از آبستراکسیون تا استیضاح وزیر
آشنایی با اصطلاحات رایج در مجلس (1)
آبستراكسیون
به وضعیتی گفته می شود كه تعدادی از نمایندگان كه مخالف طرح موضوعی در مجلس هستند با خروج از صحن علنی، مجلس را از رسمیت میاندازند. در این حالت تعداد نمایندگان حاضر در صحن علنی از تعدادی كه برای رسمیت یافتن جلسه لازم میباشد كمتر می باشد و عملا مجلس نمیتواند به فعالیت خود ادامه دهد.
در فارسی اصطلاح نصاب شكنی را به عنوان معادل این واژه در نظر گرفتهاند.
آزادی سیاسی POLITICAL FREEDOM
حق دخالت و مشاركت افراد جامعه در اداره كشور، خواه به نحو مستقیم و خواه از راه انتخاب نمایندگان. آزادی سیاسی یكی از شرایط دموكراسی است و رژیم كشوری را رژیم دموكراتیك میخوانند كه مردم آن كشور دارای آزادی سیاسی باشند. به نظر مونتسكیو آزادی سیاسی عبارت است از آرامش فكر هر فرد نسبت به سلامت نفس خویشتن و برای حصول این آزادی لازم است حكومت براساسی گذاشته شود كه لازم نباشد كسی از دیگری خوف داشته باشد.
آییننامه داخلی مجلس شورای اسلامی
به مجموعه مقرراتی گفته میشود كه چهارچوب فعالیتهای مجلس شورای اسلامی تعیین شده است. این آیین نامه توسط نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی تدوین شد و در دورههای بعدی اصلاحاتی در آن صورت گرفت.
ائتلاف(همپیمانی) COALITION
اتحاد گذرای احزاب و گروههای سیاسی برای رسیدن به هدفهای پارلمانی و انتخاباتی. در نظام های پارلمانی چند حزبی كه هیچیك از حزبها به تنهایی آراء كافی برای به دست گرفتن قدرت ندارند، دو یا چند حزب برای این منظور باهم ائتلاف میكنند.
ائتلاف انتخاباتی
اتحاد دو یا چند حزب برای جذب آراء اكثریت در انتخابات. در ائتلاف انتخاباتی احزاب مؤتلف با تهیه فهرست مشتركی از نامزدهای انتخاباتی به سود یكدیگر رای می دهند و حوزهها را نسبت به قدرتشان میان خود تقسیم میكنند.
ائتلاف پارلمانی
اتحاد دو یا چند حزب برای نگهداشتن یا سركار آوردن یك حكومت خاص. در این ائتلاف یك حزب بزرگ با یك یا چند حزب كوچكتر ائتلاف می كند و آنها را به نسبت قدرتشان در حكومت سهیم میكند.
اپوزیسیون OPPOSITION
واژه فرانسوی به معنای مخالفت و گروه مخالفان. در معنای وسیع به كوشش احزاب و گروههایی گفته میشود كه برای دستیابی به هدفهایی در جهت مخالف هدفهای دارندگان قدرت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی صورت میگیرد. در معنای محدود اپوزیسیون به گروهی گفته میشود كه از حكومت حمایت نمیكند و با آن پیوسته نیست.
اپوزیسیون پارلمانی
در حكومتهایی كه دارای نظام پارلمانی هستند، گروه اپوزیسیون، گروهی هستند كه در پارلمان در مخالفت با عملكرد دولت تشكیل میشوند. در این گونه نظامها موجودیت گروه اپوزیسیون در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است.
اپوزیسیون پارلمانی با شركت در گفت وگوهای مجلس، گزینههای دیگری را به انتخاب كنندگان ارائه میدهد.
اتفاق آرا UNANIMITY
موافقت یا رضایت كلیه اعضای یك گروه در موردی خاص در مورد مباحث پارلمانی، موافقت كلیه نمایندگان مجلس اعم از اكثریت و اقلیت با یك طرح یا لایحه قانونی.
اخطار رئیس جلسه به نمایندگان
هرگاه به نمایندهای دو بار تذكر داده شد و مجددا وی از حدود نظم خارج شد، رئیس جلسه به او اخطار میدهد.
استعفاء نماینده
هر گاه نمایندهای بخواهد بنابه تصمیم شخصی خود، از مقام نمایندگی كنارهگیری كند، براساس ماده (92)، (93)، (94) و (95) آئین نامه داخلی مجلس استعفا مینماید.
ماده 92:
هر نماینده كه اعتبارنامه او به تصویب رسیده است میتواند از مقام نمایندگی استعفا دهد. پذیرش استعفا موكول به تصویب مجلس است.
ماده 93:
نماینده تقاضای استعفا مدلل خود را به عنوان رئیس مجلس مینویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنی و بدون قرائت متن اعلام و در دستوركار هفته بعد میگذارد. نماینده میتواند قبل از شروع بررسی در مجلس تقاضای استعفا خویش را مسترد دارد.
ماده 94:
بررسی تقاضای استعفا بدین ترتیب خواهد بود كه ابتدا تقاضای استعفا قرائت شده و سپس شخص متقاضی استعفا یا نماینده دیگر به تعیین او، تقاضای دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضای استعفا و توضیح نماینده متقاضی استعفا حداكثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداكثر نیم ساعت میتوانند صحبت كنند و پس از آن رایگیری به عمل آید.
در صورت تصویب تقاضای استعفا از طریق هیات رئیسه به وزارت كشور اعلام میشود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.
تبصره – هرگاه نماینده متقاضی استعفا برای طرح تقاضای استعفای خود در مجلس حاضر نشود و كسی را هم برای دفاع از خود تعیین ننماید، متن تقاضای قرائت و در صورت وجود مخالف حداكثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد كرد و سپس رایگیری به عمل میآید.
ماده 95:
هرگاه تقاضای استعفا تعدادی از نمایندگان به نحوی باشد كه مانع از تشكیل جلسه رسمی گردد، قابل طرح در مجلس نیست.
استیضاح INTERPELLATION
یكی از اشكال مبارزه پارلمانی است. نمایندگان مجلس این حق را دارند كه از اعضای هیات دولت (كابینه) و ریاست كابینه در مورد یك سیاست یا عمل مشخص درخواست توضیح كنند. پس از جواب طرف استیضاح، مساله رای اعتماد مطرح میشود كه اگر توضیحات و جواب استیضاح شونده برای نمایندگان قانع كننده نباشد با رای عدم اعتماد و خطر سقوط مواجه میشود.
استیضاح رئیس جمهور
براساس اصل هشتاد و نهم قانون اساسی نمایندگان مجلس میتوانند رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی كشور مورد استیضاح قرار دهند.
استیضاح رئیس جمهور با امضای یك سوم نمایندگان به رئیس مجلس تقدیم میشود.
اصل هشتاد و نهم قانون اساسی:
1 - نمایندگان مجلس شورای اسلامی می توانند در مواردی كه لازم می دانند هیات وزیران یا هر یك از وزرا را استیضاح كنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است كه با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود. هیات وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رای اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیات وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را می دهند و در صورتی كه مجلس مقتضی بداند اعلام رای عدم اعتماد خواهد كرد. اگر مجلس رای اعتماد نداد هیات وزیران یا وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل می شود. در هر دو صورت وزرای مورد استیضاح نمی توانند در هیات وزیرانی كه بلافاصله بعد از آن تشكیل می شود عضویت پیدا كنند.
2 - در صورتی كه حداقل یك سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رییس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی كشور مورد استیضاح قرار دهند، رییس جمهور باید ظرف مدت یك ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسایل مطرح شده توضیحات كافی بدهد. در صورتی كه پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رییس جمهور، اكثریت دو سوم كل نمایندگان به عدم كفایت رییس جمهور رای دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یكصد و دهم به اطلاع مقام رهبری می رسد.
استیضاح وزیر
نمایندگان مجلس میتوانند با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم قانون اساسی وزیر یا هیات وزیران را استیضاح كنند.
استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است كه به امضای حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.
تقاضای استیضاح نمایندگان از وزیر یا وزیران باید كتبا در جلسه علنی به رئیس مجلس داده شود.
اصل هشتاد و نهم قانون اساسی:
1- نمایندگان مجلس شورای اسلامی می توانند در مواردی كه لازم می دانند هیات وزیران یا هر یك از وزرا را استیضاح كنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است كه با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود. هیات وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رای اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیات وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را می دهند و در صورتی كه مجلس مقتضی بداند اعلام رای عدم اعتماد خواهد كرد. اگر مجلس رای اعتماد نداد هیات وزیران یا وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود. در هر دو صورت وزرای مورد استیضاح نمی توانند در هیات وزیرانی كه بلافاصله بعد از آن تشكیل می شود عضویت پیدا كنند.
2 - در صورتی كه حداقل یك سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رییس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی كشور مورد استیضاح قرار دهند، رییس جمهور باید ظرف مدت یك ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسایل مطرح شده توضیحات كافی بدهد. در صورتی كه پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رییس جمهور، اكثریت دو سوم كل نمایندگان به عدم كفایت رییس جمهور رای دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یكصد و دهم به اطلاع مقام رهبری می رسد.
منبع: سایت خانه ملت با تدوین و تلخیص
لینک مطالب مرتبط:
درباره قانون اساسی بیشتر بدانیم
روز شهادت آیت الله مدرس روز مجلس
قانون از دیدگاه اسلام و غرب (1)