اصیـل مثل مردم

به بهانه برپایی نمایشگاه یادمان محمدعلی ترقی‌جاه در گالری شکوه

مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری در پیامی، ترقی‌جاه را از بنیانگذاران هنر انقلاب در حوزه هنری خواند. مرتضی گودرزی دیباج نوشته بود: او هنرمندی صبور بود که با عشق به هنر و فرهنگ سرزمین خود و با خلق زیبایی‌های برگرفته از همین فرهنگ زندگی کرد.

او صادقانه تلاش کرد دین خود را به هنر متعهد ادا کند. ترقی جاه از ابتدای انقلاب با هنر خویش همراه نهضت بود و با بی تکلفی مخاطب خود را توده های مردم قرار داد و کوشید با خلق آثاری صمیمی، دردآشنای آنها باشد. روحش شاد و یادش گرامی باد! استاد محمدعلی ترقی جاه ٢٣ مردادماه ٨٩ در ٦٧ سالگی پس از پایان نمایشگاه اش از ژنو به تهران بازگشته بود که درگذشت، اما یاد او با آثار شاخص اش که برای یک ماه در گالری شکوه به تماشاست، در نهایت شکوه زنده است.

«اولین آشنایی من با هنر از مسجد محله مان، مسجد لرزاده آغاز شد. این مسجد با گنبدهای کوچک و بزرگ و آجرکاری و کاشیکاری های زیبا مرا به خود جذب کرد.»

این گفته های زنده یاد محمدعلی ترقی جاه، نقاش برجسته است که در آستانه پنجمین سال درگذشت او، گالری شکوه مروری بر آثارش را تدارک دیده است که از روز جمعه این هفته آغاز می شود. ترقی جاه، هنرمندی است که او را از بنیانگذاران هنر انقلاب در حوزه هنری می خوانند.

ترقی جاه متولد ١٣٢٢ مهندسی مکانیک خواند، اما روح لطیفش او را به سوی هنر کشاند؛ میلی که از کودکی در نهادش به ودیعه بود. در سال های پایانی دانشگاه (سال ١٣٤٦) در مسابقات هنری سراسری در رامسر برنده مدال طلای مسابقات هنری دانشگاه های ایران شد و همین اتفاق سبب شد مهندسی را رها کند و در دامان هنر، آینده خود را بجوید. او که پس از انقلاب اسلامی دچار تحولی بینشی در نقاشی شد، می گفت: انقلاب مرا تکان داده است و از خلق طبیعت بی جان در آثارم، به سوژه های مردمی و هدف های والاتر روی آوردم. از همین رو برای اولین بار انسان را روی بوم هایم آوردم. او تاکید می کرد: هدف من در نقاشی، نشان دادن ارزش های مورد توجه مردم است؛ مسیری که در ادامه زندگی این هنرمند خاص ادامه یافت.

نمایشگاه چگونه است؟

یکی از خلأهای بزرگ هنرهای تجسمی ایران نبود فرصت تماشای آثار هنرمندان معاصر است. از همین رو بسیاری از نسل جوان، کارهای پیشکسوتان خود را نمی شناسند؛ لذا فرصت نمایشگاه های اینچنینی که مرور دوره های مختلف کاری یک استاد هنرمند را مهیا می کند، یک موهبت است. بهنوش فروتن، مدیر گالری شکوه، درباره شکل گیری نمایشگاه یادبود زنده یاد استاد ترقی جاه می گوید: همیشه در پی خلق نمایشگاه هایی هستیم که خلأ آن احساس می شود، دیدم با وجود پنج سال از درگذشت ایشان، همچنان نمایشگاهی که در بر گیرنده دوره های مختلف کاری این استاد باشد، برگزار نشده است. با جستجوی بسیار در مجموعه های معتبر خصوصی، حدود ٦٠ نقاشی از زنده یاد ترقی جاه گرد هم آوردیم که قریب به ٥٠ سال تلاش هنرمندانه ایشان را مرور می کند. در واقع قدیمی ترین اثر این نمایشگاه به سال ١٣٤٥ و دوره دانشجویی ایشان برمی گردد که می تواند برای علاقه مندان به رصد آثار بزرگان، یک فرصت ذیقیمت و گرانبها تلقی شود. فروتن که خود نقاش است، راز ماندگاری آثار ترقی جاه را مردم گرایی و سادگی آثارش خواند و تاکید کرد او سوژه هایش را از متن جامعه می گرفت و آرامش و طمانینه را - که گمشده بشر امروز است - در بوم هایش بازتاب می داد. او به فرم و محتوا به عنوان دو بال برای پرواز نگاه می کرد و هیچ یک را فدای دیگری نمی کرد. شایسته است نسل جوان نقاشی ما چنین هنرمندان موفقی را بیشتر بشناسد و از گذشته خود آگاهی کافی داشته باشد.

آوازه بین المللی

مولفه های ایرانی نقاشی های او و نیز نگاه نوستالژیکش به جهان هستی باعث شد آوازه او در گستره بین الملل دامنه یابد. او که اولین نمایشگاه انفرادی اش را سال ٥٥ در تهران برگزار کرد، سال ٥٧ در نمایشگاه بین المللی هنر بازل سوئیس حضور یافت. خودش می گفت در سوئیس جو چنان عجیب بود که می گفتند مگر ایران نقاش هم دارد!

او در میانه دهه ٦٠ روش ویژه خود را که مشخصه آن اسب های ساده شده بود بروز داد که به سبک هنری وی معروف شد. موزه بین المللی هنر قرن بیست و یکم آمریکا (TIMOTCA) نقاشی های او را به عنوان نماینده هنر انقلابی ایران انتخاب کرد. آثار او در مجموعه موزه های هنرهای معاصر تهران، مدرن شارجه، ورلد، نوتردام هلند و... به یادگار است.برخی نظریه پردازان هنری معتقدند ترقی جاه به عنوان یک هنرمند اصیل ایرانی با احساسات خاص و قدرت طراحی خوب تثبیت شد. هنر او نتیجه تعامل و آرامش با دنیای طبیعت و اطراف خویش است. در نقاشی های آرام و صلح جویانه او تصاویری از اسب ها، خروس ها و روستاییان در زمینه ای قهوه ای و خاکی به چشم می خورد. آثار او احساسی در بیننده به وجود می آورد که ملایم و شفاف، ولی در عین حال بسیار نافذ و اثرگذار است که یادآور افسانه های سرزمین های کویری و شرقی است. همه چیز سبک و رها، باور نکردنی و جادویی است. بیننده پای تابلو های او میخکوب می شود، نگاه می کند و خود را در این دنیای ناشناخته آرام و زیبا مانند بهترین غزلیات که با ساده ترین بیان بزرگ ترین مفاهیم را می رسانند، رها می یابد. در نقاشی های او اسب ها بدون ارتباط با زمین در حرکتند. همین طور خروس ها، انسان ها و کوه ها. سفر آنها به سوی بهشتی است که از آن آمده اند، جایی که در آن صلح، هماهنگی و عشق است. آرزوی آنها پرواز به سوی محبوبشان و خانه واقعی شان است. رنگ سفید در نقاشی های او نماد پروردگار است که ترقی جاه حضور او را همه جا خیلی نزدیک احساس می کند. از این روست که در سال های اخیر آثار او در کنار نقاشی های هنرمندان بلندآوازه جهان در شهرهای بزرگی چون نیویورک، واشنگتن، شیکاگو، پاریس، لندن، زوریخ، ژنو، وین، توکیو، مکزیکو سیتی، تهران، فلورانس، لیسبون، مادرید، کازابلانکا، اشتوتگارت و پکن به نمایش درآمده اند. خود ترقی جاه می گفت: همواره آرزویم این بوده همه آدمیان بی آن که دلمشغول فرهنگ، مذهب، آیین و دیگر ویژگی های متمایزدهنده خود باشند، در کنار هم در صلح و آرامش زندگی کنند و این آرامش در همه این سالیان دراز در بوم هایش تبلور یافت.

او یک نابغه بود

نقاشی های ترقی جاه در عین طراوت رنگ ها و سوژه های طبیعی، از تنش به دور است و در بستری آرام، از صلح می گوید. نقاشی که نامی بزرگ از خود به جای گذاشت و رفت. فردای رفتن او، ناصر آراسته هنرمند نقاش گفت: محمدعلی ترقی جاه یکی از نوابغ نقاشی ایران بود. آثارش بازتاب دهنده شخصیت خاص خود او بود و در هنر همین مهم است.

دکتر حبیب الله صادقی، رئیس اسبق موزه هنرهای معاصر تهران گفت: ترقی جاه هنرمندی معناگرا و بااخلاق و اندیشه بود. ازجمله هنرمندانی بود که در سه دهه ای که من حاصل تلاشش را دیدم، پیگیری با نگاهی مجدانه، حساس و دقیق داشت.

او به موضوع هنر و لطافت های انسانی در آثارش بسیار دقت می کرد و این کیفیت ها در آثار او متجلی بود.

منبع: جام جم