تضاد یا تعامل؟

نسبت شبكه های اجتماعی و مطبوعات

شبكه های اجتماعی به یكی از عرصه های مهم در ارتباطات اجتماعی در جامعه قرن بیست و یكمی امروز تبدیل شده اند. گرچه در كشورمان بسیاری از جوانان و كاربران شبكه های اجتماعی تنها به جنبه های سرگرمی یا گفت وگو متوسل شده اند اما این شبكه ها دارای مزایای بسیاری در حیطه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی هستند كه بهره گیری از این ظرفیت ها می تواند به نحو چشمگیری باعث ارتقای زمینه ی استفاده از آن ها شود.    
با صنعت چاپ، بشر از دوران شفاهی به نوعی گذر كرد و نوشتار معنایی گسترده یافت؛ به گونه ای كه این نقطه ی عطف آغازگر گذر از دوران پیشامدرن به دوران مدرن شد. در عصر حاضر با برداشته شدن فاصله ها و گسترش ارتباطات، رسانه های كاغذی تبدیل به رسانه های دیجیتال و الكترونیكی شده اند.   
در سیر تاریخی در دورانی، عناوینی همچون «شهروند» (citizen) در جوامع بشری به كار می رفت تا اینكه در دوران كنونی عنوان «شبكه وند» (netizen) هرچند بصورت استعاری و نمادین بكار می رود. در عصر نوین ارتباطات اجتماعی هر شهروند می تواند به عنوان خبرنگار مسوولیت اطلاع رسانی به جامعه را در خارج از چارچوب های سنتی پیشین بر عهده گیرد. از آنجا كه هدف تنها ارسال پیام یا مخابره یك رویداد و تحلیل است از نظر شكلی نیز چندان معیار دقیقی برای طراحی و تنظیم نیاز ندارد و این اصل و ماهیت خبر است كه دارای اهمیت است.    
به طور كلی شبكه های اجتماعی (social network) مانند فیس بوك، توییتر، یوتیوب و گوگل پلاس و… دارای شاخصه هایی هستند كه آن ها را از رسانه های جمعی و حتی رسانه های اجتماعی متمایز می كند اما همین شبكه ها می توانند یاوری نوین برای اطلاع رسانی باشند.
شبكه های اجتماعی دارای برخی ویژگی های حایز اهمیت هستند كه می توانند در عرصه ی رسانه یی نیز مورد توجه قرار گیرند. ویژگی هایی همچون كم هزینه تر بودن تولید محتوا در آن ها، داشتن سبك ارتباطی متمایز، ایجاد شرایط برای گفت وگوهای دو نفره و بدون واسطه، ایجاد تولید محتوا توسط كاربر، حس مالكیت محتوا و تعامل رو در رو، چند رسانه یی بودن به این معنا كه می توانند همزمان دارای متن، صوت، تصویر باشند و در نهایت پاسخ لحظه یی و آنی و قابلیت ویرایش در آن از نقاط برجسته ی این شبكه ها است.

به نظر برخی كارشناسان و فعالان رسانه ای، اكنون شبكه های اجتماعی تقریبا به اندازه خبرگزاری های بزرگ منشا اثر شده اند و حتی در برخی مواقع بیشتر از آن ها نفوذ دارند. به عنوان نمونه برخی آمارها نشان می دهند كه در آمریكا یا كشورهای اروپایی گاهی اوقات یك مدیر یا مسوول دولتی و غیر دولتی یك خبر را از طریق فیسبوك یا پلاس و دیگر صفحه های شخصی خود در شبكه های اجتماعی، بسیار زودتر از رسانه های رسمی منتشر می كند.
در كشور ما نیز در برخی موارد شاهد هستیم كه اخباری خاص با سرعتی فراتر از شكل رسمی ارسال پیام، قبل از اینكه در رسانه های رسمی و خبرگزاری ها دیده شود به وسیله یك مسوول رسانه ای و حتی یك شهروند-خبرنگار در شبكه های اجتماعی قرار می گیرند. 
  برخی اما معتقدند از آنجا كه بسیاری از كاربران در شبكه های اجتماعی با اصول خبرنویسی و روایت حرفه یی از رویدادها آشنا نیستند، این عرصه نمی تواند فضای مناسبی برای دریافت اطلاعات دقیق و صحیح باشد.

فعلا قابل قبول است

دکتر محمد مهدی فرقانی روزنامه نگار و استاد ارتباطات در این باره معتقد است: اعتماد جامعه به مطبوعات در طول زمان و به تدریج به دست می‌آید و در یک شب حاصل نمی‌شود، اما امکان دارد به سرعت و با چند مورد انتشار اخبار نادرست یا عدم انتشار اخبار درست از دست برود یا کاهش پیدا کند. گروه‌ های فکری مختلف به رسانه‌ هایی اعتماد و اقبال نشان می‌دهند که به نوع تفکر آنها نزدیک باشد و بتوانند درباره محتوای مطالب آن، ارزیابی و تحلیل درستی داشته باشند.
البته این ارزیابی دردوره ‌ای که ما در آن قرار داریم به راحتی به دست نمی‌آید، به این دلیل که امروزه مردم در معرض مجاری اطلاع‌ رسانی متنوع از طریق شبکه ‌های اجتماعی مختلف قرار دارند.
این اتفاقی است که برای جامعه امروز امکان مقایسه بیشتری را پیش می‌آورد و انتخاب را مشکل می‌کند. امروزه مردم، سلامت، امانت ‌داری، صداقت و حتی سانسور و خود سانسوری یک رسانه را به راحتی تشخیص می‌دهند. در گستردگی امکانات و دسترسی به جهان اطلاعات، مردم می‌توانند به راحتی به خبرها برسند و از میان خبرهای مختلف با زاویه نگاه ‌ها و سمت و سوی هر رسانه ‌ای، واقعیت اصلی هر خبر را پیدا کنند. این مسئله نه تنها باعث می‌شود تا مخاطب درباره رسیدن پیام اصلی دغدغه و نگرانی نداشته باشد که حتی باعث می‌شود تا با این ارزیابی و دقت، رسانه مورد قبول خود را پیدا کند و با اعتماد بیشتری خبرها و مطالب آن ‌را دنبال کند.
از طرفی، برای ارزیابی میزان اعتماد جامعه به مطبوعات تیراژ مطبوعات وسیله مناسبی برای اندازی‌گیری است. امروزه در اغلب کشورهای جهان، تیراژ مطبوعات کاغذی کاهش پیدا کرده و روز به روز هم کمتر می‌شود. در حالی که مخاطبان رسانه ‌ها واطلاعات افزایش پیدا کرده است.
همچنین با پیشرفت تکنولوژی و فضای سایبر امکان دسترسی به اطلاعات برای کاربران راحت‌تر شده، بنابراین با طرح این اتفاقات، بازار پر رقابتی در جوامع شکل گرفته که جذب مخاطب را به رسانه سخت‌تر کرده است. البته من فکر می‌کنم هنوز این اعتماد به مطبوعات نسبت به قابلیت دربرگیری آنها وجود دارد، اعتمادی که به نسبت گروه‌های فکری جامعه و رسانه‌های مختلف، متفاوت است.
شاید بتوان این‌گونه بررسی کرد که میزان اعتماد مردم به مطبوعات قابل قبول است، اما با توجه به شرایط و گذر از دوران سنتی به دوران مدرن باید در نظر بگیریم که جهان وسیع اطلاعات و دنیای مجازی، می‌تواند این مخاطب را در آینده‌ای نزدیک از مطبوعات و نشریات چاپی دور کند؛ اتفاقی که باید روزنامه ‌نگاران را به فکر بیندازد و باعث شود تا آنها برای آینده و جذب و نگه داشتن مخاطب راه ‌حل ‌های تازه ‌ای پیدا کنند.

منابع: ایرنا/ اعتماد
مطالب مرتبط:
شهروندانی در کسوت خبرنگار
رقابت شبکه‌ های اجتماعی با غول‌های خبری جهان