با فقیر چگونه برخورد کنیم؟

افراد ثروتمند معمولا در نظر مردم احترام دارند و فقرا و مساکین بی ‌ارج و حقیرند،
اما دین مقدس اسلام هیچ‌ گاه ملاک احترامات اجتماعی را بر پایه فقر و ثروت قرار نداده، بلکه برعکس، ثروت ‌اندوزی و دنیا پرستی را مذمّت کرده است.

در دستورات اسلامی شدیدا توصیه شده است که به فقرا احترام بگذارید، با آنها رفت و آمد داشته باشید و جواب سلام آنها را به گرمی بدهید.

در روایت شریف است که فرمود: «سراج الأغنیاء فی الدنیا و الآخرة الفقراء؛(إرشاد القلوب، الحسن بن أبی الحسن، ج1، ص 194) فقراء چراغ راه اغنیاء در دنیا و آخرت هستند».
در روایت دیگری از امیر المومنین علیه السلام است که فرمود: فقیر فرستاده خدا به سمت شماست. اگر او را کمک کنید و حاجتش را برآورید، با خدا معامله کرده اید و مال خود را در راه خدا خرج کرده اید و اگر از کمک کردن به او خودداری کنید، از کمک و یاری به خدا ممانعت نموده اید. (نهج البلاغة، الإمام علی بن أبیطالب علیه السلام، ص 529)

برخورد کردن با گدا

با توجه به این روایات بهتر است انسان در برخورد با کسانی که ابراز نیاز می کنند، در صورت تمکن مالی، آن ها را اکرام کند و ایشان را دست خالی رد نکند؛ به خصوص اگر احتمال بدهد شخصی که ابراز نیاز می کند، راست می گوید و واقعا نیز محتاج است. در این صورت به فرموده قرآن نیز عمل کرده است که می فرماید:
«وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ وَ الْمِسْكینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ ... ؛ (اسراء (17) آیه 26) و حقّ نزدیكان و (همچنین حق) مستمند را بپرداز!».
البته اگر بخواهید به گونه ای کمک کنید که هم شخص جوان به گدایی عادت نکند و به جای گدایی به سراغ شغل و کار برود، می توانید به او کمک کمی کنید که هم او را رد نکرده باشید و هم به او بفهمانید که با گدایی کردن چیزی دست او را نمی گیرد و یا در صورت امکان بعد از تحقیق درباره راستی و دروغی سخنانش، به او کمک کنید تا در صورتی که راست می گوید فرصتی برای او فراهم شود تا بتواند خرج خود و خانواده اش را تحصیل کند. در هر صورت نباید تحت تاثیر احساسات تصمیم گرفت. علاوه بر آن که در این زمینه باید از افراط و زیاده روی نیز پرهیز نمود.
اما اگر تمکن مالی ندارید و یا احتمال می دهید که او راست نمی گوید، باز هم او را اکرام کنید و از بی احترامی و ناراحت کردن او بپرهیزید. قرآن می فرماید : «وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ ؛ (الضحى (93) آیه 10) تهیدست حاجت خواه را [به بانگ زدن‏] از خود مران!».
علاوه بر این که بهتر است با او همدردی کرده و برایش دعا کنید که خداوند مشکلاتش را حل کند و نیاز مالی او را برطرف کند.

گفتگویی با متکدیان

حضرت پیامبر صلی الله علیه وآله برای پیشگیری و خشکاندن ریش های تکدی گری ،فرموده اند: «ما فتح رجل علی نفسه باب مسئله الا فتح الله علیه باب فقر؛ هیچ کس دری از سوال بر روی خود نگشاید مگر خدا دری از فقر بر روی او بگشاید». و نیز فرموده اند. «من تفاقر افتقر؛ هر که تظاهر به فقر کند، فقیر شود». (ابو القاسم پاینده، نهج الفصاحة ، ص 629)

نمونه عملی آن اینکه «مردی از اصحاب پیامبر در تنگدستی سخت قرار گرفت، و به خدمت پیامبر آمد، همین که چشم حضرت به او افتاد، فرمود: هر که از ما چیزی درخواست کند به او می دهیم، اما اگر خود را بی نیاز نشان دهد خدا او را غنی خواهد کرد، مرد از شنیدن سخن پیامبر منظور او را فهمید، از همان جا برگشت و برای مرتبه دوم آمد باز همان جمله را شنید، سومین مرتبه که برگشت (با جمع آوری هیزم) و فروش آن توانست 5 سیر آرد بخرد، نانی تهیه کند، و فردا جدیت بیشتر کرد و هیزم زیادتری آورد و هر روز مقدار زیادتر، تا توانست یک کلنگ بخرد، چندی بعد در اثر فعالیت و تلاش خود از ثروتمندان شد.» (صداقت، سید علی اکبر پانصد موضوع وپانصد داستان، ص 108)

برخورد با فقیر در روایات

رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم می‌فرمود: «شیعیان فقیر علی امیرالمومنین علیه السلام را کوچک نشمردید. هر یک از آنها تعداد بسیار زیادی را - به تعداد قبیله «ربیعه» و «مضر» - شفاعت خواهد کرد.» (بحارالانوار، ج 41، ص 34، شماره 7)

و نیز می‌فرمود: «هر کس مسلمان فقیری را کوچک بشمارد، خداوند را کوچک شمرده و خداوند هم او را در روز قیامت حقیر می‌شمارد- مگر اینکه از این عمل خود توبه کند- و هر کس فقیر مسلمانی را احترام بگزارد، روز قیامت خداوند را ملاقات می‌کند، در حالی که خداوند از او راضی است.»

حضرت رضا علیه السلام می‌فرمود: «هر کس جواب سلام فقیران را مانند جواب سلام ثروتمندان ندهد و او را دست کم بگیرد، روز قیامت خداوند را ملاقات می‌کند در حالی که از او خشگمین است.»

و نیز می‌فرمود: «هر کس مرد یا زن مومنی را از بابت فقرش تحقیر کند، روز قیامت خداوند او را در بین مردم رسوا و سرشکسته خواهد کرد.» (همان)

حفظ آبروی فقیر

فقیری نزد حضرت علی علیه السلام آمد و گفت:« ای امیرالمومنین، من از شما خواسته ای دارم.»

امام به او فرمود:« حاجتت را روی زمین بنویس، که من نشانه های گرفتاری و سختی را به روشنی در چهره ات می بینم.»

شخص فقیر روی زمین نوشت:« من فقیر و نیازمندم.»

امام به خدمتکارش قنبر فرمود قدری پول به او بدهد.

فقیر با چند بیت شعر از محبت امام سپاسگزاری کرد.

پس از تمام شدن اشعار او، امام فرمود:« صد دینار دیگر هم به او بدهید.»

در این هنگام شخصی به امام گفت: « ای امیر مومنان، او را بی نیاز ساختی.»

امام فرمود:
«من از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می ‌فرمود: « من در شگفتم از گروهی که بندگان را با دارایی خویش خریداری می کنند و مالک آنان می شوند؛ اما انسان ‌های آزاد را با احسان و نیکی و کمک خریداری نمی‌ کنند.» (همان)

بی نیاز ساختن فقیر

شخص فقیری از امام صادق علیه السلام درخواست کمک کرد. امام به یکی از خدمتکارانش فرمود: «چقدر پول نزد توست؟»

او جواب داد: «چهار صد درهم»

حضرت فرمودند: «همه را به این فقیر بده.»

فقیر پولها را گرفت و رفت. امام به غلامش فرمود:

«به او بگو برگردد.»

فقیر برگشت و عرض کرد:

«ای آقای من، از شما در خواست کردم، شما هم عنایت فرمودید. دیگر بعد از بخشیدن و دادن چه چیزی هست؟»

امام فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: بهترین صدقه آن است که شخصی را بی نیاز کند. ولی ما تو را بی نیاز نساختیم، اکنون این انگشتر مرا بگیر که من ده هزار درهم برایش پول داده ام، هر گاه نیازمند شدی به همین قیمت آن را بفروش.» (منتهی الامال، ج1، ص 530)

فراوری: زهرا اجلال             

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

پاسخگو

پرسمان

اسک قرآن

مطالب مرتبط:

آیا خداوند، پیامبر را سرزنش کرده؟!

معامله ای که 700 برابر سود دارد

عملی که 700برابر پاداش دارد!!