لایق ستایش اما گریزان...!
فرانسوا فنلون نویسنده فرانسوی در قرن نوزدهم می گوید: «شخص باید لایق ستایش باشد ولی از آن بگریزد.»
شهرت طلبی و ریا کاری و در معرض تعریف و تمجید قرار گرفتن باعث به وجود آمدن نوعی عجب و بعد کبر و غرور می شود که می تواند به تنهایی تمام آن صفات نیکو و ارزشمند که فرد را مستحق تمجید می نموده از بین ببرد؛ لذا خداوند متعال در حدیث قدسی فرموده است:
«عَمَلُکَ الصَّالِحُ عَلَیْکَ سَتْرُهُ وَ عَلَیَّ إِظْهَارُهُ» [بحارالأنوار،ج67،ص233]
بر تو لازم است اعمال نیکت را پنهان نمایی و بر من است که آن را آشکار نمایم.
قرآن در مذمت منافقان و افراد ضعیف الایمان می فرماید: «وَّ یُحِبُّونَ أَن یُحْمَدُواْ بِمَا لَمْ یَفْعَلُواْ؛ اینان دوست دارند مردم آن ها را به کاری که انجام نداده اند ستایش کنند.» (آل عمران، 188)
برخی از افراد که در مواقع انتخابات نامزد می شوند خیلی دوست دارند از آن ها تعریف هایی بشود تا مردم به آن ها رأی دهند، با این که چنین تعریف هایی واقعیت ندارد، بلکه شاید ضدش واقعیت داشته باشد. این صفتِ بسیار بدی است که انسان از تعریف های بی جای دیگران خوشحال شود.
و خداوند برای بنده متقی خود حتی بیش از آن چه او باشد شهرت به عمل نیک به وجود خواهد آورد کما اینکه مولای متقیان در مناجات خود می فرماید:
«كَمْ مِنْ ثَنَاءٍ جَمِیلٍ لَسْتُ أَهْلًا لَهُ نَشَرْتَهُ» [دعای کمیل]
چه بسیار ثناى نیكو كه من لایق آن نبودم و تو از من بر زبان ها منتشر ساختى.
حضرت امیر(علیه السلام) در بیان اوصاف متقین و شیعیان می فرمایند:
اگر کسی مومنان ممتاز را تعریف و ستایش کند، آنها از حرف هایش نگران می شوند و اظهار می کنند: من خودم را بهتر می شناسم و خدا مرا بهتر از خودم می شناسد؛ و از خدا می خواهند: خدایا ما را به این ستایش ها و تعریف ها مواخذه نکن؛ ولی ما را بهتر از آنچه گمان می کنند، قرار بده و گناهانی را که مرتکب شده ایم و آنها نمی دانند، ببخش که تو داننده نهان ها و پوشاننده خطاها هستی. (نهج البلاغه، خ 193/ بحارالانوار ج 65 ص 192)
از تحسین دیگران سرمست نشو!
در حدیثی از امام باقر علیه السلام به نقل از جابر بن یزید جعفی است که می فرمایند: «وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلَا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلَا تَجْزَعْ، فَلَا تَحزن؛ اگر کسی تو را؛ ستایش کرد خیلی شاد نشو و اگر کسی تو را نکوهش کرد خیلی نگران نشو!»
امام باقر صلوات الله علیه به جابر فرمودند: «جابر! اگر مورد ستایش قرار گرفتی خیلی شاد و سرمست نشو!»
انسان طبعاً دوست دارد که در میان مردم خوش نام باشد و او را با ویژگی های برتر انسانی بشناسند و دیگران هم به همین صورت از او یاد کنند، و بر عکس، از این که او را پیش رو یا پشت سرش مذمت کنند، بدش می آید. آیا انسان باید این گونه باشد که از تعریف کردن دیگران خوشنود شود و از مذمت دیگران ناراحت؟
معمولاً انسان ها مایلند که مردم آن ها را دوست داشته باشند و اگر زشتی و عیبی دارند کسی متوجه آن نشود.
از طرف دیگر در روایاتی آمده است که انسان نباید خود نمایی کند و کار خوبش را برای مردم آشکار کند؛ چرا که در معرض ریا قرار می گیرد و اگر خواستند از شما تعریف کنند نباید به آن ها مجالِ این کار را بدهید.
و از طرفی یکی از نعمت های بزرگی که خدای متعال به ما انسان ها می دهد این است که عیب های ما را می پوشاند؛ چراکه اگر عیب ها آشکار شود و همه از کاستی ها، عیوب و زشتکاری های همدیگر مطلع شوند هیچ کس به هیچ کس محبت نمی ورزد.
در روایت آمده است که: «لَوْ تَكَاشَفْتُمْ مَا تَدَافَنْتُم؛ اگر پرده از روی کار شما بر داشته شود کسی حاضر نمی شود جنازه شما را دفن کند.» (بحار الانوار، ج 74 ص 385)؛ پس این نعمتی الهی است که عیوب ما را مخفی می دارد، حتی شرعاً اجازه نمی دهد ما عیوبمان را به دیگران بگوییم.
با توجه به نکته نعمت ستار العیوب بودن خداوند ، اگر انسان توجه کند که خدا این نعمت را به او داده است و به خاطر نعمت خداوند شاد باشد و در مقام شکر نعمت خدا بر آید، این صفت ممدوح است. اما اگر در دل بخواهد که مردم او را دوست بدارند و توجهی هم به تفضل الهی نداشته باشد و محبوب بودن نزد مردم برای او اصالت داشته باشد، این صفت در بینش الهی و توحیدی مذموم است.
چگونه از تعریف دیگران سرمست نشویم؟
تعریف هایی که مردم می کنند چند دسته است؛ یک دسته تعریف هایی است که در واقع هیچ ربطی به ما ندارد و اگر کسی از این تعریف ها خوشحال شود نوعی خوشحالی کاذب است. مثلا می گویند: «پدر بزرگ ایشان از علمای بزرگ بودند»؛ این گونه تعریف کردن ها چه ربطی به این آقا دارد؟! این تعریف چه مدحی برای او محسوب می شود؟!
دسته دیگر، تعریف از انسان به سبب مزایای خدادادی است؛ مثلا از کسی به سبب داشتن اندام خوب یا استعداد خوب تعریف می کنند. این جا کمی جا دارد که انسان خوشحال شود.
آن موردی که مبارزه با آن مشکل تر است، تمجید های دیگران از کارهای اختیاری خوبی است که انسان انجام داده و کمالاتی که به سبب آن ها به دست آورده است؛ مثلا تحصیل علم کرده، عبادت کرده، خدمتی به خلق کرده، یا باعث نجات امتی شده، یا صفات اخلاقی خوبی دارد که باعث انجام کارهای خوب می شود، مثلاً سخاوتمند است یا انسانِ با گذشتی است.
در چنین مواردی است که انسان از تعریف های دیگران خیلی شاد می شود و شیطان انسان را وسوسه می کند.
در قسمت های قبل، شیطان فعالیت زیادی نمی کند. این جا مبارزه با شیطان کمی مشکل تر است؛ چون هم واقعاً با اختیار خودمان این کارها را انجام داده ایم و هم نتایج آن را واقعاً کسب کرده ایم.
برخی از افراد که در مواقع انتخابات نامزد می شوند خیلی دوست دارند از آن ها تعریف هایی بشود تا مردم به آن ها رأی دهند، با اینکه چنین تعریف هایی واقعیت ندارد، بلکه شاید ضدش واقعیت داشته باشد. این صفتِ بسیار بدی است که انسان از تعریف های بی جای دیگران خوشحال شود
در این جا انسان برای نجات از شرّ وسوسه های شیطان ، باید به چهار نکته بیاندیشد؛
اولاً باید بدانیم که همه کارهای خوبی که انجام داده‌ایم به برکت توفیقات الهی بوده و مقدماتش را خدا فراهم کرده است.
ثانیاً باید به این نکته توجه داشته باشم که این نعمتی که خدا به من داده ، تا این لحظه به من داده است و معلوم نیست یک ساعت دیگر وجود داشته باشد.
علمی که انسان دارد معلوم نیست یک لحظه دیگر باقی باشد . قرآن می فرماید: «وَ مِنكُم مَّن یُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَیْلَا یَعْلَمَ مِن بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئًا ؛ (حج، 5) بعضى آن قدر عمر مى كنند كه به بدترین مرحله زندگى و پیرى مى رسند ؛ آن چنان كه بعد از علم و آگاهى، چیزى نمى دانند.»؛ آن هایی که در سن پیری مبتلا به آلزایمر می شوند ، حتی بچه های خود را هم دیگر نمی شناسند.
اگر نعمتی داریم به اراده خداوند باقی مانده است و اگر از اکنون اراده نکند باقی نمی ماند.
نکته سوم این که باید نگران باشیم که عاقبت ما چه خواهد شد؟ افراد بسیاری بودند که سال های زیادی با خوش نامی زندگی کردند و خدمات مهمی انجام دادند، اما سرانجام با کفر از دنیا رفتند! از این رو انسان نمی تواند به هیچ کمالی ببالد و اطمینان پیدا کند.
نکته چهارم این که باید توجه داشته باشیم که خوشحالی از چاپلوسی های دیگران انسان را در دام ریاکاری می اندازد و زمینه را برای سقوط او فراهم می کند. لذا امام باقر علیه السلام به جابر فرمودند: «جابر! اگر مورد ستایش قرار گرفتی خیلی شاد و سرمست نشو!»
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
رهروان ولایت
سایت آیت الله مصباح یزدی
مطالب مرتبط:
چگونه باشیم كه مردم از ما تعریف كنند؟!
