این فیلم های توقیفی

در میان اکران 94 فیلم های «قصه ها» ، «گس» و «از رئیس جمهور پاداش نگیرید» چند سالی در محاق بوده اند. قاعدتا اکران شان باید کنجکاوی برانگیز باشد اما عملا هر سه در گیشه شکست خورده اند! درست مثل اتفاقی که پیش تر برای خیلی از فیلم های رفع توقیف شده ، رخ داد. این گزارش نمی خواهد درباره توقیف فیلم های سینمایی حکم صادر کند؛ تنها یک مرور و «نگاه به گذشته» است؛ همین.

از رئیس جمهور پاداش نگیرید
در آستانه جشنواره بیست و هشتم فیلم فجر زمزمه هایی مبنی بر توقیف « از رئیس جمهور پاداش نگیرید» به گوش می رسید تا این كه چند روز بعد رسما وزیر ارشاد وقت این خبر را تائید كرد. درست در روز سه شنبه ۲۹ دی سال 88. گفته می شد فیلم به اعمال و مناسک حج توهین کرده و نیاز با اصلاحات دارد. فیلم کمال تبریزی هفت سال توقیف بود تا این که با حذف برخی شوخی ها و فیلمبرداری مجدد برخی سینماها از سه هفته پیش در چرخه اکران قرار گرفته.

در این سال ها خبرهای پیرامون فیلم شاخک ها را حساس کرده بود اما حالا کسی گویا علاقه ای به دیدن آن ندارد! یعنی فارغ از کیفیت فیلم نه اسم تبریزی ، نه رئیس جمهور ، نه توقیف مردم را قلقلک نداده.  واقعیت  این است كه «از رئیس جمهور پاداش نگیرید» تلاشی نافرجام برای طرح یك انتقاد به برخی مسولان است و از معبر آن می خواهد تحول یك انسان ریاكار را نشان دهد. همان كاری كه تبریزی در «لیلی با من است» كرد و موفق بود. این بار اما تلاشش به بار ننشسته و یكی از ضعیف ترین ساخته هایش رقم خورده.

قصه ها
رخشان بنی اعتماد «قصه ها» را سال 90 در سکوت کامل خبری و البته بدون داشتن پروانه ساخت کلید زد . همین نداشتن پروانه ساخت فیلم را توقیف کرد، هر چند که مسولان سینمایی دولت قبل به لحاظ محتوایی هم با فیلم زاویه داشتند. «قصه ها» دوسالی در آرشیو بود تا اینکه دردولت یازدهم مجوز نمایش گرفت. ابتدا در جشنواره سی و دوم اکران شد و بعد از 4 سال در اردیبهشت ماه امسال به نمایش عمومی درآمد. اکران فیلم باعث شد نمایندگان مجلس، وزیر ارشاد و رئیس سازمان سینمایی را به مجلس فرا بخوانند.آن ها پاسخ دادند و نمایندگان ظاهرا قانع شدند. رخشان بنی اعتماد هم در دفاع از فیلمش و چگونگی ساخت «قصه ها» با رسانه های مختلف از اصلاحات و میانه رو و اصول گرا گفت و گو كرد و درباره آن توضیح داد. حتی به تلویزیون رفت و در برنامه «هفت» حرف هایش را زد. آب از آب هم تكان نخورد ؛‌چرا كه اصلا «قصه ها» بر خلاف پیش بینی ها فروش مطلوبی نداشته. این همه اعتراض و نگرانی و هیاهو برای چه بود؟!

به رنگ ارغوان
ابراهیم حاتمی كیا سال 82 دست روی سوژه ای جذاب و حساس گذاشت و در «به رنگ ارغوان» ماجرای عشق یك مامور وزارت اطلاعات و سرپیچی اش از مافوق را به تصویر كشید. این فیلم قرار بود در جشنواره بیست و سوم اكران شود ولی نمایش خصوصی فیلم واكنش‌هایی را برانگیخت كه در نهایت خود وزارت اطلاعات حكم به توقیف آن داد. ابراهیم حاتمی‌كیا نامه‌ای خطاب به یونسی وزیر اطلاعات وقت نوشت و به حكم او تمكین كرد. سال 88 یعنی پس از شش سال «به رنگ ارغوان » از محاق بیرون آمد و در جشنواره بیست و هشتم اكران شد. جایزه بهترین فیلم ،‌ بهترین كارگردانی و بهترین فیلمبرداری را هم به دست آورد. «به رنگ ارغوان» در بهترین زمان یعنی نوروز 89 و بلافاصله بعد از جشنواره اكران عمومی شد اما مورد استقبال قرار نگرفت تا جایی كه فروش آن حتی به چهار صد میلیون نرسید. «به رنگ ارغوان» یك ملودرام جذاب و دوست داشتنی است اما شاخك مردم به كلید واژگانی مثل وزارت اطلاعات و توقیف و تمرد و ... واكنشن نشان نداد.

تسویه حساب
تهمنیه میلانی«تسویه حساب» را در دوره صفارهرندی در وزارت ارشاد و مسولیت جعفری جلوه در معاونت سینمایی ساخته بود اما فرصت نمایش پیدا نكرد. هیچ وقت هم دلیل توقیف آن عنوان نشد تا این که سال 88 با تغییر مسولان سینمایی «تسویه حساب» ابتدا در جشنواره بیست و هشتم فجر داوری شد و بلافاصله در نوبت اكران قرار گرفت. چند دیالوگ و نمای كوتاه هم برای اكران كوتاه شد. قید مثبت 13 هم به آن خورد. منتقدان روی خوشی به «تسویه حساب نشان نداند اما فیلم فروش معقول داشت و در  در مدت 68 روز نمایش به بیش از یك میلیارد تومان فروش دست یافت. نكته جالب آن كه برخی رسانه های اصول گرا  از فیلم تعریف و حتی گفت و گوی مفصل با میلانی چاپ كردند. در شهرستان ها اما حساسیت برخی مسولان بالا بود ؛‌ مثل اردبیل و مشهد. با این حال اكران فیلم بدون هیاهو و حساسیت به پایان رسید.

آتشكار
محسن امیر یوسفی سال 86 برای «آتشكار» پروانه ساخت گرفت . اسفند همان سال پروانه نمایش فیلم صادر شد و قرار بود اردیبهشت 87 در گروه سینمایی عصر جدید اكران شود ولی درست 10 روز مانده به آغاز نمایش جلوی نمایش فیلم گرفته می‌شود. «آتشكار» هم به لطف رفع توقیف های انبوه در ابتدای دولت دهم از محاق خارج شد. «آتشكار» در فصل مرده اكران یعنی بهمن و اسفند 89 روی پرده سینماها رفت و شكست بدی خورد. بعد از مدتی نسخه دی وی دی آن به شبكه نمایش خانگی آمد.

در حالی كه مردم اصلا توجهی به فیلم نداشتند برخی رسانه ها دست به انتقاد زدند. در اصفهان هم «آتشكار» خیلی زود از پرده پایین آمد. البته بعدا نسخه دی وی دی «آتشكار» در سوپرمارکت های همه شهرهای كشور و از جمله خود اصفهان توزیع شد. این بار اما كسی آن ها را جمع نكرد و اعتراضی هم به گوش نرسید!

آدم برفی
در جشنواره سیزدهم فیلم فجر برای نخستین باز از «آدم برفی» رونمایی  شد. فیلمی كه خیلی زود واكنش های متضادی برانگیخت اما عمدتا علیه فیلم بود. همین باعث شد سه سال فرصت نمایش عمومی پیدا نكند. دلیل توقیف هم مشخص بود: زن پوشی اكبر عبدی . 3 سال بعد ، همزمان با روی كار آمدن دولت اصلاحات و در زمان معاونت سینمایی سیف الله داد «آدم برفی» رفع توقیف شد و بر پرده سینماها رفت. فیلم اصلاحیه هم نداشت. گروه های معترض اما خیلی زود نسبت به اكران «آدم برفی» واكنش نشان دادند و تجمع های مختلفی در اعتراض به اكران آن داشتند.

مردم اما از فیلم استقبال كردند آن هم در شرایطی كه خیلی ها بعد از توقیف فیلم نسخه بی كیفیت «آدم برفی» را دیده بودند. بعد از مدتی اما سر و صداها خوابید و اصلا كسی یادش نبود چرا این همه جار و جنجال راه افتاده. جالب این كه «آدم برفی» ‌بعد از آن روی آنتن تلویزیون هم رفت.در ادامه هم نسخه قانونی آن با فرمت های سی دی و دی وی دی روانه بازار شد. «آدم برفی» جزو فیلم هایی است كه توقیف به كمكش آمد. البته از كیفیت خود فیلم هم نمی توان براحتی چشم پوشی كرد.

بانو
داریوش مهرجویی سال 1370 سراغ «بانو» رفت اما خیلی زود مهر توقیف خورد و هفت سال در محاق ماند. مهرجویی در این فیلم نگاهی نمادین به جامعه داشت كه خیلی زود تعابیر فرامتنی از آن بیرون كشیده شد. می گویند نوع نگاه فیلم به قشر فرودست و مستضعف و وجود صحنه‌هایی از رقص و آواز این فیلم را به مدت هفت سال در صف انتظار اکران قرار داد. این فیلم مشمول نگاه باز مسولان سینمایی وزارت ارشاد دولت اصلاحات شد. پاییز سال 77 «بانو» با اندكی تغییر به پرده سینماها آمد.

برخی منتقدان از فیلم استقبال كردند برخی اما آن را نپسندیدند. در واقع حساسیتی از سوی مردم دیده نشد.

باشو غریبه كوچك
بهرام بیضایی سال 64 بر اساس ایده بازیگر فیلمش كه با دیدن جنگ زده های جنوبی كشورمان كه به شمال آمده اند ،‌ «باشو غریبه كوچك» را ساخت. فیلم اما به مذاق مسولان وقت خوش نیامد و برچسب ضد جنگ به آن خورد. فیلم محصول دورانی است كه همه تولیدات سینمای ایران در خدمت تهییج حس حماسی و تشویق مردم به حضور در جبهه ها بود. «باشو غریبه كوچك»‌ اما به تبعات جنگ و بی خانمانی بخش عظیمی از هموطنان مان می پرداخت. با این حال برخی علت توقیف فیلم را به خاطر حضور سوسن تسلیمی در آن می دانستند.

چهار سال بعد یعنی  سال 68 به اقتضاء فضای جامعه و پایان جنگ مسئولان تشخیص دادند حالا وقت آن است كه «باشو غریبه كوچك» روی پرده برود. جرح و تعدیل هم نداشت. فیلم بیش از همه به مذاق منتقدان خوش آمد و هنوز جزو محبوب های آن ها است. در میان فیلم های اكشن كه علاقه اول مخاطبان بود،‌فیلم بهرام بیضایی هم توانست فروش مقبولی به دست بیاورد. نكته جالب این كه بعدها فیلم روی آنتن تلویزیون رفت و حالا هم كه بعد بیست سال از ساخت آن در گروه هنر و تجربه اكران شده.

دیدار
در جشنواره سیزدهم محمد رضا هنرمند با «دیدار» قصد داشت سوژه ای در جهت همدلی ارامنه و مسلمان ها بسازد اما عاشق شدن مرد مسلمان به یك دختر ارمنی خیلی زود صدای اعتراض برخی را بلند كرد. فیلم در جشنواره مورد توجه داوران بود و در نهایت سیمرغ بلورین نقش اول زن را برای  مینا لاكانی به همراه داشت. سازندگان اما وقتی درخواست اكران فیلم را به وزارت ارشاد بردند پاسخ منفی گرفتند. مشخصا دلیل توقیف فیلم اعلام نمی شد اما بعدا معلوم شد مسولان وقت نگران اعتراض برخی به خاطر درون مایه فیلم و عاشق شدن جوان مسلمان به دختر ارمنی بوده اند.

بویژه آن كه او اسیر هم شده بود و سال ها را در اسارت گذرانده. حتی مسلمان شدن همسرش حساسیت ها را كم نكرد. 3 سال بعد با روی كار آمدن دولت اصلاحات و در زمان مسئولیت سیف الله داد در سازمان سینمایی مجوز فیلم صادر شد و «دیدار» روی پرده سینماها رفت. فیلم حك و اصلاح خاصی هم نداشت . در زمان اکران اعتراض هایی به «دیدار» ‌شد اما مسئولان سینمایی پای آن ایستادند و به مرور حساسیت ها كم شد و فیلم به اكرانش ادامه داد. این فیلم استقبال نسبی مخاطبان را به همراه داشت اما همه اش را نمی توان به پای عنوان «توقیفی» اش ریخت. یكی از دلایل عمده آن حضور مهران مدیری است كه با «ساعت خوش» چهره شده بود و محبوبیتی فراوان بدست آورده بود.

احمد رنجبر
بخش سینما و تلویزیون تبیان