تبیان، دستیار زندگی
اساساً همه ی سلول های یوکاریوت، اعم از جانوری و گیاهی، شبکه سه بعدی و مرتبط به هم از پروتئین فیبری دارند که اسکلت سیتوپلاسمی نامیده می شود. ...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اسکلت سیتوپلاسمی

اهداف:

  • آشنایی با اسکلت سلولی
  • آشنایی با اجزای اسکلت سلولی

مربوط به ساختارشناسی و مورفولوژی


اساساً همه ی سلول های یوکاریوت، اعم از جانوری و گیاهی، شبکه سه بعدی و مرتبط به هم از پروتئین فیبری دارند که اسکلت سیتوپلاسمی نامیده می شود. اسکلت سیتوپلاسمی در تعیین سازمان سیتوپلاسم، شکل سلول و در تقسیم ، رشد و تمایز سلولی نقش اساسی بازی می کند. اسکلت سلولی در گیاهان از دو بخش مختلف تشکیل شده است.

ریزلوله ها(microtubules) و ریزمیله ها(microfilaments). ریز لوله ها از لوله های درازی با قطر تقریبی 24 نانومتر و یک قسمت مرکزی توخالی با قطر 12 نانومتر تشکیل شده اند. این ریزلوله ها از اجتماع زیرواحدهای پروتئینی کروی شکل به نام تیوبیولین تشکیل شده اند که از خود این زیرواحدها از دو پلی پپتید (آلفا - تیوبیولین و بتا تیوبیولین) تشکیل شده است.

ریز لوله ها وقتی تشکیل می شوند که زیر واحدهای تیوبیولین خود به خود به صورت زنجیره های درازی که پروتوفیلامنت نامیده می شوند، گرد هم می آیند. سپس پروتوفیلامنت ها به طور جانبی کنار هم قرار می گیرند تا دیواره ی ریزلوله ها را تشکیل دهند. ریزمیله ها رشته های محکمی هستند که از اکتین که یک پروتئین کروی شکل است تشکیل شده است. دو رنجیره ی زیر واحد اکتین مارپیچ کنار همدیگر قرار می گیرند تا یک ریزمیله به قطر تقریبی 6 نانومتر را تشکیل دهند.

اسکلت سیتوپلاسمی در سلول های جانوری از اوایل دهه ی 1960 میلادی مورد مطالعه قرار گرفته است، اما وجود آن در سلول های گیاهی تا سال ها نامشخص باقی ماند. به دلیل این که به نظر می رسید دیواره ی سلولی موجب حمایت پروتوپلاست و تعیین شکل سلول گیاهی می شود، نیاز به وجود اسکلت سیتوپلاسمی زیر سوال بود. نزدیک به 20 سال بعد از آن بود که ریز لوله ها و ریزمیله ها در سلول های گیاهی که در حال تقسیم نیستند به وضوح نشان داده شدند.

ریزمیله ها و ریزلوله زیر میکروسکوپ الکترونی قابل رویت اند یا به وسیله ی هضم دیواره ی سلول و حذف غشای پلاسمایی و سایر ترکیبات سیتوپلاسمی به وسیله ی پاک کننده ها، آشکار می شوند. البته جز سومی از اسکلت سیتوپلاسمی به نام میله های بینابینی نیز وجود دارد که در سلول های گیاهی نیز مشخص اند. چون قطر آن ها 10 تا 15 نانومتر است و حد واسط قطر ریز لوله ها و ریز میله ها است به این نام خوانده می شوند.

واژه ی اسکلت سیتوپلاسمی ممکن است در ذهن خواننده این ذهنیت را ایجاد کند که این اسکلت یک ساختمان سخت و غیرانعطاف را ایجاد می کند اما در واقع اسکلت سیتوپلاسمی خیلی هم دینامیک است. این فعال و دینامیک بودن به ویژه در هنگام تقسیم سلول و به خصوص در مورد ریز لوله ها به وضوح دیده می شود. وقتی سلول تقسیم می گردد، بزرگ می شود و یا تمایز می یابد، ریز لوله ها کنار هم جمع می شوند، پراکنده می شوند و مجدداً مرتب می شوند.

ریز لوله ها دوک های میوزی را تشکیل می دهند که نقش مهمی در حرکت کروموزوم ها در مدت تقسیم سلولی بازی می کنند. ریز لوله ها همچنین ترتیب و مکان دیواره ی سلولی جدید را بین سلول های دختری و رسوب سلولز را در دیواره های سلولی در حال رشد تعیین می کنند.


به نظر می رسد ریزمیله ها جهت جریان سیتوپلاسمی یعنی جریان پیوسته ذرات و اندامک های سیتوپلاسمی را در سلول، کنترل می کنند. ریزمیله ها، توده ها یا دسته های موازی با جهت جریان سیتوپلاسمی تشکیل می دهند. ریز میله ها در رشد لوله های گرده هم دخالت دارند. وقتی یک لوله ی گرده جوانه می زند، ساختاری لوله ایی به وجود می آورد که سبب رسیدن هسته ی نر به تخم می شود.

توضیح فیلم:

اسکلت سلولی از سه جزء، میکروتوبول، میکروفیلامنت و فیلامنت های حد واسط تشکیل شده است که خود این رشته ها از کنار هم قرار گرفتن یک سری از مونومرهایی تشکیل شده است.


مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاضل صحرانشین سامانی
تنظیم: مریم فروزان کیا