اقسام قیاس (قیاس استثنایی)

اهداف کلی:

هدف از ارائه این مبحث این است که دانش آموز:

چکیده:

دانستیم که قیاس به دو دسته اقترانی و استثنایی تقسیم می شود. همچنین در مباحث گذشته به خوبی با مفهوم قیاس اقترانی و انواع آن همچنین اشکال آن آشنا شدید. حال می خواهیم در این مبحث به شرح کاملی از قیاس استثنایی و انواع آن بپردازیم.

قیاس استثنایی

قیاس استثنایی قیاسی است که نتیجه یا نقیض نتیجه بالفعل در مقدمات آن موجود باشد. البته این به این معنا نیست که عین نتیجه یا نقیض نتیجه به عنوان یک مقدمه مستقل که صدق آن مسلم باشد، در کنار مقدمات دیگر موجود باشد؛ درواقع نتیجه یا نقیض آن ( نه عینا در کنار یکی از مقدمات بلکه به عنوان جزء یکی از مقدمات قیاس و مندرج در آن ) است چون نتیجه خود یک قضیه است که جزء قضیه دیگری است؛ مقدمه ایی که نتیجه، جزئی از آن است باید یک قضیه شرطیه باشد؛ زیرا مقدمه در اصل مرکب از دو قضیه است.

پس باید یکی از مقددمات این قیاس شرطیه باشد. مقدمه دوم یک قضیه استثنایی است یعنی شامل ادات استثناء ( اما، لکن، ولی... ) است. به همین مناسبت این قیاس را استثنائی می نامند. در قیاس استثنایی یکی از طرفین شرطیه یا نقیض آن، استثناء می شود تا طرف دیگر یا نقیض آن اسباط شود.

اقسام قیاس استثنایی

قیاس استثنایی یا متصله است و یا منفصله و به این اعتبار به اتصالی و انفصالی تقسیم می شود.

شرایط قیاس استثنایی

قیاس استثنایی شرایطی دارد که باید رعایت شود.

1-    کلی بودن یکی از مقدمات. (زیرا از دو جزئی نتیجه به دست نمی آید.)

2-    موجبه بودن شرطیه. (اگر شرطیه سالبه باشد باید به موجبه تبدیل شود).

اکنون به مثال های زیر توجه نمایید:

مثال برای قیاس استثنایی متصله:

اگر آب جاری باشد، پاک کننده است، ولی این آب جاری است، پس در نتیجه این آب پاک کننده است.

اگر آب جاری باشد پاک کننده است، لکن این آب پاک کننده نیست، پس در نتیجه این آب جاری نیست.

اگر علی درس بخواند در کنکور قبول می شود، اما علی درسخوان نیست، پس درنتیجه علی در کنکور قبول نمی شود.

مثال برای قیاس استثنایی منفصله:

این شیء یا سفید است یا سیاه، لکن این شیء سیاه است، پس در نتیجه این شیء سفید نیست.

این شیء یا علت است یا معلول، لکن این شیء معلول نیست، پس در نتیجه این شیء علت است.

این عدد یا زوج است یا فرد، لکن این عدد فرد است، پس در نتیجه این عدد زوج نیست.

این عدد یا زوج است یا فرد، لکن این عدد زوج است، پس در نتیجه این عدد فرد نیست.

از آنجایی که کاربرد اصلی استدلال ها در شکل قیاس اقترانی انجام می گیرد، از بیان تفصیلی قیاس استثنایی خود داری می گردد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا