قدرت خداوند در خلقت، محدود نیست

مشكل و آسان نسبت به مخلوقات است كه قدرت محدودى دارند و اما آن كس كه قدرتش نامحدود است، تقسیم كارها به مشكل و آسان، براى او مفهومى ندارد براى او آفریدن یك برگ، یا آفرینش یك جنگل در هزاران كیلومتر یكسان است، و آفرینش یك ذره خاك با منظومه شمسى، مساوى است.

إِنَّ مَثَلَ عِیسَى عِندَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كُن فَیَكُونُ (آل عمران ـ 59)

در واقع، مَثَلِ عیسى نزد خدا همچون مَثَلِ [خلقت‏] آدم است [كه‏] او را از خاك آفرید سپس بدو گفت: «باش» پس وجود یافت.

پیام ‏های آیه:

1ـ مخالفان را از همان راهى كه پذیرفته‏اند، به حقّ دعوت كنیم. مسیحیان پذیرفته‏اند كه آدم مخلوق خداست، با اینكه پدر و مادر نداشت. «مَثَلَ عِیسى‏»، «كَمَثَلِ آدَمَ»

2ـ استناد به تاریخ و تجربه‏ هاى گذشته و ارائه نمونه ‏هاى عینى بهترین راه دعوت است. «إِنَّ مَثَلَ عِیسى‏ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ»

3ـ قدرت خداوند در خلقت، محدود نیست. «كُنْ فَیَكُونُ»

«الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُن مِّن الْمُمْتَرِینَ» (آل عمران ـ 60)

حق، همان است كه از جانب پروردگار توست، پس از تردید كنندگان مباش.

پیام‏ های آیه:

1ـ بیان حق، رمز ربوبیّت و تربیت است. «الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ»

2ـ ثبات و حقّانیت، جز در راه خدا، كلام خدا و قانون خداوند، وجود ندارد. «الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ»

3ـ تعداد زیاد مخالفان، تلاش و فعّالیت آنان، و ثروت و تبلیغاتشان، نباید در حقّانیّت راه و عقاید ما تأثیر گذارد. «فَلا تَكُنْ مِنَ الْمُمْتَرِینَ».

شأن نزول آیات مورد بحث:

مقدار زیادى از آیات این سوره در پاسخ گفتگوهاى مسیحیان نجران، نازل شده است، چون آنها در یك هیأت شصت نفرى به اتّفاق چند نفر از روسا و بزرگان خود به عنوان نمایندگى براى گفتگو با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به مدینه وارد شده بودند.

از جمله مسائلى كه در این گفتگو مطرح شد این بود كه آنها از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند: ما را به چه چیز دعوت مى‏كنى؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: به سوى خداوند یگانه، و اینكه از طرف او رسالت خلق را دارم و مسیح علیه السلام بنده‏اى از بندگان او است و حالات بشرى داشت و مانند دیگران غذا مى ‏خورد.

آن ها این سخن را نپذیرفتند و به ولادت عیسى  علیه السلام بدون پدر اشاره كرده و آن را دلیل بر الوهیت او خواندند، آیات فوق نازل شد و به آن ها پاسخ داد و چون حاضر به قبول پاسخ نشدند، آنها را دعوت به مباهله كرد كه شرح آن به زودى خواهد آمد.

نفى الوهیت مسیح‏

همانگونه كه در شأن نزول آمد، این آیات ناظر به كسانى است كه ولادت حضرت مسیح علیه السلام را بدون پدر، دلیل بر فرزندى او نسبت به خدا، و یا الوهیتش مى‏گرفتند، آیه نخست مى‏گوید: "مثل عیسى نزد خدا همچون مثل آدم است كه او را از خاك آفرید، سپس به او فرمود: موجود باش، او نیز بلافاصله موجود شد"! (إِنَّ مَثَلَ عِیسَى عِندَ اللّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثِمَّ قَالَ لَهُ كُن فَیَكُونُ)

و با این استدلال كوتاه و روشن، به ادعاى آنها پاسخ مى‏ گوید كه اگر مسیح بدون پدر به دنیا آمد، جاى تعجب نیست، و دلیل بر فرزندى خدا یا عین خدا بودن نمى‏ باشد، زیرا موضوع آفرینش آدم از این هم شگفت ‏انگیزتر بود، او بدون پدر و مادر به دنیا آمد، سپس به غافلان مى ‏فهماند: كه هر كارى در برابر اراده حق، سهل و آسان است تنها كافى است بفرماید: "موجود باش، آن هم موجود مى ‏شود."

اصولاً مشكل و آسان نسبت به مخلوقات است كه قدرت محدودى دارند و اما آن كس كه قدرتش نامحدود است، تقسیم كارها به مشكل و آسان، براى او مفهومى ندارد براى او آفریدن یك برگ، یا آفرینش یك جنگل در هزاران كیلومتر یكسان است، و آفرینش یك ذره خاك با منظومه شمسى، مساوى است.

در دومین آیه براى تأكید آنچه در آیات قبل آمد، مى ‏فرماید: "اینها را (كه درباره حضرت مسیح علیه السلام و چگونگى ولادت او و مقاماتش) بر تو مى ‏خوانیم حقى است از سوى پروردگارت، و چون حق است، هرگز از تردید كنندگان در آن مباش" (الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ فَلاَ تَكُن مِّن الْمُمْتَرِینَ)

بحث لغوی:

1ـ در مورد جمله "الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ" مفسران دو احتمال داده‏اند: نخست اینكه جمله مركب از مبتدا و خبر باشد (الحق "مبتدا"، من ربك "خبر") بنابراین معنى آن چنین مى ‏شود كه "حق همواره از طرف پروردگار خواهد بود" زیرا حق به معنى واقعیت است، و واقعیت عین هستى است، و هستى ‏ها همه از وجود او مى‏ جوشد.

باطل، عدم و نیستى است و با ذات او بیگانه است. دیگر اینكه جمله مزبور خبر مبتداى محذوفى است كه "ذلك الاخبار" بوده باشد، یعنى "این خبرهایى كه به تو داده شد، همگى حقایقى است از طرف پروردگار" و هر دو معنى با آیه سازگار است.

2ـ كلمه‏ى «الْمُمْتَرِینَ» از «مریة» به معناى شك و تردید است.

3ـ تراب: خاك. نكره آمدن دلالت به خاك مخصوصى دارد.

تشابه با آیات دیگر قرآن:

1ـ عین آیه 60 در سوره‏ى بقره آیه 147 نیز آمده است. با این آیه روشن مى‏ شود كه سخن حقّ و پایدار تنها از جانب خدایى است كه خود حقّ و ثابت است، وگرنه از انسان ‏هایى كه در طوفان هو سها و غرایز ثباتى ندارند، قانون و سخن پایدار را نمى ‏توان انتظار داشت.

2ـ كلمه مَثَلَ بفتح میم و ثاء در قرآن به معناى وصف آمده است چنانكه در سوره حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم آیه 15 می فرماید: مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ. و در سوره فتح، آیه 29 می فرماید: ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ.

گرچه خدا می داند، اما شاید بتوان گفت: كلمه مَثَلَ هم كه در آیه مورد بحث است به معناى وصف باشد. یعنى وصف خلقت حضرت عیسى نزد خدا از لحاظ اینكه بدون پدر آفریده شده است، نظیر وصف خلقت حضرت آدم می باشد كه او نیز بدون پدر آفریده شده است.

اضافه بر اینكه آدم علیه السّلام مادر هم نداشته است. اگر بنا به عقیده نصارى پدر نداشتن باعث این شود كه عیسى خدا باشد، پس حضرت آدم كه نه پدر داشت و نه مادر شایستگى بیشترى دارد كه خدا باشد. در صورتى كه احدى به خدا بودن حضرت آدم قائل نشده است.

آمنه اسفندیاری                

کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

بخش قرآن تبیان               

منابع:

تفسیر نور ج 2

تفسیر نمونه ج 2

تفسیر احسن الحدیث ج 2

تفسیر آسان ج 2

مطالب مرتبط:

نگاهی به شگفتی های جهان آفرینش

تکیه خدا بر تخت پادشاهی

در برابر قهر خدا، هیچ قدرتى نمى‏تواند مانع باشد

ستون‌های اسرار آمیز و نامرئی

بهترین نتیجه از بدترین شرایط