خانه ژاپنی ارتباط معماری با طبیعت

نگاهی به معماری ژاپن به بهانه حضور ریچی میاکه در ایران

این روزها ریچی میاکه معمار برجسته و معاصر ژاپن به ایران آمده و در نشستی با کانون معماران معاصر ایران در گالری روژ در مورد معماری معاصر ژاپن سخنرانی داشت، به همین بهانه نگاهی به وضعیت معماری ژاپن می‌کنیم.

خانه ژاپنی اعم از محقرانه یا با شکوه تا همین اواخر مطابق اصول ساختمانی و هنری معابد شینتو و چایخانه طراحی می‌شد. خانه ژاپنی، تقریبا همیشه ارتباطی فشرده با محیط اطرافش دارد و به عبارتی به خلاف معماری ایرانی برون‌گرا است و در هر جا که در میسر باشد، در داخل یک باغ حصاربندی شده با پرچین‌های خیزرانی که خود یک عنصر زیبایی آفرین است، قرار داده شده است و بدین ترتیب، حتی در شلوغ‌ترین محیط‌ها، گونه‌ای احساس خلوت و صمیمیت به ساکنانش القاء می‌کند.

بی شك طبیعت گرم و مرطوب ژاپن به معماران آموخته است كه جهت بهره‌مندی از وزش نسیم باید سقف را تاحد امكان پایین آورد تا سایه سقف روی كف باشد. گفتنی است فرهنگ نشستن روی زمین یا به حالت نیمه نشسته وارد اتاق شدن خود لزوم ارتفاع بیشتر را منع می‌کند، چرا که در دید کاربری روی زمین ارتفاع به اندازه 50 سانتیمتر نسبت به افق دید فردی نشسته بر روی صندلی کاهش می‌یابد.

معماری ژاپن معماری كف و سقف است در مقابل معماری غرب كه مهمترین المان آن دیوار است با نهایت درخشندگی نما. اینجا نمای خانه، در هیچ شكلی اسیر نمی‌شود، بنا چون رشد یك بافت زنده به هر سمتی كه اتفاق افتد رشد می‌كند.

فرم بنا تصادفی است، خطوط دور بنا در طبیعت محو شده‌اند و هیچ تاكیدی بر جلوه و بنا ندارد. درست نقطه مقابل نماهای درخشان معابد یونانی که تیغ آفتاب حد هر سایه روشنی را به وضوح نشان می‌دهد.

معماری ژاپن، معماری چوب است، معماری انعطاف‌پذیر و ناپایدار، حال آنكه معماری غرب، معماری سنگ است، معماری پایدار و ابدی، یك بار كه معمار می‌آفریند هیچ انسان دیگری حق ندارد چهره شهرسازی پاریس را دگرگون كند. حال آنكه در این سو، بنا همچون پوست تن یك مار هر گاه به صاحبش تنگ آید، تغییر می‌كند.

در معماری ارگانیک ژاپنی، معماری اندک اندک بر روی سطح زمین توسعه می‌یابد. به همین خاطر شکل ساختمان از شکل عناصر طبیعی پیرامون خود تاثیر می‌پذیرد. درختان و برکه آب بدون دخل و تصرف در معماری بنا حضور دارند و خطوط نرم و سبک آنها بخشی از زیبایی ساختمان را تکمیل می‌کنند.

در معماری ژاپن نقاشی نقش مهمی دارد. سطح درونی بناها که از کاغذ شوجی ساخته شده، با تصاویری از طبیعت رنگ آمیزی می‌شود.

معماری ژاپن نیز همچون سایر کشورها در طی روند تاریخی خود متاثر از فن آوری‌های زمانه بوده است. تاثیرات غیر قابل انکار فولاد و بتن در پیدایش معماری مدرن گواه آن است. معماری ژاپن نیز تحت تاثیر این تکنولوژی چهره عوض کرده است. اما معماران معاصر ژاپن تلاش کرده‌اند ضمن بهره‌مندی از این تکنولوژی آن را در سایه معماری سنتی خود قرار داده و نامحسوس کنند.

در سال‌های اخیر معماران برجسته‌ای همچون "شیگرو بان" با الهام از ساختارهای سنتی طرح‌های آشتی جویانه‌ای ارائه کرده‌اند که آغاز تحولی شگرف در معماری پایدار را نوید می‌دهد.

تویو ایتو نیز در طرح‌های خلاقانه‌اش به دنبال شیوه‌های نوین تکنولوژی برای پیوند طبیعت و معماری است. شاید بتوان گفت کارهای اخیر وی که اغلب فرم‌هایی مکعب گونه با ساختارهای متفاوت و فضاهایی متنوع هستند، نوعی معماری ملموس و احساسی در عین حضور ناملموس تکنولوژی است.