راهنمایی برای بهترین برنامه ریزی ها!‌

تدبیر و برنامه ریزی در امور زندگی، از مواردی است که عقل آن را لازم می داند و ائمۀ اطهار(علیهم السلام) نیز سفارشاتی به این امر فرموده اند که به اختصار به ذکر مواردی از آن اکتفا می شود.

در رابطه با تدبیر، به معنای دور اندیشی و نظر به عاقبت امر داشتن.[1]

1. پیامبر بزرگوار اسلام(صلی الله علیه و آله) می فرماید: هیچ عقلی همانند تدبیر نیست؛[2] با اندک تأمّلی می توان اوج عظمت تدبیر را در این کلام به وضوح دید.

2. شخصی به خدمت امام صادق(علیه السلام) آمد و خود را همچون فردی دلسوز دیده و ایشان را نصیحت کردند به اینکه چرا شما اموال خود را در مکان های مختلف سرمایه گذاری کرده اید!؟ در صورتی که اگر اموال شما در یک جا جمع بود، از نظر اقتصادی به نفع شما بود؛ چرا که نگهداری آن آسان تر و با هزینۀ کمتر انجام می شد، ولی امام صادق(علیه السلام) در مقابل، نظر او را رد کرده و فرمودند: من اموالم را پراکنده و در مکان های مختلف قرار دادم تا اگر آسیبی به یکی رسید، دیگری از آسیب در امان بماند.[3]

موارد دیگری که در امر تدبیر می توان به آنها اشاره نمود روایاتی است که در آنها با الفاظی همچون «الاقتصاد» و یا «تقدیر المعیشة» به دور اندیش بودن فرد مسلمان اشاره شده است؛ مانند این که امام باقر(علیه السلام) فرمودند: تمام کمال در ... اندازه نگه داشتن در خرج کرد زندگی است.[4]

امّا در رابطه با برنامه ریزی در امور زندگی می توان به این روایات اشاره کرد.

1. امام علی(علیه السلام) در اواخر عمر شریفشان در وصیّت به فرزندان خود فرمودند: شما دو پسرم را و تمام فرزندانم و اهلم و کسانی که این وصیّت نامه به آنها می رسد را، به رعایت تقوای الهی و نظم در امور زندگی وصیّت می کنم.[5]

با قرار گرفتن نظم در این روایت بعد از تقوای الهی، می توان به اهمیت این امر در زندگی پی برد.

2. آن حضرت در روایت دیگری در این راستا می فرماید: مومن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم کند، زمانی برای نیایش و عبادت پروردگار، و زمانی برای تأمین هزینۀ زندگی و زمانی برای واداشتن نفس به لذّت هایی که حلال و مایۀ زیبایی است.[6]

پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله): «زندگی شخص عاقل باید سه بخش داشته باشد که در یک بخش آن، مشغول مناجات با خدا باشد و یک بخش را نیز به محاسبه نفس بپردازد و بخش باقی‌مانده را به خوردن و آشامیدن (یا امور روزمرّه زندگی) اختصاص دهد که این بخش اخیر، کمک‌کار آن دو بخش اول خواهد بود

برنامه ریزی و زمان بندی روز و شب

برای برنامه‌ریزی و زمان‌بندی اوقات شب و روز، در روایات دو نوع طرح ارائه شده است:

1. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله): «زندگی شخص عاقل باید سه بخش داشته باشد که در یک بخش آن، مشغول مناجات با خدا باشد و یک بخش را نیز به محاسبه نفس بپردازد و بخش باقی‌مانده را به خوردن و آشامیدن (یا امور روزمرّه زندگی) اختصاص دهد که این بخش اخیر، کمک‌کار آن دو بخش اول خواهد بود».[7]

2. امام صادق(علیه السلام): «در حکمت آل داود آمده است: ... براى مسلمان خردمند شایسته است؛ زمانى را معیّن کند که در آن میان خود و خدا به اعمالش رسیدگى کند و ساعتى را براى دیدار با برادرانى قرار دهد که با یکدیگر درباره آخرت گفتگو کنند و مدتى را براى لذت‌هاى حلالش تعیین کند؛ زیرا این مدت، نیروی لازم برای فعالیت در دو زمان دیگر را برای وى مهیا می‌کند».[8]

3. در روایتی از امام رضا(علیه السلام)، ساعات شبانه روز، به چهار بخش تقسیم شده است؛ آن‌حضرت فرمود: «سعی کنید که شبانه روزتان را به چهار بخش تقسیم کنید؛ بخشی را برای مناجات و عبادت، بخشی را برای معاش و به دست آوردن روزی، بخشی را برای معاشرت با برادران دینی مورد اعتماد و کسانی که عیب‌هایتان را به شما بشناسانند و باطن شما را خالص کنند، و بخشی را برای پرداختن به لذت‌های [حلال] اختصاص دهید که این بخش اخیر، شما را برای پرداختن به بخش‌های دیگر زندگیتان آماده‌تر می‌کند».[9]

یکی از نقاط مشترک این سه روایت این است که پرداختن به لذات حلال، به عنوان کمک‌کار برای دیگر کارها و وظائف، معرفی شده است؛ زیرا استفاده از نعمت‌های دنیوی و لذات حلال، به روح و بدن انسان قدرت و نشاط می‌بخشد و شخص را برای انجام وظائف و واجبات آماده و مهیا می‌کند.

در ضمن، روایات یاد شده‌، تعارضی با هم ندارند و تقریباً تمامشان به یک معنا هستند؛ زیرا مراد از تقسیم‌بندی، این نیست که یکی از این بخش‌های زندگی نباید حتی اندکی از دیگر بخش‌ها زمان‌برتر باشد، بلکه مراد آن است که در یک روز زندگی خود، هیچ‌کدام از این موارد را از یاد مبرید.