آرزویی برای افتادن به عمق چاه
سوره‌های بقره و آل عمران شامل آیات زیادی درباره اهل کتاب هستند که برای مطالعه خصلت ها و طرز تفکر این عده از انسان ها بسیار سودمند می باشد.
یکی از خصلت هایی که قرآن به برخی از آنان نسبت می دهد، میل درونی آنها به آن است که ما را از مسیر درست خارج کنند؛ هر چند در این مسیر، آن کسی که قطعاً از مسیر خارج می شود خودشان هستند.
اهل کتاب کیستند؟
اهل کتاب، عبارتی پرمغز در قرآن است که منظور از آن عموماً یهویان و مسیحیان (و نیز زرتشتیان و صائبیان) می باشد. جالب آنجاست که قرآن هیچ گاه از آنها به نام موسویون و عیسویون نام نبرده است؛ بلکه آنها را به نام یهود و نصاری و یا تحت نام کلی اهل کتاب خوانده است؛ زیرا در منطق قرآن کسی که واقعاً پیرو موسی و عیسی علیهماالسلام باشد، با ظهور حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) به ایشان ایمان می آورد و در واقع مسلمان می‌شود.
بنابراین کسانی که یهودی و مسیحی باقی می مانند، در حقیقت خود را متوقف کرده‌اند و به تعبیر قرآن اهل کتاب هستند. خود را در قید و بند "کتاب" که از قرن ها پیش برایشان به یادگار مانده است نگاه داشته‌اند؛ حال آنکه وظیفه دارند خود را تسلیم خدای آن کتاب کنند و به پیامبر آخرین آن خدا ایمان بیاورند.
سوره هایی درباره اهل کتاب و مسلمانان کتابی
سوره های بقره و آل عمران سرشار از آیاتی است که خصلت ها و روحیات اهل کتاب را به ما می شناساند؛ اما آیات قرآن مانند خورشید و ماه همواره در جریان هستند و هیچ گاه جنبه خشک و ثابت پیدا نمی کنند؛ بنابر این آنجا که قرآن روحیات اهل کتاب را معرفی می کند، نه صرفاً برای محکوم کردن آنان، بلکه گوشزدی برای مسلمانان است که مراقب باشند که این خصلت ها در آنها نفوذ نکند؛ زیرا می‌شود ظاهراً مسلمان باشیم اما روحیات اهل کتاب را داشته باشیم.
آیه 69 آل عمران چه می گوید؟
وَدَّت طَّآئِفَةٌ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ یُضِلُّونَكُمْ وَمَا یُضِلُّونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ وَمَا یَشْعُرُونَ گروهى از اهل كتاب آرزو مى كنند كاش شما را گمراه مى كردند، در صورتى كه جز خودشان [كسى] را گمراه نمى كنند و نمى فهمند.
ظالمان قبل از آنکه بتوانند به دیگران ظلمی بکنند، به خودشان ظلم می کنند و این ظلم قطعی است؛ حال ممکن است تیرشان به هدف بخورد یا نخورد
این آیه نشان می دهد که همه اهل کتاب چنین نیستند؛ ولی مهم است که بدانیم عده‌ای از آنها در دل تمایل دارند که ما اشتباه کنیم و در راه درست قرار نگیریم. این آیه ما را از بدبینی به همه آنها باز می دارد؛ اما چشمان ما را باز می کند که اعتماد و دلبستگی بیجا به آنها نداشته باشیم و برای محافظت از خود، جانب احتیاط را از دست ندهیم.
از این آیه می آموزیم بدخواهان هیچ گاه برنده نیستند. سخن در اینجا درباره این نیست که آیا بدخواهان می‌توانند در راهیابی ما تأثیر منفی بگذارند و ما را از لذت های بزرگ الهی در دنیا و آخرت دور کنند (به ضلالت برسانند)؛ بلکه سخن در آن است که بدخواهان در درجه اول به خود بدی می‌کنند؛ گمراه کنندگان در درجه اول خود را گمراه می‌کنند و همه اینها در حالی است که خودشان نمی‌فهمند.
به عبارت دیگر، ظالمان قبل از آنکه بتوانند به دیگران ظلمی بکنند، به خودشان ظلم می کنند و این ظلم قطعی است؛ حال ممکن است تیرشان به هدف بخورد یا نخورد. گمراه کنندگان نیز وزر و وبالی از گمراهی دیگران را به دوش خود خواهند کشید بدون آنکه از وزر گمراه شدگان چیزی کاسته شود و به طور خلاصه، همانطور که قرآن می‌گوید: این وزر بسیار بدی است که بر دوش خود حمل می‌کنند که شامل بار گناهان خود و بخشی از بار گناهان آنانی است که گمراهشان کرده‌اند: «لِیَحْمِلُواْ أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُم بِغَیْرِ عِلْمٍ أَلاَ سَاء مَا یَزِرُونَ» (نحل، آیه 25)
بیا هر دو تاریک باشیم
این آیه در حالی نازل شده است که عده زیادی از یهودیان و مسیحیان، اوصاف پیامبر را شنیده بودند و حقانیت آن حضرت و شکوهمندی ایمان به او و راهگشایی ایمان بر ایشان قطعی و روشن شده بود؛ اما به آن حضرت ایمان نمی آورند.
عده‌ای از آنها بودند که ضمن آنکه خود به انکار و کتمان حقیقت می پرداختند، برای گمراه کردن مسلمانان نیز برنامه ریزی می کردند. قرآن ریشه این تلاش ها را برای ما روشن می کند تا از آن درس بگیریم: حسدی که از موفقیت الهی مومنان در دل داشتند (بقره، 109) و اینکه در کفر تنها نباشند. (نساء، 89)
از این آیه می آموزیم که بسیاری از خیرخواهان، بدخواه هستند اما جامه خیرخواهی به تن کرده‌اند؛ همانند ابلیس که در لباس خیر خواهی به گمراهی پدر و مادر ما پرداخت.
ای بسا ابلیس آدم که هست
پس به هر دستی نباید داد دست
آنجا که قرآن روحیات اهل کتاب را معرفی می‌کند، نه صرفاً برای محکوم کردن آنان، بلکه گوشزدی برای مسلمانان است که مراقب باشند که این خصلت ها در آنها نفوذ نکند؛ زیرا می شود ظاهراً مسلمان باشیم اما روحیات اهل کتاب را داشته باشیم
بی‌شعور به معنی واقعی کلمه
و به عنوان آخرین سخن، آنان با همه زرنگی ها و ترفندها و استفاده از فنون قدیمی و جدید، متوجه این حقیقت نیستند که با این کارها در درجه اول مشغول چاه کندن برای خودشان هستند. هر چند به خیالمان می رسد که این آیه درباره یهودیان و مسیحیان است، اما درس های کلی آن مخصوص آنها نیست.
از این آیه می آموزیم که ممکن است کسانی آنقدر بی شعور شده باشند که متوجه نباشند چه تأثیرات منفی از آزارهایشان نصیب خودشان می شوند.
کسانی که به این آیه ایمان دارند، آیات قرآن را با خود تطبیق می دهند. در دل آنها همواره این ترس وجود دارد که "وای به حال من اگر با خوش خیالی خودم را موفق بدانم در حالیکه متوجه آسیب هایی که به خودم می زنم نباشم."
اعوذ بک من شر نفسی
ایمان به قرآن ما را از ساده اندیشی نسبت به حیله های نفس خودمان باز می دارد و باعث می شود که نه تنها از شر دیگران، بلکه از شر نفس خودمان نیز احساس ایمنی نکنیم و دائماً مشغول پناه جویی به خدا باشیم.
روح الله رستگار صفت
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
بخش قرآن تبیان
مطالب مرتبط:
نامسلمان‌های کافر، مقصر و مستضعف
سرانجام اهل کتاب در حکومت مهدی موعود
