آن کرامت انسانی که شیطان می خواهد
داستان شیطان و آدم و حوا را که یادتان هست ... وقتی شیطان خواست آدم و حوا را بفریبد؛ آنها را از طریق وعده ی یک کرامت (عمر جاوید در صورت خوردن از درخت) فریفت. «وَ قَالَ مَا نهَئكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَن تَكُونَا مَلَكَینْ أَوْ تَكُونَا مِنَ الخْلِدِینَ» [اعراف/۲۰]
«و گفت: خدایتان شما را از این درخت نهى نكرد جز براى اینكه مبادا (در بهشت) دو فرشته شوید یا عمر جاودان یابید» [۱]
در دنیای امروز هم داستان همین گونه است ... کار شیاطین همیشه وعده است حالا یا وعده های سر خرمن، که انسان برای رسیدن به آنها باید از هفت خوان بگذرد، و یا وعده های پوچ و خیالی، اما خوب واقعاً جذاب و وسوسه انگیز.
در مثال آیه، وعده ی شیطان برای آدم و حوا خیلی وسوسه انگیز بود، و جنس بنی آدم همیشه در آرزوی عمر جاوید بوده و هست. از این رو شیطان با طرح کردن چنین پیشنهاد پوچی توانست آدم و حوا را در دام نقشه ی خود گرفتار کند.
قرآن در ادامه ی همین آیه گرفتار شدن آدم و حوا را در دام شیطان، برای ما بیان می کند: «فَدَلَّئهُمَا بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لهَمَا سَوْءَاتهُمَا وَ طَفِقَا یخَصِفَانِ عَلَیهْمَا مِن وَرَقِ الجْنَّةِ وَ نَادَئهُمَا أَ لَمْ أَنهْكُمَا عَن تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَ أَقُل لَّكُمَا إِنَّ الشَّیْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُّبِین» [اعراف/۲۲]
این آیه فریب خوردن آدم و حوا و آشکار شدن زشتی هایشان را و همچنین از دست دان مقامشان که همان کرامت الهی بود ؛ را به ما یادآور شده و ما را از گوش کردن به حرف شیطان نهی می کند.
تفکر شیاطین مقابله با کرامت انسانیست.
تفکر شیطانی ملازم با لذتهای زودگذر و مادی گرایی است و آدمهای عاقل و هوشیار، دنبال گناهانی که لذتهای زودگذر دارند نیستند، چون با کرامت فطری و اخلاقی بشر سازگاری ندارد.
بنابراین کسانی که به دنبال رواج تفکرات شیطانی هستند؛ برای این که تفکر خود را غالب کنند از تبلیغات جذاب و سرگرم کننده به عنوان دام، استفاده می کنند. چنانکه شیطان با تبلیغ بسیار و حتی قسم خوردن، آدم و حوا را از کراماتی که خدا به آنها داده بود؛ دور کرد. «وَ قَاسَمَهُمَا إِنىّ لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِین» [اعراف/۲۱] «و براى هر دو سوگند سخت و استوار یاد كرد كه یقیناً من براى شما از خیر خواهانم (و قصد فریب شما را ندارم)»[۳]
شیطان رانده شده از درگاه خدا برای آن دو قسم خورد و گفت من نه تنها فریبتان نمی دهم بلکه خیرخواه شما بوده و چنانکه گفته ی مرا جامه ی عمل بپوشانید؛ به کرامت بزرگی (عمر جاودان) می رسید.
در دنیای کنونی هم، هر کشور و ملتی که به دنبال تفکرات شیطانی باشد؛ فریب خورده و از کرامت الهی و انسانیت خودش فاصله می گیرد و مثل آدم و حوا که زشتی هایشان آشکار شد، زشتی های آنها هم آشکار می شود.
امام علی (علیه السلام) در حدیثی پیروی از نفس اماره را باعث افتادن در دام زشتی می داند.
«نفس امّاره، همچون منافق چاپلوسی می کند خود را چون دوستی سازگار و دلسوز جلوه می دهد و همین که فریب داد و بر انسان تسلط یافت، هم چون دشمن، بر او مسلّط شده و با خودخواهی و قلدری فرمان می راند و شخص را به جایگاه های سوء و هلاکت می کشاند. [۴]
در واقع نفس اماره همان نفس سركش است كه انسان را به گناه فرمان می دهد و به هر سو می كشاند.
در این مرحله عقل و ایمان آن قدرت را ندارد كه این نفس را رام سازد، بلكه در موارد زیادی تسلیم او می شود: «إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّیَ إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ ؛[5] پس هرگز نفس خویش را تبرئه نمی كنم كه نفس بسیار به بدی ها امر می كند مگر آن چه كه پروردگارم رحم كند، پروردگارم غفور و رحیم است».
این آیه نشانگر آن است كه تمام بدی ها از نفس سرکش است، لذا حضرت علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: امیر المومنین فرموده‌اند: «نفس پیوسته خواهان نافرمانی و معصیت است».[6]
«... وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ یَلْهَث ذَّلِكَ ...» ؛[7] او از هوای نفس پیروی نمود سرگذشت او همانند داستان سگ است كه اگر به آن حمله كنی زبان از دهان بیرون می آورد و اگر رهایش نمایی باز زبانش را خارج می سازد.»
اگر انسان دنبال هوی و هوس و نفس اماره برود و از خدا غفلت كند از اوج تكامل الهی سقوط می‌كند چنان که بلعم با عورا كه این آیه درباره او نازل شده است گرفتار هوای نفس شد و از آن مقام والا تنزل كرد به طوری كه خداوند او را به سگ تشبیه نموده است.
او به جای این كه از علوم و دانش خویش برای رشد استفاده كند به پستی گرایید و بر اثر پیروی هوی و هوس مراحل سقوط را طی كرد خداوند هم او را به سگ تشبیه می كند كه اگر به او حمله كنی دهانش باز و زبانش بیرون است و اگر او را به حال خود وا گذاری باز چنین است، او بر اثر شدت هوا پرستی یک حالت عطش نامحدود به خود گرفته كه همواره به دنبال دنیا پرستی می رود.[8]
مولانا هم نفس پلید و اماره را به سگ تشبیه می كند و می گوید:
نفس خود بر خود مگردان چیره تو زود او را بازگیر از شیر تو
طفل جان از شیر شیطان باز كن بعد از آتش با ملك انباز كن
هین سگ نفس ترا زنده مخواه كاو عدوّ جان تست از دیرگاه
نتیجه گیری:
شیطان آدم و حوا را با وعده ی اینکه کرامت پیدا کرده و عمر جاوید پیدا می کنید؛ از کرامت الهی و اخلاقی خود دور کرد.
هر ملتی و هر گروهی که تفکرات شیطان را دنبال کنند؛ چون آدم و حوا که زشتی هایشان پدیدار شد، عیب هایشان آشکار می شود.
پی نوشت ها:
[۱] ترجمه الهی قمشه ای، ص ۱۵۲
[۲] همان
[۳] ترجمه انصاریان، ص ۱۵۲
[۴] تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص ۲۳۴ ، ح ۴۶۸۳
[5] یوسف/ 53
[6] نهج البلاغه، خطبه 176
[7] اعراف/ 176
[8] تفسیر نمونه، همان، ج 7، ص 14
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
رهروان ولایت
اندیشه قم
