آداب برخورد با مصیبت و مصیبت دیدگان

همان گونه که حوادث و پدیده‏هاى زندگى، تحت اختیار و تقدیر الهى است، هم او توان بردبارى را نیز مى‏دهد. خداوند متعال، هم حوادث را مقدّر مى‏کند و هم قدرت مقاومت در برابر آنها را به فرد مى‏دهد؛ ولى ما معمولاً از این اقتدار خدادادى، بى‏خبریم و به همین جهت، از آن، بهره ‏بردارى نیز نمى‏کنیم.

انسان قدرتمندى که از قدرت خودْ بى‏خبر است، ناتوان است. احساس توانمندى، بسته به وجود قدرت نیست؛ بلکه به آگاهى ما از قدرت و باور ما به قدرتمندى، بستگى دارد. بردبارى کردن، یک توانمندى است. این توانمندى هنگامى کارآیى دارد که درک شود و به کار گرفته شود.

گاهی بلاها و مصیبت ها به گونه ای است كه توان تحمل را از انسان می گیرد و زمینه خواری او را فراهم می سازد. امام علی(علیه السلام) در این باره می فرماید: «قَدْ تُذلُّ الرَّزیَّهُ؛ گاهی است كه مصیبت، [آدمی را] خوار كند.»2 این در حالی است كه گفته است: «اَلْمَصائبُ مِفْتاحُ الاَجْرِ؛ مصیبت ها، كلیدهای پاداش است».3

بلا و مصیبت، بخشی از ملزومات زندگی است كه انسان بهتر است به صورت شایسته با آن كنار آید. این كار هم در صورتی امكان پذیر خواهد بود كه فرد با آداب آن آشنا شود.

دفع مصیبت قبل از نزول

شاید اولین ادب مصیبت،  پیش گیری از نزول مصیبت باشد. امام علی(علیه السلام) می فرماید: «مَنْ لَمْ یَتَعَّرضْ لِلنّوائِبِ تَعرَّضَتْ لَهُ النَّوائِبُ؛ كسی كه به استقبال مصیبت ها نرود، مصیبت ها به سوی او می آیند».4

بنا بر این گفتار ارزشمند، انسان بهتر است پیش از رسیدن مصیبت، با بهره گیری از ابزارهای دفع مصیبت مانند: دعا، توسل و صدقه، درصدد دفع آن باشد، چون با وقوع مصیبت، دفع آن دشوار خواهد بود.

صبر و انتظار در برابر مصیبت

پیش از وقوع بلا، توان صبر کردن به وجود مى‏آید. نه تنها موقعیّت جدید، توان جدید را به همراه دارد، بلکه پیش از وقوع بلا، توان بردبارى نصیب فرد مى‏گردد.

امام صادق علیه‏السلام مى‏فرماید:

«إنَّ الصَّبرَ وَالبَلاءَ یَستَبِقانِ إلَى المُومِنِ فَیَأتیهِ البَلاءُ و هُوَ صَبورٌ » (الکافى ، ج3 ، ص224 ، ح3 ؛ کتاب من لا یحضره الفقیه ، ج1 ، ص177 ، ح528) ؛ همانا صبر و بلا به سوى مومن، سبقت مى‏گیرند؛ پس بلا به او مى‏رسد، در حالى که او صبور است.

در مسابقه میان بلا و صبر، صبر، زودتر به انسان مى‏رسد. از این‏رو، پیش از گرفتار شدن به بلا، توان صبر کردن را یافته‏ایم. این، نقش مهمّى در آمادگى براى صبورى دارد؛ پس مطمئن باشیم که مى‏توانیم تحمّل کنیم.

هركس در هنگام مصیبت دست بر زانو و ران خویش زند (بی تابی كند)، پاداش خود را از بین برده است.5

همچنین باید توجه داشت هر مصیبتی را زمانی است كه فقط با صبر باید منتظر پایانش بود. به راستی كه برای رنج ها و محنت ها، پایان هایی است كه به ناچار به سر می آید. پس در برابر آنها باید انتظار كشید تا زمانش به سر آید؛ زیرا چاره اندیشی برای آنها پیش از آن زمان موجب فزونی آنها می شود.6

بزرگ ندانستن هر مصیبتی

شرط ادب این است كه انسان هر مصیبت كوچكی را بزرگ نداند؛ زیرا به فرموده امام علی(علیه السلام): «مَنْ عَظَّم صَغارَ اَلْمَصائب اِبْتلاهُ اللهُ بِكِبارِها؛ كسی كه مصیبت های كوچک را بزرگ شمارد، خدا او را به مصیبت های بزرگ مبتلا خواهد كرد».7

برای آگاهی از مصیبت های بزرگ و روشن شدن مطلب به حكایتی از گلستان سعدی بسنده می كنیم: «فرد پارسایی را دیدم كه پلنگی او را زخمی كرده بود، با اینكه رنجور و بیمار بود و زخم او بهبودی نمی یافت، ولی پیوسته به سپاس گزاری از خداوند متعال مشغول بود؛ زیرا به مصیبتی گرفتار شده بود، نه به معصیتی».8

در واقع، معصیت، از هر گونه مصیبتی، بزرگ تر است؛ چون انسان با گرفتاری در دام مصیبت، از پاداش بهره مند می شود، ولی با گرفتاری در دام معصیت، نه تنها پاداش نصیبش نمی شود، بلكه باید در انتظار جزای الهی نیز باشد.

نحوه تسلی دادن به مصیبت دیده

در واقع، ادب حكم می كند انسان نه فقط در برابر مصیبت های خود صبور باشد، بلكه افراد مصیبت دیده را نیز با سخنان آرامش بخش به صبوری دعوت كند و بار مصیبت را برای او سبک سازد. به یقین، هر اندازه شیوه گفتن تسلیت با تدبیر بیشتری همراه باشد، آثار كاهش اندوه بیشتر خواهد بود. بهتر است در این زمینه روش گفتن تسلیت را از امام علی(علیه السلام) بیاموزیم كه هنگام تسلیت گفتن به گروهی از مردم چنین فرمود:

«مردن از شما آغاز نشده و به شما نیز پایان نخواهد یافت. این دوست شما به سفر می رفت، اكنون پندارید كه به یكی از سفرها رفته است. اگر او بازنگردد، شما به سوی او خواهید رفت.»10

یا هنگام تسلیت گفتن به اشعث بن قیس در مرگ فرزندش فرمود:

«ای اشعث! اگر برای پسرت اندوهناكی، به خاطر پیوند خویشاوندی سزاواری، ولی اگر شكیبا باشی، هر مصیبتی را نزد خدا پاداشی است. ای اشعث اگر شكیبا باشی، تقدیر الهی بر تو جاری می شود و تو پاداش داده خواهی شد و اگر بی تابی كنی، تقدیر الهی بر تو جاری می شود و تو گناه كاری.

ای اشعث! پسرت تو را شاد می ساخت و برای تو گرفتاری و آزمایش بود و مرگ او، تو را اندوهگین كرده، درحالی كه برای تو پاداش و رحمت است.»11

مصیبت ها و مشکلات لازمه حیات مادی است . بخواهیم یا نخواهیم اتفاق می افتد باید این بینش را داشته باشیم که صبر پیشه کنیم رنج و عذاب ما از دیده خداوند مهربان دور نیست و دیر نباشد که برایمان جبران کند ، حواسمان را جمع کنیم که اساعه ادب به درگاه کبریائیش نکنیم و پیوسته شکر گزار باشیم.

پی نوشت ها:

1. غررالحكم و دررالكلم آمدی (به صورت موضوعی)، ج 1، ص 660

2. همان

3. همان، ص 659

4. همان، ص 660

5. غررالحكم و دررالكلم آمدی (به صورت موضوعی)، ج 1، ص 659

6. همان

7. نك: نهج‌البلاغه دشتی، ص 737، حكمت 448

8. نك: گلستان، ص 76

9. نهج‌البلاغه دشتی، ص 629، حكمت 24

10. همان، ص 725، حكمت 375

11. همان، ص 701، حكمت 291

فرآوری: محمدی               

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع:

کتاب آداب اجتماعی در اسلام

کتاب رضایت از زندگی

مطالب مرتبط:

بی خبری از یک توانمندی عجیبمان

سختی ها هم عمرشان کوتاه است

چرا در زندگی آرامش ندارم؟!

8راه معنوی کسب آرامش