فرش دستباف ایرانی
اگر به سوغات‌های ایرانی فکر کنید. حتماً در کنار پسته و زعفران، به فرش دستباف و اصیل ایرانی هم نظر خواهید کرد. فرش‌هایی که برخی به شهرشان معروفند و در برخی موارد، شهرها به فرششان معروف هستند.
اگر به سوغات‌های ایرانی فکر کنید. حتماً در کنار پسته و زعفران، به فرش دستباف و اصیل ایرانی هم نظر خواهید کرد. فرش‌هایی که در شهرهای مختلف ایران و با کیفیت‌ها و مواد و طرح و رنگ‌های متفاوتی تولید می‌شوند و به‌خاطر هنر متعالی به کار رفته در فرآیند تولیدشان، در دنیا به‌عنوان یکی از مشهورترین و گران‌ترین تولیدات دستی و هنری شناخته می‌شوند.
از مزایای فرش ایرانی، همین بس که یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های صادرات غیر نفتی ایران را فرش‌های دستباف تشکیل می‌دهند. فرش‌هایی که برخی به شهرشان معروفند و در برخی موارد، شهرها به فرششان معروف هستند. به‌عنوان مثال، فرش‌های تبریز و کرمان به «از قیمت نیفتادن» پس از سال‌ها استفاده، فرش‌های ابریشم قم به‌عنوان بهترین بافت ابریشم و فرش‌های عشایری به بهترین مواد اولیه و بیشترین قیمت و حجم صادرات معروف هستند.
در این مطلب، به معرفی فرش دستباف ایرانی، راه و روش خرید و فروش آن و موارد دیگری پرداخته‌ایم:
ریزبافت، درشت قیمت!
سوال اساسی این است؛ برای تعیین ارزش، قیمت و کیفیت یک فرش دستباف، چه شاخصه‌هایی موثر هستند؟ وقت خرید، چطور فرش مناسب و مرغوب و قیمتی که می‌ارزد را تشخیص بدهیم؟
نقشه
مهم‌ترین شاخصه یک فرش در نگاه اول، نقشه و طرح آن است. نقشه فرش‌ها با توجه به محل تولید و سال تولید آن‌ها می‌تواند کاملاً متفاوت باشد که این مسئله یکی از مهم‌ترین تعیین‌کننده‌های قیمت یک فرش دستباف است؛ مخصوصاً طرح‌های قدیمی. به‌عنوان مثال، یک فرش مربوط به 50 سال پیش و با یک طرح خاص، با وجود مستعمل بودن، به‌دلیل قدمت طرح استفاده شده می‌تواند با قیمت یک فرش دستباف نو با نقشه جدید مبادله شود و با وجود سال‌ها استفاده یا به‌عبارت اهل‌فن «پا خوردن»، از ارزشش کاسته نشود. هرچند که در حال حاضر، طرح و نقشه‌ها از لطف کمتری برخوردارند و با رایانه طراحی می‌شوند، اما هنوز هم طرح‌هایی بسیار ارزشمند یافت می‌شوند، مثلاً با کیفیت‌ترین طرح‌ها مربوط به فرش‌های عشایری است که عمدتاً به‌عنوان محصول صادراتی، بسیار پرطرفدار و البته گران هستند. طرح‌هایی بسیار زیبا که الهام گرفته از طبیعت، حیوانات و زندگی خود عشایر است.
رنگ
ارزش رنگ را حرفه‌ای‌ترها می‌توانند تشخیص دهند. پرده‌های رنگ که پررنگی و کم‌رنگی را مشخص می‌کنند، و تعداد رنگ‌های استفاده شده در نخ‌های فرش در شهرها و طرح‌های مختلف در سراسر ایران متفاوت هستند که می‌توانند روی ارزش فرش موثر باشد، مثلاً فرش‌های تبریز اغلب از تعداد رنگ بیشتری برخوردار هستند که در این مورد، ارزش بیشتری نسبت به دیگر فرش‌ها پیدا می‌کنند.
نوع گره و ریزبافی
ریزبافی در استحکام قالی بسیار موثر است. ممکن است که چندین نوع گره و حتی گره‌های ابداعی در فرش‌ها وجود داشته باشد، اما معمولاً بهترین گره را گره قالی‌های تبریز می‌دانند. این نوع خاص گره را می‌توان با در دست گرفتن یک تار و کشیدن آن شناخت. یک گره تبریزی خوب، به هیچ وجه باز نمی‌شود! به همین دلیل، ریزبافی یا به‌عبارتی ریزتر بودن گره‌ها، عامل موثری در ارزش‌گذاری یک فرش قلمداد می‌شود که به کیفیت مواد مورد استفاده و مهارت بافنده بستگی دارد. اگر بخواهیم ریزبافی و تأثیر آن را با یک مثال شرح دهیم، می‌توانیم بگوییم که گره‌ها مانند پیکسل‌های یک عکس هستند که هرچقدر ریزتر و با تعداد بالاتری باشند، وضوح طرح کلی قالی و کیفیت آن را بالا می‌برند.
رج و شانه
فرش‌ها با توجه به نقشه‌های رسم شده، تعداد مشخصی گره در عرض دارند، اما می‌توان با فشرده‌سازی، تعداد بیشتری گره را در طول کمتری گنجاند که در نتیجه، فرشی سنگین‌تر و متراکم‌تر به‌دست می‌آید. این فرش اصطلاحاً تعداد شانه بیشتر یا در واقع تعداد رج بیشتری در طول دارند؛ البته قابل ذکر است که وقتی یک فرش شانه و تراکم بالاتری دارد، زحمت زیادتری برای بافتن آن کشیده شده است و سنگین‌تر و شامل مواد اولیه بیشتری هم هست.
بافنده
کمی عجیب به‌نظر می‌رسد که در دنیای صنعتی امروز، کسی به بافنده یک فرش توجه داشته باشد، اما به‌هرحال فرش‌های دستباف، امضای بافنده خود را دارند و هرکدام می‌توانند با توجه به معروفیت و کیفیت کار بافنده، قیمت‌های متفاوتی داشته باشند؛ البته نه در بازارهای بزرگی مانند تهران، بلکه برای خریداران در بازارهای تولیدی شهرها.
مواد مصرفی
می‌دانیم که یک فرش با تاری از جنس پشم طبیعی و پودی از ابریشم خالص و رنگ‌های گیاهی، بسیار ارزشمندتر از یک فرش با تنها چند بخش ابریشمی و رنگ‌ها و مواد کارخانه‌ای است. در فرش‌های مختلف، کیفیت و کمیت مواد مرغوب، متفاوت است که این مورد، نقش عمده‌ای را در ارزش‌گذاری فرش دارد.
قیمت‌های فرش دستباف چند است؟
فرش‌های ایرانی به سبب قدمتی که دارند، از نظر اندازه با اسم‌های خاصی شناخته می‌شوند که هرکدام از این اندازه‌های قدیمی با اندازه‌گیری‌های امروزی می‌توانند بازه نه‌چندان وسیعی از اندازه‌ها را شامل شوند. قیمت حدودی انواعی از فرش‌های دستباف را بر اساس فرش تقریباً مرغوب «گل ابریشم بافت نیشابور» از بازار گرفته‌ایم. البته ابعاد فرش‌ها در محدوده‌های خاصی نمی‌گنجند، اما به‌طور کلی، سایزهای استاندارد، این‌ها هستند.
پشتی:
حدود نیم متر عرض و 1 متر طول دارند. قیمت آن‌ها هم به‌طور حدودی، هر تخته 300 الی 400 هزار تومان است.
ذرع و چارک:
از نامش به‌طور حدودی پیداست که هر ضلعش یک‌چهارم ذرع (که تقریباً یک متر است) بیش از یک ذرع طول دارند. قیمت آن هم حدود 500 الی 600 هزار تومان است.
خرک:
کمی از ذرع و چارک بزرگ‌تر است و حالت مستطیلی پیدا می‌کند. قیمت آن هم تقریباً 700 هزار تومان است.
ذرع‌نیم:
به‌طور خیلی ساده، یک‌ذرع و نیم اندازه طول این سایز فرش است. یعنی چند سانتی‌متر بیشتر از یک 1/5 متر که قیمت آن را می‌توان حدود یک میلیون و 500 هزار تومان تخمین زد.
دو ذرع:
طول این فرش، کمی بزرگ‌تر از دو متر و به‌صورت مستطیلی است. با قیمت حدودی 900 الی یک میلیون و صد هزار تومان.
قالیچه:
با سایز 1/5 در 2 متر و تقریباً 3 مترمربع اندازه کلی دارند و با توجه به تابعی که قیمت این نوع فرش دارد (هر متر یک میلیون تومان)، حدود 3میلیون تومان قیمت دارند.
کلّه‌گی:
یک مستطیل با عرض حدود 1 متر و طول 4 تا 5 متر. راستش را بخواهید، بر نگارنده هم پوشیده است که چرا به آن «کله‌گی» می‌گویند! ولی به هرحال نامی است که بر قالی گذاشته شده و کاری هم نمی‌توان کرد. قیمت آن هم حدود 4 میلیون تومان است.
پرده‌ای:
دو متر در 3 متر، اندازه این فرش است که بر اساس بدیهیات علم ریاضیات می‌شود یک قالی شش متری! قیمتش را هم که خودتان می‌دانید. دور و بر 6 میلیون تومان است.
اندازه‌های بالاتر:
اسم‌های بر اساس ذرع و چارک برایشان در نظر گرفته شده، ولی معمولاً در اندازه‌های 9متری، 12متری و 15متری (که این آخری برای خودش یک فرش سایز بزرگ است) شناخته می‌شوند. هرکدام از آن‌ها هم در نمونه قیمت شده ما بر اساس پایه قیمت گفته شده، حدوداً متری یک میلیون تومان ارزش دارند.
فرش‌های پست مدرن
برای احیای فرش‌های دستبافی که دیگر قابلیت استفاده به‌عنوان یک فرش را ندارند، از تکنیکی به نام «سنگ‌شویی» استفاده می‌شود که در حقیقت همان کاری است که با شلوارهای جین انجام می‌دهند. با سنگ‌شویی می‌توان پارچه یا نخ را سایید و به لایه‌های رنگی متفاوت‌تر و طرح‌های دیگر رسید. در نتیجه اگر فرشی پس از کهنه شدن و پاخوردن زیاد، ارزش خود را از دست داده باشد یا اینکه یک فرش در قسمتی پارگی یا سوخته شدن داشته و به‌عبارتی ناقص باشد، با ابزاری خاص ساییده می‌شود تا ضمن حفظ گره‌های خود به‌صورت قرص و محکم، ظاهر اولیه خود را از دست بدهد و به حالت گلیم دربیاید و البته تکه‌های ناقص آن هم گرفته شود. در برخی حالت‌ها هم فرش را قطعه قطعه می‌کنند و از دوختن تکه‌های فرش‌های مختلف به هم، فرش‌های «چهل تکه» به‌دست می‌آورند که با قیمت‌هایی در حدود متری 150 تا 200 هزار تومان فروخته می‌شوند.
همشهری
