دم مسیحایى ذكر- آیة الله جوادی آملی(9)

در دستورهاى دینى آمده است كه اگر سیئه‌اى مرتكب شدید فوراً حسنه‌اى انجام دهید تا آن سیئه را جبران كند؛ زیرا اگر سیئه، متراكم شود، در جان انسان چرک ایجاد و او را نابینا و ناشنوا مى‌كند. براى این كار، ذكر دایمى خدا را توصیه كرده‌اند. برخى دستورهاى دینى وقت مشخصى دارند؛ مانند نماز: "ان الصلوة كانت على المؤمنین كتابا موقوتا"(1) اما ذكر خدا موقوت نیست و وقت مشخصى ندارد؛ زیرا در قرآن آمده است: "یا ایها الذین امنوا اذكروا الله ذكرا كثیرا"(2)؛ دائماً به یاد حق باشید. این دوام یاد حق نمى‌گذارد انسان غفلت پیدا كند. نقل شده است كه حضرت رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم از كنار باغى مى‌گذشت؛ به باغدار كه در حال غرس نهالى بود فرمود: آیا حاضر هستى من تو را از غرس و شت سودمندترى آگاه كنم؟ عرض كرد: آرى. فرمود: درختى كه تو مى‌كارى، ثمرش موقت است، ولى اگر در هر بامداد و شامگاه بگویى: سبحان الله و الحمدلله و لااله‌الاالله و الله اكبر خداوند براى تو در بهشت، در برابر هر تسبیح درخت‌هاى میوه غرس مى‌كند كه همواره میوه مى‌دهد.(3) نیز امام باقر سلام الله علیه مى‌فرماید: اگر كسى این تسبیحات چهارگانه را بگوید، خداوند، چهار پرنده از این اذكار مى‌آفریند كه آنها تا قیامت خدا را تسبیح و تقدیس و تهلیل مى‌كنند: "من قال سبحان الله والحمد لله ولا اله الا الله و الله اكبر، خلق الله منها اربعة اطیار تسبحه و تقدسه و تهلله الى یوم القیامة."(4) این نشانه تجسم اعمال است. پرندگانى را كه خدا با این اذكار چهارگانه مى‌آفریند، در آسمان و زمین نیستند، بلكه در فضاى جان ذاكر و مسبح پدید مى‌آیند و پرواز مى‌كنند. آنگاه مؤمن سالك، طیران را در درون خود مى‌بیند و به جاى این كه طى الارض ظاهرى داشته باشد، طى الارض والسماء باطنى دارد؛ یعنى، در عین حال كه در یك جا نشسته است، جهانى است بنشسته در گوشه‌اى. انسان گاهى مانند عیساى مسیح (سلام الله علیه) مظهر خالقیت حق قرار مى‌گیرد: "و اذ تخلق من الطین كهیئة الطیر باذنى فتنفخ فیها فتكون طیرا باذنى."(5) ولى گاهى براى هر ذاكرى در درون جان او، بدون گل و خاك پرنده‌اى ایجاد مى‌شود تا تسبیح گوى خدا باشد. خلق، صفت فعل خداست؛ نه صفت ذات او، و اصل كلى این است كه در همه مباحث الهى، دو منطقه ممنوعه وجود دارد و احدى به آن دو منطقه، راه پیدا نمى‌كند: یكى منطقه ذات خدا و دیگرى منطقه اسماء و صفات ذاتى او كه عین ذات اوست؛ ولى خارج از ذات منطقه افعال الهى و جهان امكان است. اگر چه فعل و آفرینش خدا به ذات او متكى است؛ اما اگر كسى با اوصاف فعلى خدا محشور باشد، او بر قیوم تكیه مى‌كند. به ما گفته‌اند: یا حى یا قیوم بگویید كه البته حقیقت آن در نیایش، انشاء است، نه اخبار. بر این اساس، یا حى یا قیوم ، یعنى احینا و اقمنا؛ ما را به حیات خود، زنده و ما را به قیومیت خود، قائم كن. اگر چنین شود، انسان مى‌تواند چون دیگران، فیض الهى را بگیرد: مرغ باغ ملكوت را كسى كه بالاتر از ملكوت مى‌اندیشد مى‌آفریند. اگر انسان به جایى برسد كه با ذكر او پرنده ملكوتى خلق بشود، او مظهر خالق خواهد شد و این خالقیت، چون صفت فعل خداست، امتناع عقلى و منع نقلى ندارد كه در عیساى مسیح و عبد صالح دیگرى تجلى كند. از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه: یحیاى شهید (سلام الله علیه) وقتى مى‌گفت: یا رب یا الله ، خداوند مى‌فرمود: لبیك یا عبدی سل حاجتك.(6) از این جهت خدا در قرآن مى‌فرماید: "و حنانا من لدنا"(7) لطف ما به سوى او تنزل پیدا مى‌كرد و او هم تحنن و مهربانى داشت. همین كار یحیاى شهید را به ما آموخته و گفته‌اند: شما هم بگویید: یا الله و لبیك بشنوید. از امام صادق علیه السلام رسیده است كه اگر پس از گفتن تسبیح حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، یك بار لا اله الا الله بگویید، گناهان شما بخشوده مى‌شود: من سبح الله فی دبر الفریضة قبل ان یثنی رجلیه تسبیح فاطمة الماة و اتبعها بلا اله الا الله مرة واحدة، غفر له.(8) همچنین نقل شده است: اگر نیازى داشتید، ده بار یا الله بگویید و آنگاه حاجت خود را بخواهید كه برآورده مى‌شود: قل عشر مرات: یا الله یا الله یا الله، فانه لم یقلها احد من المؤمنین قط الا قال له الرب تبارك و تعالى: لبیك عبدی سل حاجتك.(9) به این ترتیب، ائمه علیهم السلام راه حضرت مسیح (علیه السلام) و یحیاى شهید (علیه السلام) را به ما آموخته‌اند، تا با پیمودن آن، از امدادهاى ویژه روح القدس بهره‌مند گردیم. روایاتى كه مى‌گوید: از هر قطره آب وضویى كه براى عبادت گرفته شود فرشته‌اى خلق مى‌شود، راه مسیح را به ما نشان مى‌دهد. البته اگر كسى در نماز غافل باشد و نماز او غافلانه انجام گیرد، وضویش نیز غافلانه انجام مى‌گیرد و بنابراین، از این وضو و آن نماز، كارى ساخته نیست و در حقیقت، نماز او مصداق فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون(10) خواهد بود و بر همین اساس درباره وضوى او باید گفت: فویل للمتطهرین، الذین هم عن طهارتهم ساهون. بنابراین، از قطرات آب چنین وضویى، فرشته خلق نمى‌شود. كسى كه مى‌گوید: چگونه ممكن است بنده‌اى خالق باشد؟ او هنوز با عقل متعارف نجنگیده و به روایات اهل‌بیت علیهم السلام، ایمان نیاورده است؛ زیرا از مجموع روایات، كه مشتمل بر خبر صحیح و معتبر نیز هست، به خوبى برمى‌آید كه با عبادت انسان سالك، فرشته ملكوتى خلق مى‌شود؛ اما چنین شخصى هنوز باور نكرده است كه انسان مى‌تواند با عبادت‌هاى صحیح خود، راه مسیح را طى كند و بدون این كه پیغمبر یا امام بشود، مى‌تواند كارى بكند كه مسیح كرد و مظهر خالقیت حق قرار بگیرد؛ زیرا برهان عقلى امكان آن را ثابت كرده است و دلیل نقلى از وقوع آن خبر داده است.

پی‌نوشت‌ها:

1- سوره نساء، آیه 103.

2- سوره احزاب، آیه 41.

3- محاسن برقى، ج 1، ص 107; بحار، ج 83، ص 257.

4- محاسن برقى، ج 1، ص 106; بحار، ج 90، ص 172.

5- سوره مائده، آیه 110. 58.

6- بحارالانوار، ج 90، ص 233/ محاسن برقى، ج 1، ص 104.

7- سوره مریم، آیه 13.

8- بحارالانوار، ج 82، ص 335/ محاسن برقى، ج 1، ص 106.

9- بحارالانوار، ج 90، ص 233/ محاسن برقى، ج 1، ص 104.

10- سوره ماعون، آیات 4 5.

منبع:

کتاب مراحل اخلاق در قرآن، آیة الله جوادی آملی.