چرا دانشجوی خارجی نداریم؟

پول درآوردن و جهش اقتصادی کشور فقط از راه فروش نفت، افزایش تولیدات صنعتی یا توسعه گردشگری به دست نمی‌آید، این روزها کشورهای توسعه یافته ‌ و حتی برخی کشورهای در حال توسعه با شیوه‌های بسیار مطمئن و علمی به شکلی کاملا قابل دفاع به داد اقتصاد کشورشان رسیده‌اند؛ روشی که ما آن را سال‌های سال است دست‌کم گرفته‌ایم.

جذب دانشجوی خارجی تا دلتان بخواهد خیر و برکت دارد. این شیوه که حتی از آن با عنوان گونه ای از دیپلماسی علمی هم یاد می شود، می تواند هم به رشد علمی کشورها کمک کند و هم منبع خوبی برای درآمدزایی کشور باشد.
این که دانشگاه های کشور را به شکلی سر و سامان بدهیم که خارجی پسند باشد و دانشجویان خارجی هم علاقه مند باشند به کشور ما بیایند و در این آب و خاک درس بخوانند، موضوع مهمی است که در دولت های مختلف چندان به آن توجه جدی نشده است.
مهاجرت دانشجوی خارجی به دانشگاه های داخلی کشور می تواند منبع خوبی برای درآمدزایی باشد؛ طوری که اگر روی این بخش خوب کار کنیم، می توانیم براحتی با مشکل کمبود بودجه ای که هر ساله دانشگاه های کشور را رنج می دهد، مقابله کنیم.
واقعیت این است که عمده دانشگاه های ما بیشتر از آن که درآمدزا باشد و دستشان در جیب خودشان باشد ـ برخلاف وضعیتی که در بسیاری از دانشگاه های مطرح خارجی وجود دارد ـ وقتی اسم بودجه می آید، دست بگیر دارند.
طرح های علمی ـ پژوهشی در اغلب دانشگاه های ما یا خروجی درست و حسابی ندارد یا اگر هم خروجی علمی قابل اعتنایی دارد، در نهایت به محصول نهایی و فرآورده ای علمی تبدیل نمی شود.همین مشکل باعث شده دانشگاه ها منبع مشخصی برای درآمدزایی نداشته باشند و همیشه چشمشان به کمک های دولتی باشد.
حالا فرض کنید اگر دانشگاه های ما بتوانند در زمینه جذب دانشجوی خارجی جدیت بیشتری به خرج بدهند، در این شرایط می توانند یک منبع درآمدزایی بسیار مطمئن برای خودشان دست و پا کنند. البته معلوم است رسیدن به این شرایط مستلزم این است که دانشگاه های ما از جهت کمی و کیفی ارتقا پیدا کنند و حداقل به جایگاهی برسند که دانشجوی خارجی رغبت داشته باشد از شهر و دیارش خداحافظی کند و برای تحصیل علم در ایران، ارز خرج کند.

جدای از بحث درآمدزایی، دانشگاه ها می توانند با جذب دانشجوی خارجی به ارتقای تعامل فرهنگی و علمی با دیگر کشورها هم گوشه چشمی داشته باشند.
شما فرض کنید وقتی دانشجوی خارجی به ایران بیاید، ناخودآگاه با فرهنگ ایرانی آشنا می شود و بعدها همین دانشجو خودش مبلغ فرهنگ ایران و ایرانی خواهد بود. دانشجوی خارجی در هر کشوری که باشد، خواه ناخواه متاثر از فرهنگ آن کشور می شود و به همین دلیل است که می گوییم دانشجوی خارجی می تواند نماینده تمدن و فرهنگ ایرانی در داخل کشور خودش باشد؛ یعنی با جذب دانشجوی خارجی ـ ناخودآگاه و به طور خیلی نامحسوس ـ آن دانشجو بعدا سفیر فرهنگی کشور ما خواهد شد.
از جهت تعامل علمی نیز واضح است ورود دانشجوی خارجی به کشور می تواند تعامل علمی بین ایران و سایر کشورها را رونق بدهد و در نهایت هم همین مراودات علمی بین ایران و دیگر کشورها، هم به نفع توسعه و آبادانی هر دو طرف می شود.اما باوجود همه محاسنی که در جذب دانشجوی خارجی وجود دارد و به گوشه ای از آنها اشاره کردیم، هنوز نظام آموزش عالی در کشور ما نتوانسته است کارنامه درخشانی در این میدان پربرکت داشته باشد.
اگر خودتان هم سری به دانشگاه های داخلی ما بزنید ـ حتی دانشگاه های بسیار مطرح دولتی ـ بندرت می توانید دانشجوی خارجی را در کلاس های درس ببینید، در حالی که تا دلتان بخواهد دانشجوی ایرانی در دانشگاه های خارجی درس می خوانند.در دانشگاه های مطرح جهان نیز بخش اعظمی از دانشجویان دانشگاه ها را همواره دانشجویان خارجی تشکیل می دهند و حتی این روزها برخی دانشگاه های کشورهای در حال توسعه هم به مقصد جدی برای بسیاری از دانشجویان مهاجر تبدیل شده است، اما با وجود این، سهم ما از جذب دانشجویان خارجی به حدی پایین است که دیگر داریم رفته رفته به این موضوع عادت می کنیم و این نقص جدی در نظام آموزش عالی برایمان به رویدادی عادی تبدیل شده است.

روزنه امید در برنامه ششم توسعه

ضعیف بودن دانشگاه ها نسبت به جذب دانشجو از سایر کشورها، موضوعی نیست که وزارت علوم یا هر دستگاه مسئول دیگری آن را کتمان کند. خود این وزارتخانه هم به این وضعیت اذعان داشته و شاید به همین دلیل امیدهایی وجود دارد تا مسئولان برای بهتر شدن شرایط فعلی به اجرای برنامه ششم توسعه امید داشته باشند.
وزیر علوم هم بصراحت گفته است که باید قبول کنیم سهم دانشگاه های ما از پذیرش دانشجوی غیرایرانی کم است. بنابراین باید تلاش کنیم در برنامه ششم توسعه میزان پذیرش دانشجویان غیرایرانی را به سطحی بالاتر از 7 درصد برسانیم و برای رسیدن به این هدف نیز باید راهکارهایی تدوین شود و همچنین درک درستی نیز از بین المللی شدن داشته باشیم.
این 7 درصدی که محمد فرهادی از آن حرف زده است، یعنی این که از هر صد دانشجویی که در دانشگاه های داخلی جذب می شود، باید هفت دانشجو از خارج جذب شود. جالب تر این که فعلا این میزان در ایران، نیم درصد است. یعنی به طور میانگین از بین 200 دانشجویی که در دانشگاه های ایران جذب می شوند، فقط یک دانشجوی خارجی در بین آنها وجود دارد.
«فعال کردن دیپلماسی علمی، فراهم کردن زیرساخت ها و ضوابط و آیین نامه ها، برداشتن موانع، همکاری با سازمان های دیگر از سوی وزارت علوم، فراهم کردن ساختاری برای ارتباطات بین المللی از سوی دانشگاه ها نظیر برگزاری کرسی ها و دوره های آموزشی مشترک، تصحیح ضوابط از سوی وزارت علوم و همکاری دولت» همه راهکارهایی است که فرهادی برای بهتر شدن وضعیت جذب دانشجوی خارجی در دانشگاه های داخلی معرفی کرده است؛ راهکارهایی که تا به عمل نرسد، باید فقط آنها را در حد وعده و وعید به حساب آورد.
اگر هم قرار باشد پای دانشجوی خارجی به ایران باز شود، وزارت علوم در نظر دارد کار را ابتدا در دانشگاه تهران و سپس در بقیه دانشگاه های قدیمی ایران به اجرا درآورد. البته نکته خیلی مهمی که خود وزیر علوم هم آن را از قلم نینداخته این است که باید جذب دانشجوی خارجی با توان علمی آن دانشگاه تناسب منطقی داشته باشد؛ یعنی مثلا اگر دانشگاهی در رشته مهندسی کامپیوتر سرآمد و شناخته شده است، باید برای جذب دانشجوی خارجی، همه انرژی اش را روی همین رشته بگذارد؛ نه این که روی رشته ای سرمایه گذاری کند که استعداد و توانایی چندانی در آن ندارد.

بهتر است واقع بین باشیم

ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش در گفت و گو با جام جم به همین موضوع اشاره می کند و می گوید: برای جذب دانشجوی خارجی باید واقعگرا باشیم؛ یعنی قاعدتا نباید انتظار داشته باشیم الان دانشجوی زیادی از اروپا به دانشگاه های ما بیایند، بلکه باید تمرکز خودمان را روی جذب دانشجویان خارجی از کشورهای مسلمان و همسایه معطوف کنیم.ارائه مشوق به دانشجویان خارجی، بورسیه کردن آنها و معرفی دستاوردهای علمی ایران به دانشگاه های خارجی راه حل هایی است که خدایی به آن اشاره می کند.
البته خود خدایی هم قبول دارد که الان در بحث گسترش آموزش عالی، توسعه و گسترش هدفمند اتفاق نیفتاده و به اعتقاد او بحث جذب دانشجویان خارجی نیز مطابق اسناد بالادستی مثل برنامه توسعه و نقشه جامع علمی کشور مغفول مانده است.

با همه این اوصاف، این مقام مسئول به آینده امیدوار و معتقد است دانشگاه های ما این توان و ظرفیت را دارد که حداقل از کشورهای همسایه دانشجو جذب کنند و برای رسیدن به این هدف باید به سمت ارتقای نظام آموزش عالی حرکت کنیم.دکتر حسن تاجیک، رئیس سابق دانشگاه خلیج فارس و استاد فعلی دانشگاه گیلان نیز در گفت و گو با جام جم به ارائه راهکار برای رفع این مشکل قدیمی نظام آموزش عالی می پردازد.تاجیک عقیده دارد که چهار فصل بودن ایران و غنای فرهنگی و تاریخی کشور ما فاکتورهای مهمی در جذب دانشجوی خارجی است، ولی مساله اینجاست که به زعم او، برنامه ریزی کلانی برای جذب و هدایت دانشجوی خارجی وجود ندارد.
او که در گذشته هم رایزن علمی سفارت ایران در کشورهای جنوب شرق آسیا بوده است و در زمینه تعامل با کشورهای خارجی هم دستی بر آتش دارد، تاکید می کند استاندارد کیفی پایین دانشگاه های ما در سطح جهانی، کمبود دانشگاه های ما در زمینه های رفاهی، آزمایشگاهی و کارگاهی و همچنین دوزبانه نبودن دانشگاه های کشور، عوامل بازدارنده ای است که دانشجوی خارجی را به سمت تحصیل در دانشگاه هایی غیر از کشور ما کشانده است.
همه این حرف ها یعنی این که تا وقتی کیفیت آموزش عالی در دانشگاه های ما بهتر از این نشود و تا وقتی دانشجوی داخلی به دانشگاهش افتخار نکند، نباید انتظار داشته باشیم دانشجوی خارجی به دانشجو بودن در دانشگاه های داخلی ما افتخار کند.
گرفتن دانشجوی خارجی؛ یعنی ویترین نظام آموزش عالی آنقدر وزین و باکیفیت باشد که دانشجوی خارجی برای تحصیل در دانشگاه داخلی، به طور خودجوش راغب باشد و تحصیل در دانشگاه های داخلی ما را به عنوان گزینه ای جدی در ذهنش ثبت کند. این کار مهم هم جز با افزایش کیفیت آموزش و سپس معرفی کیفیت دانشگاه امکان پذیر نیست.