تبیان، دستیار زندگی
نه تنها پیامبر اسلام، بلكه همه ى انبیاى الهى امین هستند. نبوّت با خیانت سازگار نیست. كسى كه مى خواهد امین تربیت كند باید خود اهل خیانت نباشد. گرچه در بین رهبران غیر الهى، اهل خیانت كم نیست.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عامل بازدارنده از خیانت

قیامت

نه تنها پیامبر اسلام، بلكه همه‏ى انبیاى الهى امین هستند. نبوّت با خیانت سازگار نیست. كسى كه مى‏خواهد امین تربیت كند باید خود اهل خیانت نباشد. گرچه در بین رهبران غیر الهى، اهل خیانت كم نیست.


وَمَا كَانَ لِنَبِیٍّ أَن یَغُلَّ وَمَن یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ یُظْلَمُونَ (آل عمران ـ 161) و هیچ پیامبرى را نسزد كه خیانت ورزد و هر كس خیانت ورزد روز قیامت با آنچه در آن خیانت كرده بیاید آنگاه به هر كس [پاداش] آنچه كسب كرده به تمامى داده مى ‏شود و بر آنان ستم نرود.

هرگونه خیانتى ممنوع‏

وَ ما كانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ

با توجه به این كه آیه فوق به دنبال آیات "احد" نازل شده و با توجه به روایتى كه جمعى از مفسران صدر اول، نقل كرده‏اند، این آیه به عذر تراشی هاى بى اساس بعضى از جنگجویان "احد" پاسخ می گوید.

توضیح اینكه: هنگامى كه بعضى از تیراندازان احد می خواستند سنگر حساس خود را براى جمع‏ آورى غنیمت تخلیه كنند، امیر آنان دستور داد از جاى خود حركت نكنید، رسول خدا شما را از غنیمت محروم نخواهد كرد. ولى آن دنیا پرستان براى پنهان ساختن چهره واقعى خود گفتند: ما مى‏ ترسیم پیغمبر در تقسیم غنائم ما را از نظر دور دارد و لذا باید براى خود دست و پا كنیم، این را گفتند و سنگرها را تخلیه كرده و به جمع‏ آورى غنائم پرداختند، و آن حوادث دردناك پیش آمد.

قرآن در پاسخ آنها می گوید: آیا شما چنین پنداشتید كه پیغمبر صلی الله علیه و آله به شما خیانت خواهد كرد در حالى كه هیچ پیغمبرى ممكن نیست، خیانت كند.

خداوند در این آیه ساحت مقدس پیامبران را به طور كلى از خیانت منزه داشته و می گوید اساساً چنین چیزى شایسته مقام نبوت نیست، یعنى خیانت با نبوت سازگار نمى ‏باشد، اگر پیامبرى خائن باشد دیگر نمی توان در اداى رسالت الهى و تبلیغ احكام به او اطمینان كرد.

از آنجا كه خیانت به صورت مخفیانه و تدریجى صورت مى ‏گیرد، به آن "غلول" مى ‏گویند

ناگفته پیداست كه آیه هرگونه خیانت را، اعم از خیانت در تقسیم غنائم و یاحفظ امانت مردم و یا در گرفتن وحى و رسانیدن آن به بندگان خدا، از پیامبران نفى مى ‏كند.

عجیب است از كسى كه پیامبر را امین وحى خدا مى ‏داند، چگونه احتمال مى ‏دهد كه مثلاً پیامبر، خداى نكرده در غنایم جنگى حكم ناروایى دهد و او را از حق خود محروم سازد.

البته روشن است خیانت براى هیچكس مجاز نیست خواه پیامبر باشد یا غیر پیامبر ولى از آنجا كه گفتگوى عذرتراشان جنگ "احد" درباره پیامبر صلی الله و علیه وآله بود آیه نیز نخست سخن از پیامبران مى ‏گوید و سپس اضافه مى‏ نماید: وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ: هركس خیانت كند، روز رستاخیز آنچه را در آن خیانت كرده، به عنوان مدرك جنایت بر دوش خویش حمل می كند و یا همراه خود به صحنه محشر مى‏ آورد و به این ترتیب، در برابر همگان رسوا مى ‏شود.

ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ

سپس به هر كس آنچه انجام داده و بدست آورده، داده مى ‏شود یعنى مردم اعمال خود را عیناً در آنجا خواهند یافت و به همین دلیل، ظلم و ستمى درباره هیچكس نمى‏ شود، چرا كه به هر كس آن مى ‏رسد كه خود، تحصیل كرده است، چه خوب باشد یا بد.

آیه فوق و احادیثى كه در نكوهش خیانت از پیامبر صلی الله علیه و آله صادر شده بود اثر عجیبى در تربیت مسلمانان گذاشت و آنچنان پرورش یافتند كه غالباً كمترین خیانت، مخصوصاً در غنائم جنگى و اموال عمومى از آنها سر نمى‏ زد و چنان بود كه غنائم گرانبها و در عین حال كم حجم را كه خیانت در آن، چندان مشكل نبود كاملاً دست نخورده به خدمت پیامبر صلی الله و علیه و آله و یا زمامدارانى كه بعد از آن حضرت روى كار آمدند، مى ‏آوردند به طورى كه مایه اعجاب هر بیننده‏اى بود.

اینها همان عرب وحشى و غارتگر زمان جاهلیت بودند كه در پرتو تعلیمات اسلام به این درجه از تربیت انسانى رسیده بودند. گویا صحنه قیامت را در برابر چشم خود مى‏ دیدند در حالى كه مردم خیانتگر اموالى را كه در آن خیانت كرده‏اند در برابر چشم همگان بر دوش مى ‏كشند و همین ایمان به آن ها هشدار مى ‏داد كه از فكر خیانت نیز، صرفنظر كنند.

امانت

طبرى در تاریخ خود، نقل مى‏ كند هنگامى كه مسلمانان وارد مدائن شدند، و به جمع ‏آورى غنائم پرداختند یكى از مسلمانان، غنیمت بسیار گران ‏قیمتى نزد مسئول جمع غنائم آورد.

آنها از مشاهده آن تعجب كردند و گفتند: ما هرگز چیزى این چنین گرانبها ندیدیم، سپس از وى پرسیدند: آیا چیزى از آن برگرفته‏اى؟ گفت: به خدا قسم اگر به خاطر "اللَّه" نبود هرگز آن را نزد شما نمى ‏آوردم، آنها فهمیدند كه این مرد، شخصیت معنوى خاصى دارد و از او خواستند كه خود را معرفى كند.

او در پاسخ گفت: نه به خدا سوگند هرگز خود را معرفى نمی كنم كه مرا ستایش كنید و براى دیگرى نمى ‏گویم كه مرا تمجید كند ولى خدا را شكر مى‏ كنم و به پاداش او راضیم. (تاریخ طبرى جزء 4 ص 16)

بحث روایی آیه:

امام باقر علیه السلام فرمودند: جنسِ به سرقت رفته در دوزخ در برابر چشم خائن‏ مجسّم، و به او گفته مى ‏شود به آتش داخل شو و آن را خارج كن. (تفسیر نور الثقلین)

غشّ، تقلّب، غصب و خیانت از موارد «غَلَّ» است. شخصى كه مسئول جمع ‏آورى زكات بود، خدمت رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله رسید و گفت: این مقدار از اموالى كه جمع كرده‏ام زكات است و مربوط به شماست و این مقدار نیز هدایاى مردم به خود من است.

حضرت بالاى منبر رفت و فرمود: آیا اگر این شخص در خانه‏اش مى ‏نشست كسى به او هدیه مى ‏داد؟! به خدا سوگند او با همین اموال حرام در قیامت محشور خواهد شد. (تفسیر فرقان) آنجا كه به انبیاء بدبین مى ‏شوند، شما چه انتظارى نسبت به خودتان دارید؟!

از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود: رضایت مردم به دست نمى‏ آید و زبانشان قابل كنترل نیست. (تفسیر نور الثقلین)

بحث لغوی:  یَغُلَّ : این واژه از" غلل" به معنى خیانت گرفته شده و "غلل" در اصل به معنى نفوذ تدریجى و مخفیانه آب در ریشه درختان است، و از آنجا كه خیانت به صورت مخفیانه و تدریجى صورت مى ‏گیرد، به آن "غلول" مى ‏گویند، و اگر به حرارت درونى ناشى از تشنگى، "غلیل" مى‏ گویند، نیز به همین جهت است.

توفى: توفّى از باب تفعّل به معنى اخذ به طور تمام و فعل مجهول آن به معنى تمام داده شدن است.

خیانت با نبوت سازگار نمى ‏باشد، اگر پیامبرى خائن باشد دیگر نمی توان در اداى رسالت الهى و تبلیغ احكام به او اطمینان كرد

پیام‏ های آیه:

1ـ نه تنها پیامبر اسلام، بلكه همه‏ى انبیاى الهى امین هستند. «وَ ما كانَ لِنَبِیٍّ ...» نبوّت با خیانت سازگار نیست. كسى كه مى‏ خواهد امین تربیت كند باید خود اهل خیانت نباشد. گرچه در بین رهبران غیر الهى، اهل خیانت كم نیست.

2ـ هیچ كس حتّى انبیاء، از سوء ظنّ مردم به دور نیست. «ما كانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ» (ضعف ایمان از یك سو و حبّ دنیا از سوى دیگر، انسان را وادار مى ‏كند به انبیا سوء ظنّ ببرد.)

3ـ از حریم انسان ‏هاى پاك و اولیاى خدا دفاع كنید. «وَ ما كانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ ...»

4ـ آوردن مال حرام در قیامت، نوعى مجازات است. و چه سخت است كه در قیامت، در برابر انبیاء، شهدا و همه‏ى مردم، انسان را همراه با مالى كه خیانت كرده بیاورند. «یَأْتِ بِما غَلَّ»

یاد قیامت، بازدارنده از خیانت است. «یَأْتِ بِما غَلَّ»

6ـ خیانت، خیانت است و مقدار آن مهم نیست. كلمه «ما» در جمله‏ى «یَأْتِ بِما غَلَّ» شامل كم و زیاد هر دو مى ‏شود.

7ـ قیامت صحنه‏اى است كه نیكان، حسنات خود را مى ‏آورند، «جاءَ بِالْحَسَنَةِ» (انعام، 160) و خائنین خیانت ‏هاى خود را به همراه دارند. «یَأْتِ بِما غَلَّ»

8ـ خداوند عادل است. هم جزا را كامل مى ‏دهد و هم ذرّه‏اى افراط نمى ‏كند. «وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ»

آمنه اسفندیاری               

کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

بخش قرآن تبیان              


منابع:

تفسیر نمونه، ج 3

تفسیر، نور ج 2

تفسیر فرقان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر أحسن الحدیث، ج‏2

تاریخ طبرى جزء 4

مطالب مرتبط:

خیانت در چه مواردی مصداق پیدا می کند؟

امانتداری=بی نیازی؛ خیانت=فقر

مصادیقی از خیانت در امانت