضت ملی نفت مبارزات فراوانی داشت و نقش موثری در آن ایفا کرد، در تهران با روحانیون مدافع نهضت ملی و چهرههایی مانند مهدی بازرگان و سحابی همراهی کرد و در سال ۱۳۴۰ به جمع بنیانگذاران نهضت آزادی ایران پیوست.
آیتالله طالقانی به دنبال مبارزات و فعالیتهای سیاسیاش در سال ۱۳۴۱ همراه با اعضای نهضت آزادی برای مدتی به زندان رفت و بار دیگر در سال ۴۲ پس از قیام ۱۵ خرداد دستگیر و به ده سال زندان محکوم شد که البته در سال ۴۶ به دنبال عفو عمومی آزاد گردید. علما پس از انتشار خبر محکومیت وی، اطلاعیههای فراوانی درباره این موضوع صادر کردند و به انتقاد از رژیم پرداختند.
آیتالله طالقانی طی سالهای متمادی با مرکزیت مسجد هدایت به تبلیغ و ترویج دین مشغول بود و در این سالها به آموزش و تفسیر قرآن میان دانشجویان و مردم پرداخت به طوری که همواره مورد اعتماد مردم و مبارزان قرار میگرفت. مسجد هدایت در طول سالهای ۴۰ و ۴۱ محل حضور صدها بلکه هزاران نفر از مشتاقان نهضت اسلامی بود، از این رو سخنرانیهای آیتالله طالقانی همواره مورد استقبال مردم و جوانان بود. بیشتر سخنرانیهای آیتالله طالقانی در سالهای ۴۰ و ۴۱ انتقاد صریح نسبت به رژیم پهلوی بود به طوری که با تعابیری کنایهآمیز مانند جایگزین کردن بتپرستی به جای خداپرستی به شدت از رژیم سلطنتی انتقاد میکرد.
آیتالله طالقانی پس از آزادی در سال ۴۶ به دلیل طرح مسائل سیاسی و واکنش صریح نسبت به اقدامات رژیم ممنوعالمنبر شد. وی در سال ۵۴ بار دیگر زندانی و این بار به ۱۰ سال زندان محکوم شد اما در آستانه انقلاب در آبان ۱۳۵۷ از زندان آزاد شد.
او پس از آزادی از زندان و در بحبوحه روزهای انقلاب نقش ویژهای ایفا کرد و چندی بعد از سوی امام خمینی به عضویت در شورای انقلاب برگزیده شد و در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از سوی مردم تهران به عنوان نماینده انتخاب شد.
در اوایل مرداد ۱۳۵۸ بود که بنیانگذار جمهوری اسلامی، آیتالله طالقانی را به عنوان اولین امام جمعه تهران منصوب کرد. این اولین و باشکوهترین نماز جمعه بعد از پیروزی انقلاب بود که در پنجم مرداد همان سال به امامت ایشان در دانشگاه تهران برگزار شد. بعد از انتصاب به عنوان امام جمعه تهران، آیتالله طالقانی موفق به برگزاری پنج نماز جمعه شد که آخرین نماز جمعه به مناسبت فرارسیدن سالگرد جمعه خونین ۱۷ شهریور در بهشت زهرا و کنار مزار شهدا برگزار شد.
آثار ماندگار
اگرچه زندگانی آیت اللّه طالقانی سراسر مبارزه بود و بارها زندانی و تبعید گردید، اما با این حال، آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشت. گنجینه های ارزشمندی همچون پرتوی از قرآن، مقدمه و تعلیق بر کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة، اسلام و مالکیت، به سوی خدا می رویم، پرتوی از نهج البلاغه، آینده بشریت از نظر مکتب ما، آزادی و استبداد، آیه حجاب، مرجعیت و فتوا، درسی از قرآن و درس وحدت از یادگارهای جاودان آن عالم فرزانه به شمار می روند.
عروج آیت اللّه طالقانی
آیت اللّه طالقانی پس از سال ها مبارزه، سرانجام روز دوشنبه 19 شهریورماه 1358 به سوی حق شتافت و ملتی در غم فراقش غرق ماتم شدند. انبوه جمعیتْ پیکرش را برای خاک سپاری به بهشت زهرا بردند و صبح سه شنبه در میان شیون مردم، آن پیکر عزیز در خاک پنهان گشت و دولت یک روز تعطیل و سه روز عزای عمومی اعلام کرد.
ابوذر انقلاب
امام خمینی(س) در پیامی که به مناسبت رحلت آیت الله طالقانی نوشتند علاوه بر آنکه از وی به عنوان دوستی ارجمند نام بردند، چنین ادامه دادند: «او براى اسلام به منزله حضرت ابوذر بود.
رهبر انقلاب از بُعد اخلاقی نیز آیتالله طالقانی را شخصیتی بسیار ساده و محکم دیده بودند که نه در مقابل سختی و زندانهای رژیم پهلوی کمر خم کرده و نه در مقابل توجه جریانهای مختلف که قصد به انحراف کشیدن ایشان را داشتند، سست شدند و این نشان از پاکی و صداقت ایشان دارد
ابوذر انقلاب! رفتی و نگفتی که فلق چشم بر مناجاتِ که بگشاید؟ رفتی و نگفتی که درختان در قنوت شاخه هایشان چه بگویند؟ یاد باد هنگام شیرین بودنت، ای سلسله جنبان آلاله و شقایق. امروز اگر تو نیستی و به آرزوی همیشگی خود رسیده ای، راهت را پاس داشته ایم و از ارزش های انقلاب با جان و دل پاسداری می کنیم. آیت اللّه طالقانی جلوه ایمان بود. در سیمای پرمهرش نور عشق و ایمان خانه داشت و راز و نیاز شبانه اش با پروردگار نمودار خلوص و پاکی بود. یادش گرامی و راه روشن او هرگز بی رهرو مباد.
شخصیت آیتالله طالقانی از منظر رهبری
با توجه به انتخاب آیتالله طالقانی بهعنوان اولین امام جمعه از سوی امام خمینی (ره) و فوت ایشان و نیز به دلیل برخی کجفکریها در خصوص ایشان از سوی برخی جریانهای صدر انقلاب، حضرت آیتالله خامنهای سخنانی دربارهی ایشان فرمودند و شخصیت ایشان را در چند حوزه برجسته کردند.
از نظر رهبری، شخصیت آیتالله طالقانی فقط بُعد روشنفکری اسلامی ایشان نیست. ایشان اهل فکر نو البته بر محور دین و نهجالبلاغه بودند. از نگاه رهبری، تفکر معطوف به مبارزه از مهمترین ویژگیهای شخصیتی آیتالله طالقانی بوده که از دید بسیاری از گروههای مذهبی و سیاسی مختلف پنهان مانده است.
رهبر انقلاب از بُعد اخلاقی نیز آیتالله طالقانی را شخصیتی بسیار ساده و محکم دیده بودند که نه در مقابل سختی و زندانهای رژیم پهلوی کمر خم کرده و نه در مقابل توجه جریانهای مختلف که قصد به انحراف کشیدن ایشان را داشتند، سست شدند و این نشان از پاکی و صداقت ایشان دارد.
از دید رهبری، آیتالله طالقانی شخصیتی بسیار پُرانرژی و باروحیه بودند که هیچگاه خود را از مطالعه و مبارزه دور قرار ندادند. آیتالله طالقانی بهعنوان یک روحانی که با برخی دروس دانشگاهی و زبان انگلیسی نیز آشنایی داشتند، به دلیل منش ساده و خاص خود، از سوی برخی گروهها، مورد ظلم قرار گرفتند که البته چه بهوسیلهی حضرت امام خمینی (ره) که ایشان را اباذر انقلاب نامیدند و چه از جانب حضرت آیتالله خامنهای، همواره بهعنوان یکی از مهمترین شخصیتهای انقلاب معرفی شده و میشوند.
منابع : حوزه / برهان / تاریخ ایرانی