چرا همه اینقدر غمگین اند؟!

برخی اوقات انسان بدون هیچ دلیل و بهانه ای احساس گرفتگی، بی حالی، دلتنگی و بی حوصلگی می کند و غمی ناآشنا درون او را می آزارد. برخی بر این باورند که یکی از عوامل اصلی این بی حالی و اندوه، فاصله گرفتن از جمع دوستان و نزدیکان و پناه بردن به خلوت و انزوا است؛ در حالی که نمی توان این سخن را به عنوان دلیل کامل و صحیحی تلقی کرد؛ زیرا چه بسا ممکن است انسان در میان جمع باشد؛ ولی احساس غربت و دلتنگی نماید.
البته قابل انکار نیست که به طور حتم برخی عوامل ظاهری همچون: مرگ بستگان یا دوستان، شکست ها و ناموفقیت های تحصیلی، شغلی و خانوادگی، و دارا بودن برخی روحیات و رفتارهای منفی همچون: حس بدبینی، غرور و تکبر، خود برتر بینی، ارضا نشدن برخی تمایلات و خواسته ها، مشکلات مالی و اقتصادی و … نیز جزء عواملی به شمار می روند که در ایجاد ناراحتی درونی، بی حالی و کسالت روانی انسان نقش به سزایی ایفا می کنند؛ ولی بحث در این است که گاهی اوقات انسان به ظاهر هیچ گونه مشکل خاصی در زندگی احساس نمی کند؛ ولی با این همه، بی حالی و گرفتگی درونی، روح و روان او را تحت فشار قرار می دهد، به گونه ای که خود انسان نیز برای آن دلیل و علتی نمی یابد.
به راستی چه عواملی در بروز دلتنگی و غم درونی انسان نقش دارند؟
کوتاهی در عمل:
امام علی می فرماید: «مَنْ قَصَّرَ فی العَمَلِ اُبْتُلِیَ بِالْهَمِّ؛ هر که در عمل کوتاهی کند به اندوه گرفتار آید.»
برخی گمان می کنند با اظهار فقر و نداری، و عجز و لابه نزد دیگران، می توانند مشکل خود را برطرف نمایند؛ در حالی که در این گونه موارد نه تنها گِرِهی از کارشان گشوده نمی شود؛ بلکه از قدر و منزلت شان کاسته شده و به فقر و فلاکت بیش تری برای آن دچار می گردند.
از این رو در روایات تأکید فراوان شده است که قدر فرصت های زندگی را بدانید و از لحظات و دقایق آن به بهترین وجه بهره ببرید. امام علی می فرماید: «بادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أنْ تَکُونَ غُصَّه؛ فرصت را قبل از آنکه به اندوه تبدیل شود، دریاب.»

جزع و فزع:
بی تابی کردن و صبر و قرار از کف دادن در هجوم مشکلات زندگی نیز یکی دیگر از عواملی است که باعث ایجاد حزن و اندوه در افراد می شود. امیر مومنان می فرماید: «ایَّاکَ والْجَزَعَ فَإنَّهُ یَقْطَعُ الامَلَ وَ یُضْعِفُ العَمَلَ وَ یُوِرثُ الْهَمَّ؛ از بی تابی کردن بپرهیز! که آن امید را قطع می کند و عمل را ضعیف می گرداند و اندوه به همراه می آورد.»

نکته قابل توجه اینکه، برخی گمان می کنند با اظهار فقر و نداری، و عجز و لابه نزد دیگران، می توانند مشکل خود را برطرف نمایند؛ در حالی که در این گونه موارد نه تنها گِرِهی از کارشان گشوده نمی شود؛ بلکه از قدر و منزلت شان کاسته شده و به فقر و فلاکت بیش تری برای آن دچار می گردند؛ چرا که رسول خدا فرمود:
«مَنْ تَفَاقَرَ اِفْتَقَرَ؛ هر کس اظهار فقر و نداری کند، به فقر مبتلا می گردد.»

غضب بی جا:
 امام علی فرمودند:
«مَنْ غَضِبَ عَلَی مَنْ لا یَقْدِرُ أنْ یَضُرَّهُ طالَ حُزْنُهُ وَ عَذَّبَ نَفْسَهُ؛[15] هر که بر کسی خشم گیرد که توان آسیب رساندن به او را ندارد، اندوهش طولانی گردد و خود را عذاب دهد.»

حل اندوه ها
راضی بودن به رضای الهی

گاهی در زندگی مشکلاتی به وجود می آید که حلّ آنها از توان انسان بیرون است و دلسردی و ناخرسندی به دنبال می آورد. در چنین مواقعی کنار آمدن با مشکلات، گاهی اوقات بهترین درمان و راه حل است و اینکه انسان توجه داشته باشد که همه چیز به دست خداوند متعال است و برخی اوقات به دلایل گوناگون و بر اساس مصلحت، مشکلات و مصائبی برای انسان پدید می آید که راضی بودن به رضای الهی، موجب آرامش و صبر شده، انسان را یاری می نماید تا حوادث ناگوار را تحمل کند. امام علی می فرماید:
«وَالدَّهْرُ یَوْمَانِ: یَوْمٌ لَکَ وَ یَوْمٌ عَلَیْکَ. فَإذَا کانَ لَکَ فَلا تَبْطَرْ وَ إذَا کانَ عَلَیْکَ فَاصْبِرْ؛ زمانه دو روز است: روزی با تو و به نفع توست و دیگر روز بر علیه تو. اگر با توباشد سرمست مشو و اگر بر تو باشد [دلگیر و دلتنگ مباش و] صبر نما.»
امیر مومنان فرمود: «اِطْرَحْ عَنْکَ وَارِدَاتِ الْهمُومَ بِعَزَائِمِ الصَّبْرِ وَ حُسْنِ الْیَقیِنِ؛ اندوه هایی که بر تو وارد می شود با صبر قاطع و یقین نیکو دور ساز.»

رفاقت

از اموری که در انبساط روح و روان، آرامش و زدودن غم و اندوه در انسان موثر است، داشتن دوستان باصفا و اهل معرفت، شادی و برقراری جلسات انس و گفتگوهای صمیمانه با آنان است؛ زیرا صفای زندگی را در همدمی با رفیق نیک می توان یافت.

ذکر گفتن
ذکر گفتن، به یاد خدا بودن و استعانت طلبیدن از ذات پاک اوست که به واسطه برخی اذکار، بر زبان جاری شده و حلقه وصل خالق و مخلوق می گردد. در روایات برای رفع حزن و اندوه، ذکر «حوقله» بسیار سفارش شده است
امیر مومنان علی  دوست خوب را نجات بخش انسان از تنهایی و غم و اندوه می داند و می فرماید: «الإخْوَانُ جَلاءُ الْهُمُومِ وَ الأحْزَانِ؛ برادران، برطرف کننده زنگار غم و اندوه اند.»
به قول رودکی:

منابع:
نهج البلاغه
عوامل حزن و اندوه و رفع آن؛ نویسنده : رضا اخوی
مجله:مبلغان-مهر 1388 - شماره 121
بررسی دیدگاه غم و شادی در نهج البلاغه با تمرکز بر روش های شادی آفرین، اعظم مرادی

مطالب مرتبط:

راه رهایی از اندوه در آموزه های قرآن

4روش برای رهایی از اندوه ها

عوامل حزن و اندوه و رفع آن