رمزی در موفقیت تلاوت قرآن
شناخت اصل تحزین
یکی از اصولی که قاریان قران باید به آن توجه ویژه کننداصل تحزین است.
این اصل در قرائت دسته ای از قاریان به خوبی مشهود است و در قرائت دسته ای دیگر کمتر دیده می شود.
سخنی پیرامون حزن در تلاوت
در حدیثی شریف از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله و سلم) نقل شده است که فرمودند: «نَزَلَ القرآن بالحزن فاقرووه بالحزن»؛ قرآن با حزن نازل شده است پس آن را با حزن قرائت کنید.
از طرفی حدیثی شریف از امام صادق علیه السلام در منقبت عزاداری برای حضرت سیدالشهدا علیه السلام آمده است که فرمودند: «مَن بَکی او اّبکی او تّباکی وَجَبَ لَه الجَنة»؛ کسی که بگرید و یا دیگری را بگریاند و یا خود را به گریه بزند بهشت بر او واجب است.
حال ببینیم حزن از نظر معنایی یعنی چه؟ آیا در قرائت قرآن می توان از حالات فوق استفاده کرد؟
دسته ای گفته اند حزن به معنی همان حالت دیگری را به گریه انداختن در تلاوت است. در واقع این دسته، حزن را به معنی ابکی در حدیث ذکر شده می دانند.
دسته ای گفته اند حزن به معنی این است که حالت قرائت گریه آور باشد. این حالت نیز بسیار نزدیک به معنی تباکی است.
دسته ای گفته اند حزن به معنی با حالت گریه خواندن است. این دسته، همان غمگین خواندن را صحیح می دانند.
دسته ای گفته اند حزن به معنی با تفکر و تأمل خواندن است. تفکری که محصول ناراحتی و غم باشد.
دسته ای گفته اند حزن به معنی وجود حالت موسیقایی محزون است.
اصل تحزین چیست؟
این اصل و معنی دقیق لغوی حزن را با مثالی توضیح می دهیم.
فرض کنیم انسانی را که مدتی عمر کرده است و بیشتر عمر خود را در اموری تلف کرده و به کمالات انسانی نرسیده است. بر اثر شنیدن جمله ای و پیش آمد واقعه ای به فکر فرو رفته و در مورد گذشته خود فکر می کند.
در فکر خود، به گذشته پر اشتباه خود می پردازد و ممکن است از این همه غفلت به حال خود گریه کند. این حالت باعث می شود تا وی به فکر اصلاح امور خود بپردازد و تصمیم می گیرد تا خود را به معنی واقعی اصلاح کند. این روند که باعث می شود انسان به حال خود تفکر کند و این تفکر به اصلاح امور خود بی انجامد را حزن می گویند.
لذا ترجمه حدیث با این تعریف، خواندن قرآن با حالت تأمل و تفکر و برای اصلاح امور نازل شده است.
همه ی انسان ها در یک سری مسائل با هم مشترک هستند و آن هم غفلت از خدا و عمر است. لذا با هم، همدرد هستند. از این جهت می توان حزن را به دیگران منتقل کرد. لذا در حدیثی شریف از حضرت امیر علیه السلام آمده است که مومن همیشه محزون است. یعنی مومنان در یک چیز با هم، همدرد هستند که ذکر شد
در خصوص اصل تحزین دو تعریف مطرح شده است:
۱ – شیوه قرائت با حالت غم ولی با هدف ریا و نفاق
در این شیوه، قاری قرآنی که هدفی الهی ندارد و برای مقاصدی خاص قرائت می کند، قرآن به صورت کاملاً غمگین خوانده می شود ولی به قصد ریا.
در احوال خلفای حکومت های اسلامی از این مورد بسیار استفاده شده است. استفاده از این مورد در جهت فریب مردم و همسو کردن آنان با خود و جلب نظر ایشان، مورد توجه بوده است.
۲ – شیوه قرائت با حالت غم ولی با هدف تذکر و اصلاح
در استفاده از این شیوه قرائت که شیوه و سنت نبوی است، بسیار تأکید وجود دارد. قرائت قرآن توسط ابن مسعود و گریه پیامبر اکرم به جهت شنیدن آیات نشان از استفاده از شیوه مذکور بوده است. البته روش قرائت در عصر نبوی با عصر حاضر کاملاً متفاوت است که ما در اینجا فقط به مسئله تحزین اشاره کردیم.
اصل تحزین = اصلاح امور خود + تفکر در امور خود
نکته ای باید مورد توجه قرار گیرد و آن اینکه حزن مسئله ای درونی است و غیر قابل انتقال به دیگری. به این جهت غیر قابل انتقال است که هر انسان محزونی به علل خاصی محزون می شود که ممکن است آن علل برای دیگران مصداق نداشته باشد. اما همه ی انسان ها در یک سری مسائل با هم مشترک هستند و آن هم غفلت از خدا و عمر است. لذا با هم، همدرد هستند. از این جهت می توان حزن را به دیگران منتقل کرد.
لذا در حدیثی شریف از حضرت امیر علیه السلام آمده است که مومن همیشه محزون است. یعنی مومنان در یک چیز با هم، همدرد هستند که ذکر شد.
در اینجا حزن به معنی همیشه در حال گریه کردن نیست. آیا مومن همیشه در حال گریه کردن است؟ قطعاً این مورد وجود خارجی ندارد زیرا خود معصومین(علیهم السلام) نیز در زندگی خود در سرور و شادی ها شرکت می کردند. از طرفی نیز امام صادق علیه السلام فرمود شیعیان ما در غم ما غمگین و در شادی ما شاد هستند.
حزن انواع دارد
حزن، به سه دسته تقسیم می شود که هر سه مورد بسیار مهم است و قاریان قرآن باید آن را مد نظر خود قرار دهند.
۱ – حزن عاطفی و حسی
در این مرحله فرد محزون تحت تأثیر مسئله ای منقلب شده و اشک می ریزد. این مرحله بسیار پسندیده است. در احادیث زیادی در باب اشک ریختن مطالبی وجود دارد که باید آن توجه کرد.
۲ – حزن عقلی و فکری
در این مرحله فرد محزون، تحت تأثیر مسئله ای فکری منقلب شده و در صدد اصلاح اعتقادات و تفکرات خود بر می آید. این درجه از حزن بسیار مورد سفارش قرار گرفته است و سیره معصومین نشان از این دارد که قرائت آن بزرگواران به این صورت بوده است که باعث شده است در مردم انقلاب فکری صورت گیرد.
برای مثال زمانی که فردی برای شنیدن نکته از پیامبر اکرم به ایشان مراجعه کرده و آیه فمن یعمل مثقال ذرة خیراً یره را می شنود و جان می دهد نشان از تأثیر این مسئله بر قلوب دارد.
۳ – حزن عملی و کاربردی
کسی که به حزن عقلی رسیده باشد بدون شک به مرحله ی عملی می رسد. این مرحله در جهت اصلاح امور مادی و غیر مادی انسان می باشد. هدف قرائت قرآن ایجاد حزن عملی است.
در اینجا به حدیث ذکر شده دوباره اشاره می شود که فرمود مومن همیشه محزون است. مومن از تمامی افعال خود ناراحت است که چرا بهتر نتوانسته انجام دهد.
هدف اصل تحزین که آمد همین ایجاد حزن عملی است. قاری قرآن باید ویژگی های فوق را کسب کند تا بتواند به مرحله ی حزن عملی برسد.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منبع: پایگاه قرآنی شفا؛ نوشته محمّد کاکاوند
