اگر انسان خوبی شوم، دیگر مشکل ندارم؟

بعضی ها فکر می کنند حالا که انسان خوبی شده اند دیگر نباید مشکل داشته باشند. در حالی که این طور نیست زیرا اگر بخواهیم این گونه بگوییم باید گفت انبیاء علیهم السلام از همه مردم بهتر بوده اند و گاها! مشکلات و امتحانات آنها بیشتر و سخت تر بوده است.

دنیا دار امتحان و بلا است و در قرآن حدود بیست آیه در مورد امتحان که همه باید امتحان بدهند، سخن گفته شده است.

مگر خدا نمی داند که ما چکاره هستیم پس چرا ما را امتحان می کند؟

پاسخ را می توان از کلام امیر مومنان علیه السلام  یافت که فرموده اند:

خدا ما را امتحان می کند تا بر اساس کاری که می کنیم مزد و پاداش بگیریم. مثلاً شما می دانید که این فرد بنا است ولی به او پول نمی دهید زیرا شما براساس کاری که آن فرد برای شما می کند پول می دهید. پس ما صرف دانستن شغل کسی به او مزد نمی دهیم بلکه براساس کاری که برای ما می کند مزد می دهیم. ما هم باید کاری بکنیم تا خداوند به ما مزد بدهد. (حجت الاسلام قرائتی)

از تحسین دیگران سرمست نشو!

«كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ؛ هر نفسی طعم مرگ را مى چشد. و شما را با شرّ و خیر آزمایش مى كنیم؛ و سرانجام به سوى ما بازگردانده مى شوید.» (الأنبیاء: 35)

هر شر و خیری سبب امتحان است. دادن ها و گرفتن ها امتحان است، هم برنده شدن و هم باختن امتحان است. انسان باید ظرفیتی داشته باشد که دادن ها و گرفتن ها در او اثری نداشته باشد؛ مثل کارمندان بانک که ممکن است روزانه میلیون ها تومان پول به مردم بدهد یا بگیرد ولی برایشان تفاوتی نکند. (مثال اقتباس از حجت الاسلام قرائتی)

این نکته در قرآن هم بیان شده که می فرماید: لِكَیْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ ؛ تا بر آنچه از دست ‏شما رفته اندوهگین نشوید و به [سبب] آنچه به شما داده است‏شادمانى نكنید. (حدید، 23)

امام باقر علیه السلام هم این نکته را متذکر شده اند و می فرمایند: «وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلَا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلَا تَجْزَعْ؛ فَلَا تَحزن؛ اگر کسی تو را؛ ستایش کرد خیلی شاد نشو و اگر کسی تو را نکوهش کرد خیلی نگران نشو!»

ابزار امتحان چیست؟

در قرآن برخی نعمت ‌های خاصّ را به عنوان وسیله آزمایش معرفی می‌ کند: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ ...» (الانفال / 28) اموال شما و فرزندانتان وسیله آزمایش هستند.

در میان اموری که در دنیا انسان به آن ‌ها وابستگی پیدا می‌کند، آن‌ چه طبیعی ‌تر و عمومی ‌تر است این دو امر است: شاید در هیچ جای دنیا انسانی پیدا نشود که نسبت به اموال دنیا یک تعلّق خاطری پیدا نکند و دلش هوای مال نکرده باشد، داشتن فرزند هم اینگونه است. تجربه ‌های عمومی دنیا، تجربه ‌های روزگار خودمان، تجربه ‌های شخصی ما این مطلب را نشان می‌ دهد.

خدای متعال این ‌ها را به خصوص ذکر می ‌فرماید، برای این ‌که توجه ما را بیشتر جلب کند به این‌ که بدانیم این‌ ها اسباب امتحان است و خودش اصالت ندارد.

مثال دیگر از امور خاص، آیه معروفی است که می‌ فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ» (البقره / 155)

مواردی که این آیه ذکر می ‌کند، شامل مال و فرزند هم می ‌شود؛ امّا روی اموال خاصّی تکیه کرده است.

در بعضی از تفاسیر ثمرات به فرزندان هم تفسیر شده است. این ‌ها اسباب آزمایش هستند.

از موارد دیگر اسباب امتحان فقر و غنا می ‌باشد. هر دو وسیله آزمایش است. در سوره فجر می‌فرماید: «فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَكْرَمَنِ * وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ» (الفجر / 15 و 16)؛ در هر دو مورد می‌ گوید: ما مبتلا می ‌کنیم.

در فارسی مبتلا کردن، تعبیری است که فقط در موارد سختی بکار می ‌رود؛ امّا در اصطلاح قرآنی این طور نیست؛ بلکه هر امتحانی، ابتلاء است.

خداوند درباره کسانی که در این دنیا نعمت ‌های زیادی به آن‌ها داده است، می‌ فرماید: فریب این نعمت ‌ها را نخورید و خیال نکنید که چون نعمتشان زیاد است، نشانه این است که خدا اینها را خیلی دوست دارد.

خطاب به خود پیغمبر اکرم - صلی الله علیه و آله - می فرماید:؛ «وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى‏؛ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فیهِ وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَیْرٌ وَ أَبْقى‏» (طه / 131)؛ چشم‌ هایت را به این کسانی ندوز که ما به آن‌ ها نعمت ‌های دنیا دادیم و زندگی آنها دارای زرق و برق و جاذبه ‌هایی شده است.

این تعبیر خیلی معنادار است. یک وقت انسان یک چیزی را نگاه می کند، در اینجا می گویند: «نظر الیه». یک وقت چشمش را می دوزد و گردنش را می کشد تا خوب تماشا کند، در اینجا می گویند: چشمانش را به یک جائی دوخته است.

در این آیه می ‌فرماید: به این نعمت ‌ها و متاع ‌هائی که به گروهی از مردم داده ایم، چشم ندوز، یعنی به اینها اهمیّت نده. اینها کالاها و زخارف دنیا است. این نعمت‌ها را به اینها داده ایم تا آن‌ ها را مورد فتنه و آزمایش قرار دهیم: «لِنَفْتِنَهُمْ فیهِ». چیزی که وسیله آزمایش است، حسرت خوردن ندارد. (بیانات آیت الله مصباح یزدی)

سخت ترین امتحان برای بهترین مردم!

مردم در مقابل امتحان چند دسته هستند: عده ای هستند که در مقابل امتحان جیغ فریاد می زنند، بی تابی می کنند: «إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا» (المعراج/20)

عده ای هستند که صبر می کنند، چرا که می دانند از خدا آمده اند و در آخر هم به سوی او خواهند رفت: إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُون  (بقره، 156)

عده ای خودشان به سراغ سختی ها می روند.

یادمان نرود که بعضی ها در تلخی ها رشد می کنند. درختانی که آب کمتر مصرف می کنند چوبشان سخت تر است. بعضی ها فکر می کنند که حالا که بنده ی خوب هستند نباید تلخی ببینند و می گویند: طرف این همه عبادت کرد ولی به سختی دچار شد.

این فکر اشتباه است زیرا این سنت الهی است که همه انسان‌ها امتحان می‌ شوند، برای این‌ که ما بدانیم کسی مستثنی نیست، خداوند برای پیغمبران امتحان ‌های خاصّی قرار داده است.

مهم‌ترین امتحانی که قرآن ذکر کرده و شاید در طول تاریخ بشر چنین امتحانی کم نظیر باشد، امتحاناتی بود که برای حضرت ابراهیم - علیه السلام - پیش آمد. در آتش افتادن، دستور ذبح اسماعیل و سختی‌هایی که اصلاً در عالم بی نظیر است. (بیانات حجت الاسلام قرائتی)

آیا می توانیم از خدا تقاضا کنیم که ما را به امتحانات سخت مبتلا نکند؟

فردی دعا می کرد که خدایا مرا محتاج به خلق نکن، پیامبر فرمود که این دعا مستجاب نمی شود: زیرا انسان اجتماعی است و به مردم نیاز دارد. ما باید بگوییم: خدایا مرا گرفتار انسان های بد و نااهل نکن. امتحان قطعی است، ما می توانیم دعا کنیم که خدایا ایمانی به من بدهد تا در امتحانات موفق بشویم. (بیانات حجت السلام قرائتی)

بخش قرآن تبیان  

منابع:

برنامه سمت خدا؛ بیانات حجت الاسلام قرائتی

سایت آیت الله مصباح یزدی

مطالب مرتبط:

امتحان های نا محسوس خدا

چه کسانی برای خدا عزیز هستند؟

فتنه ای که دامن همه را می گیرد

چرا در قبر پرسش می شود؟