عکس نویسنده

نویسنده : الهام گارسچی

بازدید :

تاریخ : سه شنبه 1393/10/23

زندگی اجتماعی زنبور عسل چگونه است؟ - جلسه دوم

اهداف جلسه:

• آشنایی با گونه ها و نژادهای زنبور عسل

• آشنایی با پراكندگی گونه های مختلف زنبور عسل

وسایل مورد نیاز: -------------------------

روند کار:

مقدمه

حال كه با اهمیت وجود زنبور عسل و تاریخچه وجود آن آشنا شدیم، در این جلسه قصد داریم با انواع نژادهای زنبور عسل و پراكندگی آنها آشنا شده و ضمن بررسی نژادهای مختلف، آنها را به مقایسه بگذاریم. این امر ما را در شناخت بهتر زندگی زنبور عسل یاری می رساند.

2-1 گونه ها و نژادهای زنبور عسل

کلاس حشرات یا شش پایان از 31 راسته تشکیل شده است. یکی از این راسته ها راسته بال غشائیان (Hymenoptera) است. در این راسته تعداد 15 بالا خانواده قرار دارد که یکی از آنها بالا خانواده آپوییده (Apoidea‌) می باشد. دارا بودن موهای پَر مانند بر روی بدن گونه های بالا خانواده Apoidea‌، آنها را از نظر حمل دانه گرده و در نتیجه عمل گرده افشانی با اهمیت می سازد. بالا خانواده Apoidea خود از 9 خانواده تشکیل شده است که یکی از این خانواده ها، خانواده آپیده Apidae)) است که گونه های مختلف زنبور عسل در آن قرار دارد.

خانواده آپیده Apidae)) خود به چهار زیر خانواده Bombinae، Euglossinae، Meliponinaeو Apinae تقسیم می شود. تمام گونه های زنبود عسل در زیر خانواده Apinae قرار می گیرند. در دنیا چهار گونه زنبور عسل وجود دارد.

- زنبور عسل کوچک Apis florae F.

- زنبور عسل بزرگ Apis dorsata F.

- زنبور عسل هندی Apis cerana F. در آسی

- زنبور عسل اروپایی Apis mellifera L. در بیشتر نقاط جهان

دو گونه اروپایی و هندی در داخل کندو زندگی می کنند و سیستم ارتباطی بین افراد گروه تکامل زیادی یافته و از نظر اقتصادی اهمیت بسیاری دارند، در حالی که دو گونه زنبور عسل کوچک و بزرگ به صورت آزاد زندگی کرده و هیچ وقت در داخل محیط بسته کندو قادر به ادامه حیاط نیستند و برخلاف دو گونه قبلی سیستم مکالماتی ابتدایی دارند.

در تصویر زیر می توانید گونه های مختلف زنبور عسل را ببینید و باهم مقایسه نمایید.

تصویر گونه های مختلف زنبور عسل

از چهار گونه موجود زنبور عسل در دنیا، گونه اروپایی Apis mellifera L. در اغلب نقاط ایران به جز مناطق کویری انتشار دارد. گونه زنبور عسل کوچک Apis florae F. فقط در قسمت جنوب و جنوب غربی و شرقی ایران انتشار دارد.

حال مختصری به انواع گونه زنبور عسل می پردازیم.

2-2 زنبور عسل کوچک (Apis florae F.)

کوچک ترین گونه زنبور عسل است که انتشار آن در قسمت غرب کره زمین از عمان و جنوب ایران شروع و تا شرق کره زمین ادامه دارد. این زنبور، یکی از حشرات گرده افشان بسیار مهم در جنوب ایران به حساب می آید. کلنی زنبور عسل کوچک معمولاً از یک ملکه و تعداد زیادی زنبور کارگر و در فصل مناسب تعداد کمی نر تشکیل شده است.

زنبور عسل كوچك

زنبور عسل کوچک فقط یک شان می سازد که 25 تا 35 سانتی متر عرض و 15 تا 17 سانتی متر طول دارد. این گونه شان خود را بیشتر در میان بوته ها و درختان انبوه گرمسیری مستقر می سازد. عسل این گونه زنبورها کریستالیزه نشده و از نظر مواد متشکله در عسل با سایر گونه های زنبور عسل فرقی ندارد.

2-3 زنبور عسل بزرگ (Apis dorsata F.)

در بین چهار گونه زنبور عسل، گونهApis dorsata F. از نظر جثه از همه بزرگ تر است.این گونه مانند زنبور کوچک فقط یک شان می سازد که معمولاً به شاخه های کلفت درختان، زیر سقف ایوان ها و دامنه صخره ها متصل می گردد. شکل و اندازه سلول های شان که در آنها کارگر، ملکه و نر پرورش داده می شود، مشابه است.

زنبور عسل بزرگ

2-4 زنبور عسل هندی یا شرقی (Apis cerana F. or Apis indica)

این گونه زنبور عسل بسیار به زنبور اروپایی شباهت دارد. حتی بعضی از محققین گونه زنبور عسل هندی را یک زیر گونه زنبور عسل اروپایی می دانند. ولی محققین دیگر این دو گونه را کاملاً از یکدیکر متمایز می دانند. زنبور عسل هندی از نظر جثه کمی کوچک تر از زنبور عسل اروپایی است ولی بیشتر با شرایط آب و هوایی گرم و خشک سازش یافته است.

زنبور هندی

2-5 زنبور عسل اروپایی Apis mellifera L.

این گونه زنبور عسل که منشاء آن آفریقا و اروپا است، تقریباً در تمام مناطق کره زمین، به استثنای مناطق قطبی گسترش پیدا کرده و بیش از سایر گونه های زنبور عسل مورد استفاده انسان قرار گرفته است. این گونه در نقاط مختلف کره زمین دارای نژادهای مختلفی است که هر یک خصوصیت ویژه ای دارند.

زنبور عسل اروپایی

شرایط گوناگون محیطی در روی کره زمین سبب به وجود آمدن نژادهای مختلفی از یک گونه می گردد. این نژادها، طی سال های متمادی با محیط و شرایط گوناگون منطقه سازش یافته و به تدریج تغییرات جزئی در رنگ و سایر خصوصیات بدن آنها به وجود آمده است.

نژادهای زنبور عسل، از روی بعضی خصوصیات مرفولوژیکی و بیولوژیکی تشخیص داده می شود. بعضی از خصوصیات مرفولوژیکی مانند رنگ قسمت های مختلف بدن که با چشم غیر مسلح قابل رویت می باشند. در صورتی که دیگر خصوصیات به آسانی با چشم غیر مسلح قابل تشخیص نبوده و باید به روش اندازه گیری آنها در یک نمونه از جمعیت زنبور عسل (Biometrical methods) مشخص گردند. در میان این دسته از خصوصیات، اندازه قسمت های مختلف بدن مانند زبان، ‌طول و عرض بال های عقب و جلو، حلقه های سینه و شکم، طول و عرض بندهای پاها،‌رگ های بال از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

در میان خصوصیات بیولوژیکی، رشد کلنی، موم بافی،تمایل به جمع آوری بره موم،تولید عسل و بچه کندو اهمیت دارد.

Rothenbuhler و همکارانش در سال 1968 نژادهای گونه زنبور عسل اروپایی را بر مبنای طبقه بندی Dupraw به چهار گروه بر حسب گسترش جغرافیایی دسته بندی نمودند.

الف: نژاد آفریقایی

ب: نژادهای خاورمیانه

ج: نژادهای منطقه مدیترانه مرکزی و جنوب شرقی اروپ

د: نژادهای منطقه مدیترانه غربی و شمال غربی اروپ

نژاد آفریقایی در حد فاصل جنوب صحرای سینا تا منطقه مصر را شامل شده اند. نژادهای خاورمیانه حد فاصل بین نژاد آفریقایی و نژادهای جنوب شرقی اروپا هستند. نژادهای شمال غربی اروپا مستقلاً بوجود آمده اند و عامل اصلی این تفکیک سلسله جبال آلپ و زمان یخبندان بوده است.

تکلیف: برای این جلسه چارت رده بندی حشرات را با كمك منابع موجود آماده كنید تا به نژاد زنبور عسل برسید.

محل بازدید/ اردو/ خرید:

برای این جلسه می توانید از موزه هایک میرزایانس واقع در تهران-بزرگ راه چمران- خیابان تابناک- موسسه تحقیقات رده بندی حشرات مراجعه نمایید.

برای كسب اطلاع بیشتر از این موزه، لینك زیر را مطالعه نمایید.

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=130313

منابع مطالعه:

برای تهیه چارت رده بندی حشرات می توانید از تصاویر زیر بهره ببرید.

برای كسب اطلاع بیشتر در زمینه نژادهای مختلف زنبور عسل به منابع زیر مراجعه نمایید.

- پاورپوینت زیر اطلاعات مفید و مختصری درباره انواع نژادهای زنبور عسل در اختیارتان قرار خواهد داد.

فایل Power point جهت دانلود

- كتاب راهنمای پرورش زنبور عسل (‌فصل اول- نژادهای زنبور عسل)، تألیف:دكتر مسعود هاشمی

- كتاب زنبور عسل و پرورش آن (فصل چهارم)، تألیف: دكتر نعمت الله شهرستانی