جاذبه های کمتر دیده شده اصفهان

در این مطلب تعدادی از آثار تاریخی کمتر شناخته شده شهر اصفهان را معرفی کردیم که با وجود اهمیت و نفیس بودن، از دید گردشگران داخلی پنهان مانده اند.

یادگار خواجه نیکوکار
در محله «بیدآباد» اصفهان که از محلات قدیمی این شهر است، مجموعه ای وجود دارد به نام مجموعه «علیقلی آقا». علیقلی آقا یکی از خواجه سرایان دربار شاه سلیمان صفوی بود که به رسم نیکوکاری، مسجد، حمام، بازارچه و چهارسوقی را در محله بیدآباد ساخت و وقف کرد.
حمام او تا 1372 به مدت حدود 300 سال دایر بود و اکنون نیز به موزه مردم شناسی تبدیل شده است. این حمام نسبتا بزرگ، زیبا و نمونه کاملی از حمام های تاریخی ایران است. کنار حمام، بازارچه علیقلی آقا قرار گرفته که با یک چهارسوق زیبا و ظریف و سقاخانه قدیمی اش حال و هوای محله های قدیمی را به خوبی منعکس می کند.

روبروی دهانه بازارچه هم مسجد علیقلی آقا قرار دارد. این مسجد کوچک مثل سایر مسجاد دوره صفویه از حیث تزیینات و خصوصا هنر کاشی کاری دلنواز است. در گذشته، مجموعه علیقلی آقا زورخانه ای هم داشت که در گذر زمان از میان رفته بود اما در سال های اخیر به همت شهرداری اصفهان از نو ساخته شد؛ بنابراین اگر سری به محله بیدآباد بزنید، با یک تیر چند نشان را زده اید: مسجد و حمام و بازارچه و زورخانه و فضای نوستالژیک یک محله تاریخی. (نشانی: اصفهان، میدان شهدا، خیابان جامی، گذر علیقلی آقا).

اشرف کاخ های صفوی
تالار اشرف باقیمانده یکی از زیباترین کاخ های دوره صفویه به نام «کاخ اشرف» است که گویا در زمان سلطنت «شاه سلیمان صفوی» ساخته شده است. این کاخ را اشرف خوانده اند زیرا به روایتی به همه کاخ های دوره صفوی برتری داشته و اشرف آنها بوده است و بنان بر روایتی دیگر، وقتی سلسله صفوی به دست افغان ها سقوط کرد، «اشرف افغان» این کاخ را برای اقامت خود برگزید.

به هر روی، کاخ اشرف و خصوصا تالار بزرگ آن بسیار زیباست و تزییناتش به مراتب بهتر و سالم تر از تزئینات کاخ چهلستون یا کاخ هشت بهشت باقی مانده است.
این تالار فعلا در اختیار استانداری اصفهان است و تالار «مردم» خوانده می شود. منتها چون از سالیان دور مردم را به درون آن راهی نبوده است، اکثریت مطلق گردشگران نیز از وجودآن اطلاعی ندارند. (نشانی: خیابان سپاه، خیابان شهید دستغیب).

بر پشت مار زاینده رود
پل مارنان از پل هایی است که در دوره صفویه روی زاینده رود ساخته شده است اما پژوهشگران معماری ایران حدس می زنند که شاید پایه های آن قدیمی تر و متعلق به دوره سلجوقی باشد.

این پل نیز مانند «پل شهرستان» و «پل چوبی» که هفته گذشته آنها را معرفی کردیم، اثری زیبا و دلگشا است اما ظاهرا مثل آن دو پل تحت الشعاع شکوه و زیبایی پل خواجو و 33 پل قرار گرفته است و گردشگران سراغی از آن نمی گیرند. به هر حال این پل آجری 175 متر طول و حدودت پنج متر عرض دارد. نام مارنان، تغییر شکل یافته واژه «ماربین» است و چون از روی این پل می توان کوه آتشگاه و قریه ماربین اصفهان را دید یا بدانجا دسترسی پیدا کرد.
اینکه به اطراف کوه آتشگاه ناحیه ماربین می گویند، به این خاطر است که از فراز این کوه، زاینده رود با پیچ و خم هایش همچون یک مار نقره ای به نظر می رسد. (خیابان صائب، فلکه صائب).

نقش جهان دوم
اگر از آخرین باری که به اصفهان رفته اید، سه سال یا بیشتر گذشته، بدانید که در همین مدت، اصفهان دارای یک جاذبه بسیار مهم به نام امام علی (ع) شده که برخی آن را میدان نقش جهان دوم خوانده اند.
داستان از این قرار است که حدود 550 سال پیش از اینکه صفویه، اصفهان را به عنوان پایتخت خود برگزینند و میدان نقش جهان را بسازند، این شهر پایتخت امپراتوری بزرگ سلجوقی بود. آنها در مرکز شهر میدان بزرگی ساخته بودند که دورادور آن بناهای مهم حکومتی و مذهبی قرار داشت و مرکز سیاسی، اداری و اقتصادی شهر بود.
متاسفانه این میدان در سده های بعد از میان رفت و از بناهای پیرامون آن جز مسجد جامع عتیق اصفهان و منار مسجد علی چیزی باقی نماند اما خاطره میدان همچنان در ذهن اصفهانی ها زنده بود و آن حدود را میدان عتیق یا میدان کهنه می خواندند.

نهایتا طرح احیای این میدان از دهه 1360 در دستور کار وزارت مسکن و شهرسازی قرار گرفت که البته از اوایل دهه 1380 عملیاتی شد و نهایتا در 1392 بخش اصلی میدان گشایش یافت. این پروژه همچنان با احداث یک جلوخان برای مسجد جامع عتیق ادامه دارد.
میدان امام علی (ع) به شکل ذوزنقه (نزدیک به مستطیل) است و فضای آن خصوصا به خاطر دکان هایی که دورادورش ساخته شده، شبیه میدان نقش جهان است. یک سوی آن با چشم انداز زیبایی از گنبد و مناره های مسجد جامع عتیق، به این مسجد جهانی راه می برد و سوی دیگرش مسجد و منار علی قرار گرفته که هفته گذشته هر دو را معرفی کردیم. در یک سوی دیگر هم مجموعه زیارتگاه هارون ولایت واقع شده که خود از مجموعه های تاریخی مهم و زیبا در اصفهان به شمار می رود. می توان گفت که دیدن میدان امام علی (ع) و بناهای تاریخی پیرامونش یک روز تمام از وقت گردشگران را به خود اختصاص می دهد. (نشانی: شمال شرقی میدان نقش جهان، میدان امام علی (ع)).

کارخانه روغنکشی شاه عباس
اگر خبردار شویدکه یکی از کارگاه های سلطنتی دوره شاه عباس با تمام ابزار و وسایلش سالم مانده؛ به گونه ای که می توان مجددا آن را راه اندازی کرد، چقدر مشتاق دیدنش خواهید بود؟
این کارگاه همان عصارخانه شاهی اصفهان است که از میان صدها کارگاه سلطنتی دوره صفویه تقریبا به طور کامل سالم مانده و حال و هوای صنایع آن دوره را تداعی می کند.

عصارخانه یعنی جای روغنکشی و عصارخانه شاهی نیز در دوره شاه عباس محل به دست آوردن روغن از دانه های روغنی بود. ساختمان خشتی و گلی آن در زمینی به مساحت 360 متر مربع به صورت یک طبقه و با ارتفاع 11 متر ساته شده است و ابزارهای صنعتی آن دو سنگ آسیاب بزرگ هستند که برای خرد کردن دانه های روغنی به کار می رود و تنه های تنومند درخت چنار که به یکدیگر متصل شده اندتا اهرم فشار روی دانه های آسیاب شده باشند.
عصارخانه شاهی تا حدود 100 سال پیش همچنان دایر بود و بعد به دلیل ورود صنایع جدید ماشینی از کار افتاد تا اینکه در سال 1379 به وسیله شهرداری اصفهان مرمت شد؛ منتها هنوز کاربری خاصی برای آن در نظر نگرفته اند و متاسفانه در آن بیشتر اوقات روی گردشگران بسته است. (نشانی: ضلع شمال شرقی میدان نقش جهان، بازار مخلص).

برگرفته از همشهری