شیمی سرکه یا استیک اسید
دانش پژوهان عزیز یکی از اسیدهایی که به صورت خوراکی انسان آن را مصرف می کند استیک اسید است که در سرکه وجود دارد. شاید تا کنون اسم این اسید را شنیده باشید، حال ما می خواهیم شما را بیشتر با آن آشنا سازیم.
استیک اسید با فرمول مولکولی CH3COOH و وزن مولکولی 60/05 جزء مواد معدنی و متعلق به گروه اسید ها می باشد. این ماده قطبی بوده و در آب محلول است. این اسید با نام اختصاری AcOH نشان داده می شود. در سرکه، تقریبا 18-4 درصد وزنی استیک اسید وجود دارد.
اسید استیک مایعی بی رنگ و جزو اسیدهای کربوکسیلیک می باشد و در نامگذاری آیوپاک به اسید اتانوئیک معروف است. استفاده از اسید استیک در شیمی، به عهد باستان برمی‌گردد. اسید استیک به صورت سرکه، به عنوان چاشنی غذا و تهیه انواع ترشی کاربرد دارد. اسید استیک رقیق به عنوان افشانه برای از بین بردن قارچ های گیاهان استفاده می‌شود. تولید جهانی استیک اسید 6/5 میلیون تن در سال می باشد.
اسید استیک گلاسیال (منجمد) که به جوهر سرکه معروف است، در صنایع شیمیایی، در تولید فیلم های عکاسی، تولید پلاستیک پلی اتیلن تریفتالات (PET) که در تولید بطری نوشابه کاربرد دارد، صنایع داروسازی، ساخت حشره کش و ... استفاده می‌شود.
علت خاصیت اسیدی استیک اسید به جدا شدن هیدروژن اسیدی گروه کربوکسیل مطابق شکل زیر نسبت داده می شود:
CH3CO2H → CH3CO2- + H+
در قرن هشتم، جابر بن حیان کیمیاگر ایرانی از طریق تقطیر، اسید استیک را از سرکه جدا کرد. در سال 1847، هرمان کولب شیمیدان آلمانی برای اولین بار از طریق مواد معدنی موفق به ساخت اسید استیک شد.
استیک اسید در مقیاس صنعتی می تواند از اکسایش استالدهید، اتانول، بوتان و بوتن به دست می آید. ولی در صنعت عمدتا توسط فرایندی که در سال 1960 توسط شرکت مونسانتو گسترش یافت تولید می شود. این فرایند بسیار معروف بوده و در سرتاسر جهان مورد استفاده قرار می گیرد. در این فرایند از کاتالیزگر رودیوم/ید استفاده می شود.
مولکول های استیک اسید در حالت جامد توسط پیوند هیدروژنی به هم متصل شده و دیمر ایجاد می کنند.
این اسید علی رغم کاربردهای گسترده و خواص گوناگون آن دارای خطراتی هم می باشد که هنگام کارکردن با آن باید به نکات ایمنی مربوط به آن توجه کرد. نکات ایمنی مربوط به هر ماده را با علامت اختصاری
(Material Safety Data Sheet) MSDS نشان می دهند. بنابراین قبل از انجام هر آزمایشی باید با msds آن آشنا شوید. در مورد استیک اسید موارد زیر مورد توجه می باشد:
محرک شدید چشم می باشد و در غلظت های بالا سبب کوری چشم می شود. تحریکات پوستی این ماده بستگی به غلظت این ماده و مدت زمان تماس آن با پوست دارد. محلول غلیظ آن ممکن است آتش بگیرد. مخلوط آن با هوا یا در دمای بالاتر از 39 درجه سانتی گراد قابلیت انفجار دارد. این ماده مخرب غشای موکوزی است و در غلظت های بالا استنشاق آن ممکن است سبب آسیب به شش ها شود. میزان آسیب استیک اسید به غلظت آن بستگی دارد.
مطالب مرتبط:
طیف سنجی رزونانس مغناطیس هسته ای
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: نفیسه مدانلو
تنظیم: نسرین صادقی
