چرا شادی هامون پایدار نیست؟!

اسلام دینی است که به روابط اجتماعی و چگونه حاضر شدن در اجتماع و خوشرو و خنده رو بودن در جامعه و زدودن غبار غم از چهره دوستان به وسیله شادابی و خندان بودن تأکید بسیاری کرده است. و از مومنان خواسته است تا از اخمو بودن و تلخی کردن و غمگین بودن دوری کنند چرا که هم در زندگی خود آنها و هم بر اطرافیان آنها اثر منفی می گذارد.

شادی و غم در فرهنگ اسلامی

فرهنگ اسلامی یک فرهنگ غنی و بسیار کهن است و فرهنگی کامل که در تمام ابعاد آن سخن به میان آمده است و دین اسلام کاملترین دین است که به تمام امور در زندگی توجه کرده است و اینکه اگر بگوییم دین اسلام و فرهنگ اسلامی مساوی است با نشاط، امید، شادی سخنی به گزاف نگفته ایم.
تمام سخنان و سفارشاتی که در قرآن و دین اسلام برای انسان ها گفته شده است منطبق بر خواسته های فطری آنهاست و برای درست زندگی کردن و سعادتمند شدن هم در این دنیا و هم در جهان آخرت است. دین منظمی که برای تمام امور زندگی برنامه و راه کار به ما نشان داده است.
شادی کردن و دوری از غم منفی و احساس خوشبختی کردن از اصلی ترین برنامه های این فرهنگ غنی و دین کامل است. دقت در سخنان ائمه و پیامبر صلی الله علیه و اله اهمیت فوق العاده شادی و تبسم و خوشرویی را نشان می دهد و در جمله ای پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند: اگر دو روز شما با هم مساوی باشد ضرر کرده اید.
منظور اینکه زندگی باید همیشه در حال تازه و نو شدن باشد.
البته در این فرهنگ غنی جایی برای غم و اندوه نیز باز مانده است و آن غم و اندوه بر فراق محبوب و اندوه بر گناهان و اشتباهات زندگی و غیره است و همچنین احساس همدردی با دوستان و خانواده در دنیاست.

غم و شادی در نهج البلاغه

همینطور از بررسی مجموع سخنان حضرت علی علیه السلام درباره شادی و غم در نهج البلاغه  چنین استنباط می شود که ایشان نه تنها شادی و نشاط را نهی نکرده بلکه روشهای مختلفی برای دستیابی به شادی و نشاط و اجتناب از غم و اندوه نیز توصیه نموده است و به نظر می رسد که منظور از «اندوه مومن» در روایات نقل شده از ایشان، دغدغه خاطر مومن در امور مسلمانان، اندوه به خاطر گناهان و یا افسوس خوردن به خاطر کوتاهی در انجام کارهای نیک است؛ چنانکه در خطبه 87 نهج البلاغه می فرماید: «آن کس که جامعه زیرین او اندوه و لباس رویین او ترس از خداست، چراغ هدایت در قلبش روشن شده است.» و در خطبه 113 می فرماید: «همانا پرهیزگاران... اگر چه شادمانند، اندوه آنان (نیز) شدیدتر است.» اندوهی که وصف آن آمده سازنده است اما اندوه های غیر سازنده و نکوهش شده در نهج البلاغه ناشی از پیوند خوردن قلب شخص با دنیا پرستی است. (بوالهری و همکاران، 1386) حضرت علی  در حکمت 228 می فرماید: «آن کس که قلب او با دنیا پرستی پیوند خورد، همواره جانش گرفتار سه مشکل است: اندوهی رها نشدنی، حرص جدا نشدنی و آرزویی دست نیافتنی». در عین حال، روش های نکوهش شده برای ایجاد شادی و نشاط و بر طرف نمودن غم و اندوه نیز در نهج البلاغه مطرح شده است.
حضرت علی علیه السلام در خطبه 122 نهج البلاغه می فرماید: «آنان که می خواستند با شادی (کاذب) غم ها را از دل بیرون کنند و به هنگام مصیبت با سرگرمی ها صفای عیش خود را بر هم نزنند، دنیا به آنها و آنها به دنیا می خندیدند، در سایه خوشگذرانی رخوت زا بی خبر بودند که روزگار با خارهای مصیبت زا آنها را در هم کوبید و گذشت روزگار توانایی هایشان را گرفت، مرگ از نزدیک به آنها نظر دوخت و غم و اندوهی که انتظارش را نداشتند آنها را فرا گرفت.» در مجموع نهج البلاغه فرار از اندوه و روبرو نشدن با آن و خود فراموشی از طریق لهو و لعب را نکوهش می کند.(بوالهری و همکاران، 1386)

همین امر وجه افتراق روشهای مطرح شده در نهج البلاغه برای ایجاد شادی و نشاط و بر طرف نمودن غم و اندوه و روش های متداول در دنیای امروز را روشن می سازد. به عبارت دیگر در عین حال که بسیاری از روشهای مورد استفاده امروزی برای ایجاد شادی و مقابله با اندوه با روش های مطرح شده در نهج البلاغه کم و بیش مشابه است که به پاره ای از آنها در این مقاله اشاره شد، اما به جای بعضی از روش هایی که تاثیر کمی بر شادی دارند (مثل ابراز چهره ای و موسیقی)، یا تاثیر آنها بر شادی، کوتاه مدت است (مثل روش ولتن، دریافت هدیه و تماشای فیلم)، و یا درکوتاه مدت یا دراز مدت بر روح و جسم انسان اثرات نامطلوبی باقی می گذارند (مثل فعالیت جنسی مکرر و مصرف الکل یا داروهای روانگردان ) (آرجایل، 2001)، در نهج البلاغه روش هایی مطرح می شود که در راستای تکامل انسان و مایه تطهیر روح و جان و زمینه ساز قرب الهی و ضامن سعادت جاودانه است که به عنوان نمونه می توان توشه آخرت را مبنای خوشحالی و اندوه خود قرار دادن، توجه به فنا پذیری و دگرگونی حالات دنیا، توجه به پاداش های اخروی تلخ کامی های دنیا، عشق ورزیدن به دنیای حرام و دل کندن از آن، سخن گفتن با خداوند، نماز خواندن، جستجوی سخنان حکمت آمیز، اهل عمل بودن، رضایت دادن به قضای الهی، پرهیزگاری و اطمینان به وعده های الهی، صبر و یقین و یاد مرگ را نام برد که در صفحات قبل علت و چگونگی تأثیر آنها بر ایجاد نشاط و شادی و برطرف نمودن غم و اندوه تبیین شد.
فردی که چنین روشهایی را به کار می گیرد و چنین نگرشی نسبت به مسائل دارد و برای به دست آوردن یا اجتناب از آنچه در حیطه اختیار و کنترل اوست و در عین حال، سرنوشت نهایی او را رقم می زند، برانگیخته می شود و از بابت آن خوشحال یا غمگین می شود و به خاطر مسائل زودگذر و کم اهمیت و یا مسائلی که در اراده او نیست، ناراحت نمی شود. در عین حال، چنین فردی چون زندگی کوتاه دنیا را فرصتی ارزشمند جهت فراهم نمودن ذخیره ای برای آخرت می داند، هدفمند است و می کوشد از لحظه لحظه های زندگی خود برای کسب رضای الهی استفاده کند. چنین فردی زندگی دنیا را پوچ و بی ارزش تلقی نمی کند، بلکه آن را دارای هدفی والا می داند. طبیعی است که چنین فردی در مقایسه با سایر افراد شادتر خواهد بود.

منابع:
جایگاه غم و شادی در اسلام، زهرا میری بیدختی
غم و شادی در نهج البلاغه ، نویسنده: اعظم مرادی

مطالب مرتبط:

مبارزه با غم و اندوه در روایات

ذکری برای درمان غم و غصه هایمان

ملاک ارزش گذاری غم و شادی