میدانی برای آزمایش و شناسایى انسان ها
گمان نكنید كه تنها مسلمان بودن براى پیروزى كافى است، تا در هر شكستى كلمهى «چرا و چطور» را بكار ببرید، بلكه علاوه بر ایمان، رعایت اصول و قوانین نظامى و
أَوَلَمَّا أَصَابَتْكُم مُّصِیبَةٌ قَدْ أَصَبْتُم مِّثْلَیْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هَـذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِندِ أَنْفُسِكُمْ إِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (آل عمران ـ 165)
آیا چون به شما [در نبرد احد] مصیبتى رسید- [با آنكه در نبرد بدر] دو برابرش را [به دشمنان خود] رساندید- گفتید: «این [مصیبت] از كجا [به ما رسید]؟» بگو: «آن از خود شما [و ناشى از بى انضباطى خودتان] است.» آرى! خدا به هر چیزى تواناست.
بررسى دیگرى روى جنگ احد
این آیه بررسى دیگرى روى حادثه احد است، توضیح اینكه: جمعى از مسلمانان از نتایج دردناك جنگ، غمگین و نگران بودند و این مطلب را مكرر بر زبان مى آوردند که خداوند در آیه فوق سه نكته را به آنها گوشزد مى كند:
1- شما نباید از نتیجه یك جنگ نگران باشید بلكه همه برخوردهاى خود را با دشمن روى هم محاسبه كنید، اگر به شما در این میدان، مصیبتى رسید در میدان دیگر (میدان جنگ بدر) دو برابر آن را به دشمن وارد ساختید، زیرا آنها در احد هفتاد نفر از شما را شهید كردند، در حالى كه هیچ اسیر نگرفتند ولى شما در بدر هفتاد نفر از آنها را به قتل رسانیدید و هفتاد نفر را اسیر كردید.
(أَوَلَمَّا أَصَابَتْكُم مُّصِیبَةٌ قَدْ أَصَبْتُم مِّثْلَیْهَا) در حقیقت، جمله قَدْ أَصَبْتُم مِّثْلَیْهَا: یعنى "دو برابر آن بر دشمن ضربه زدید" در حكم جوابى است كه بر سوال، مقدم شده است.
2- شما مى گوئید: این مصیبت از كجا دامنگیرتان شد (قُلْتُمْ أَنَّى هَـذَا) ولى اى پیامبر به آنها بگو این مصیبت از وجود خود شما سرچشمه گرفته و عوامل شكست را باید در خودتان جستجو كنید. (هُوَ مِنْ عِندِ أَنْفُسِكُمْ)
شما بودید كه با مخالفت فرمان پیامبر صلی الله و علیه وآله سنگر حساس كوه عینین را رها ساختید و شما بودید كه جنگ را به پایان نرسانیده و سرنوشت آن را یكسره نكرده، به جمع آورى غنائم پرداختید و نیز شما بودید كه به هنگام حمله مجدد دشمن میدان را رها ساخته و از جنگ فرار كردید، همین گناهان و سستى هاى شما بود كه باعث آن شكست و آن همه كشته گردید.
3- شما نباید از آینده، نگران باشید زیرا خداوند بر همه چیز قادر و توانا است و اگر نقاط ضعف خود را جبران كنید، مشمول حمایت او خواهید شد. (إِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ)
هر مصیبتى (مانند مصیبت احد) كه پیش مى آید، علاوه بر اینكه بدون علت نیست وسیله آزمایشى است براى جدا شدن صفوف مجاهدان راستین از منافقان و یا افراد سست ایمان، لذا در قسمت اول آیه مى فرماید: وَمَا أَصَابَكُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ
بحث لغوی:
اصابتكم: صوب به معنى نزول و قصد است. بلیّه و گرفتارى را از آن جهت مصیبت گویند كه انسان را قصد كرده و یا بر او نازل شده است، اصابه به معنى رسیدن و نازل شدن است.
انى: ظرف زمان و مكان است به معنى (كى- كجا) به معنى استفهام (چطور) نیز آید منظور از آن در آیه مكان (كجا) است.
پیام های آیه:
1ـ هنگام قضاوت، تلخى ها و شیرینى ها را با هم در نظر بگیرید. تنها شكست احد را نبینید، پیروزى بدر را هم یاد كنید. «قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَیْها»
2ـ در جستجوى عوامل شكست، ابتدا به سراغ عوامل درونى و روحى و فكرى خود بروید، سپس عوامل دیگر را پیگیرى كنید. «قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ»
3ـ خداوند بر هر چیزى قادر است، ولى ما باید شرایط لازم و لیاقت بهره بردارى را به دست آوریم. «هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ ... إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ»
4ـ گمان نكنید كه تنها مسلمان بودن براى پیروزى كافى است، تا در هر شكستى كلمهى «چرا و چطور» را بكار ببرید، بلكه علاوه بر ایمان، رعایت اصول و قوانین نظامى و سنّت هاى الهى لازم است. «قُلْتُمْ أَنَّى هذا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ»
وَمَا أَصَابَكُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ فَبِإِذْنِ اللّهِ وَلِیَعْلَمَ الْمُوْمِنِینَ (آل عمران ـ 166)
و روزى كه [در احد] آن دو گروه با هم برخورد كردند، آنچه به شما رسید به اذن خدا بود [تا شما را بیازماید] و مومنان را معلوم بدارد.
خداوند براى هر كارى، علّتى را مقرّر كرده است و هر یك از شكست و پیروزى دلیلى دارند. علّت شكست شما در احد این بود كه سست شده و ناهماهنگى كردید و براى جمع آورى غنائم حرص ورزیدید، كه در آیه قبل فرمود: «هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ»
هر مصیبتى (مانند مصیبت احد) كه پیش مى آید، علاوه بر اینكه بدون علت نیست وسیله آزمایشى است براى جدا شدن صفوف مجاهدان راستین از منافقان و یا افراد سست ایمان، لذا در قسمت اول آیه مى فرماید: وَمَا أَصَابَكُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ
این آیه مى فرماید: هر یك از انتخاب هاى شما، میان اتحاد یا تفرقه، جدّى بودن یا سست شدن، در مدار ارادهى الهى است. اوست كه به شما قدرت انتخاب مى دهد و هر راهى برگزینید، به همان نتیجهاش مى رسید. «ما أَصابَكُمْ»، «فَبِإِذْنِ اللَّهِ»
باید صفوف مشخص شود
در واقع آیه فوق، این نكته را تذكر می دهد كه هر مصیبتى (مانند مصیبت احد) كه پیش مى آید، علاوه بر اینكه بدون علت نیست وسیله آزمایشى است براى جدا شدن صفوف مجاهدان راستین از منافقان و یا افراد سست ایمان، لذا در قسمت اول آیه مى فرماید: وَمَا أَصَابَكُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ.
آنچه در روز احد، آن روز كه جمعیت مسلمانان با بت پرستان به هم درآویخته بر شما وارد شد به فرمان خدا بود و طبق خواست و اراده او صورت گرفت؛ زیرا هر حادثهاى طبق قانون عمومى آفرینش علت و سبب مخصوصى دارد و اساساً عالم روى یك سلسله علل و اسباب پى ریزى شده است و این یك اصل ثابت و همیشگى است، و روى این اصل، هر لشگرى كه در میدان جنگ سستى كند و به مال و ثروت و غنیمت دل ببندد و دستور فرمانده دلسوز خود را فراموش نماید، محكوم به شكست خواهد بود، بنابراین منظور از اذن اللَّه (فرمان خدا) همان اراده و مشیت او است كه به صورت قانون علیت در عالم هستى منعكس شده است.
و در قسمت دوم آیه مى فرماید: وَلِیَعْلَمَ الْمُوْمِنِینَ وَلْیَعْلَمَ الَّذِینَ نَافَقُواْ یكى دیگر از آثار این جنگ، این بود كه صفوف مومنان و منافقان از هم مشخص شود و افراد با ایمان، از سست ایمان شناخته گردند.
پیام های آیه:
1ـ شكست ها و پیروزى ها، به ارادهى خداوند محقّق مىشود كه همان سنّتهاى اوست. «فَبِإِذْنِ اللَّهِ»
2- حوادث تلخ و شیرین، میدان آزمایش و شناسایى انسان هاست. «لِیَعْلَمَ الْمُوْمِنِینَ»
آمنه اسفندیاری
کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج 2
تفسیر نمونه ج 3
تفسیر احسن الحدیث ج 2
مطالب مرتبط:
ثروت هایی که بزودی نیست می شوند
مراقب باش مردود نشوی!
چرا خداوند شیطان را از بین نمى‌برد؟
