وضعیت نهالِ ادبیات دفاع مقدس
یادداشت حسین مفتوحی که معتقد است ادبیات ما حق مطلب را درباره دفاع مقدس ادا نکرده است و همچنین گفته های راضیه تجار که می گوید نهال ادبیات دفاع مقدس به درختی ریشه دار تبدیل شده است.
یادداشت حسین فتاحی:
حسین فتاحی، نویسنده، مترجم و بازنویس آثار کلاسیک برای کودکان و نوجوانان .
باید به جنگ به عنوان یک پدیده اجتماعی نگاه کرد، زیرا جنگی همانند جنگ تحمیلی هشت ساله ایران که میلیونها انسان را درگیر خود میکند، ناخودآگاه میلیونها فرصت را به وجود میآورد. میتوان از این فرصتها به خوبی استفاده کرد. جامعه باید این فرصت را در اختیار نویسنده قرار دهد تا حرف خود را بزند، نویسنده متعهد است و نباید نسبت به حوادث بی تفاوت باشد، باید حوادث را دیده و برای نسل فعلی و نسل آینده آنها را به تصویر بکشد.
از سوی دیگر جامعه باید به نویسنده امکان دهد و او را محدود نکند. ما در برابر حماسه دفاع مقدس کار بزرگی انجام ندادهایم و هنوز حق مطلب را ادا نکردهایم. ادبیاتی در دنیا شناخته میشود که دارای زمینههای متفاوتی باشد و ما باید سعی کنیم ادبیات دفاع مقدس را به گونهای خلق کنیم که این تنوع را برای خواننده به وجود بیاورد. رمان و داستان بسترهای متفاوت دارند که یکی از آنها همین جنگ است؛ ما بزرگترین رمانهای دنیا را در ادبیات روسیه میخوانیم. این رمانها به گونهای دقیق و ماهرانه نوشته شدهاند که مخاطب با خواندن آن دیگر نیازی به مراجعه به کتابهای تاریخی ندارد، بلکه میتواند با خواندن آن به حقایق دست یابد. نمونهای از این رمانها جنگ و صلح است که با تهاجم ناپلئون به روسیه به وجود آمد. نویسنده در این زمان به گونهای داستان پردازی کرده است که دیکر نیازی به مراجعه به تاریخ نیست. ما باید از این الگوها استفاده و سعی کنیم تا داستانهایی خلق کنیم که گویای همه چیز در آن زمان باشد.
گلایه از وضعیت بد نشر آثار
متاسفانه مشکلی که در حال حاضر در کشور ما وجود دارد و آسیب به ادبیات دفاع مقدس میزند، وضعیت بد نشر است. مشکل نشر در کشور و عدم حمایت مناسب از نویسنده سبب شده تا نویسنده توانمند به جای اینکه سالها برای نوشتن کتاب وقت بگذارد، یک داستان را در چند ماه تمام کند و یا حتی گاهی نویسنده مجبور به سفارشی نویسی شود که این موضع خود ضربه زیادی به ادبیات کشور زده و میزند. ما باید زمینهای را فراهم کنیم تا نویسندگان به تولید کتاب با فراغت کامل و آسایش بپردازند.
مشکل بعدی ما در زمینه سیستم پخش است. هر جا آثار ادبیات دفاع مقدس با تبلیغ خوب و به موقع عرضه شده، با استقبال مواجه شده است.
بسیاری از کتابهای مربوط به هشت سال دفاع مقدس که از حمایت دولتی برخوردار نیستند، با وجود اینکه قابلیت تجدید چاپ دارند، هیچگاه به چاپ دوم نمیرسند که این خود یک معضل است.
معضل چند شغله بودن نویسندگان
متاسفانه اکنون شاهدیم که نویسندههای ما عمدتا دو یا چند شغلهاند و دیگر فرصتی برای تولید آثار مناسب و باکیفیت ندارند و اگر هم اثری تولید میشود، آن دقت را بهویژه در بازنگری نهایی ندارد. ما باید ادبیات دفاع مقدس را پرورش دهیم. همان طور که درخت احتیاج به نور، آب و خاک مناسب دارد، ادبیات دفاع مقدس نیز احتیاج به مراقبت و رسیدگی دارد و این میسر نمیشود مگر به دست مسئولان.
*
سخنان راضیه تجار:
راضیه تجار از نویسندگان نام آشنای عرصه دفاع مقدس است. در داستانهای او تاثیر جنگ بر زنان و نقش آنها در دفاع مقدس برجستگی ویژه دارد. بانوان رنگین کمان، بانوی آبیها، و محبوبه صبح از آثار اوست.
-ادبیات دفاع مقدس به جایگاه مطلوبی رسیده است، ولی باید این جریان به مدد نویسندگان و مسئولانی که در این زمینه سرمایه گذاری میکنند، به گونهای باشد که کیفیت افزون بر کمیتش شود. در صورتی که در خلق آثار از تکرار و کلیشه گویی بپرهیزیم و فکر نکنیم که هر کس میتواند وارد این حوزه بشود، آینده خوبی را برای آن تصور می کنم. اما خیلی از نویسندگان ما بیشتر از سر احساس و ذوق مینویسند. بنابراین آثاری در خور و تخصصی خلق نمیشود. باید از نویسندگان مجربی که واقعا اعتقاد درونی دارد، دعوت کرد وارد عرصه نویسندگی دفاع مقدس شوند و تخصصهای لازم را هم به سایر نویسندگان جوان و کم تجربه آموزش دهند.
- نهال ادبیات دفاع مقدس اکنون به درختی ریشه دارد تبدیل شده است. پرداختن به مسائل کشور با تکیه بر ایدئولوژی اسلامی میتواند ادبیات ما را به رشد و شکوفایی برساند. ادبیات دفاع مقدس کشور ما از جایی الگوبرداری نشده است و ما باید سعی کنیم تا تعاملی بین ادبیات ایران و جهان به وجود آوریم و ضمن الهام گرفتن از ادبیات جهان با پرهیز از تقلید صرف از این ادبیات، هویت ادبیات ایرانی اسلامی خود را حفظ کنیم.
- خاطره نگاری در حوزه دفاع مقدس از رایجترین نوع ادبیات است و فارغ از ارزشگذاری ادبی بر آن باید جمع آوری و بیواسطه به مخاطبان خود منتقل شود تا آیندگان بتوانند با الهام گرفتن از این خاطرات و استفاده از تخیل و خلاقیت داستانهای مستقلی را در حوزه ادبیات دفاع مقدس خلق کنند. ادبیات دفاع مقدس باید از نگاه دولتی دور شود و مسئولانی باید تمهیداتی فراهم کنند تا در ضمیر نویسندگان نیاز به پرداختن به حماسههای دفاع مقدس بارور شود و با نگاهی تازه به آن بپردازند. سالهای جنگ بخشی از هویت تاریخی و ملی ایران اسلامی را تشکیل میدهند و متعلق به تمام مردم ایران است و این موضوع پرداختن به آن را به یک وظیفه ملی تبدیل میسازد.
- ادبیات دفاع مقدس مرهون رشادتها و شهادتهای رزمندگان در هشت سال جنگ تحمیلی است و دامنه و تکامل این روند وظیفه نویسندگان جوان است. ادبیات دفاع مقدس از جمله ابزاری است که میتواند باعث انتقال تاریخ کشورمان در عرصه هشت سال دفاع مقدس به نسلهای بعد شود. انتظار ما از نویسندگان برای به تصویر کشیدن خاطرات سالهای دفاع مقدس خیلی بیش از اینهاست. هشت سال دفاع مقدس ناگفتههای بسیاری دارد که با یک حرکت مستمر میتوان آن را تقویت کرد و اگر از زوایای مختلف به این رویداد بپردازیم موضوعات زیادی برای پرداختن به آنها وجود دارد. ما باید سعی کنیم بیشتر به این موضوعات تمرکز کنیم تا ادبیات دفاع مقدس جایگاه واقعی خود را پیدا کند. وضعیت موجود به گونهای است که ادبیات دفاع مقدس خودش را اثبات کرده و نمیتوان این موقعیت را به هیچ عنوان پاک کرد، چرا که ادبیات دفاع مقدس هویت پیدا کرده است. لازم است نهادهای متولی ادبیات دفاع مقدس روی آثار شاخص جنگ سرمایه گذاری کنند و با فرمی زیبا و شکیل سعی در توزیع مناسب آن داشته باشند. من معتقدم متولیان ادبیات دفاع مقدس باید با سیاستگذاری جدیدی این حرکت را عمق و معنای بیشتری ببخشند و از آسیبها محفوظ نگاه دارند و نگذارند آثار ضعیف در این حوزه منتشر شود.
- آثار داستانی دفاع مقدس در جشنوارهها از لحاظ کمی کاهش چشمگیری یافته است اما کیفیت آنها به صورتی است که ما را به عنوان داور راضی میکند تا آثاری را انتخاب کنیم. ساختار و درون مایه آثار داستانی ما را به این نتیجه میرساند که در سطح جشنواره و معرفی کتاب سال به نقطه مطلوبی رسیدهایم. افزون بر این داستانها پیام خوب و فراگیری دارند و به طوری هنری بیان میشوند. عناصر متعدد داستانی به صورت مجزا در این فرم ها مورد توجه قرار گرفته است اما به صورت طبیعی قضاوت داوران نمیتواند محدود به این فرمها باشد، بلکه اساسا کار داور شرح و بسط این ویژگیهاست. وقتی این دو دیدگاه کنار هم قرار گیرد زمینه برای داوری درست فراهم میشود.
- حضور نویسندگان نسل جدیدی در حوزه ادبیات دفاع مقدس نشان میدهد که این ادبیات همواره حیات دارد و زنده خواهد بود. خوشبختانه به واسطه حمایتی که از سوی ناشران صورت گرفته است ادبیات دفاع مقدس نمود بیشتری پیدا کرده است. امروزه به عینه شاهد هستیم که تاثیر ادبیات دفاع مقدس باعث شده است که بسیاری از ناشران توجه ویژهای به این جریان داشته باشند. قداست خون شهدا و حقیقت این جریان باعث شده است حقایق نابی در ادبیات نمود پیدا کند و بر جانها بنشیند که این اتفاق بسیار زیبایی است.
- حضور زنان در مقایسه با قبل از انقلاب، هم از لحاظ کیفی و هم از نظر کمّی رشد چشمگیری داشته و توانستهاند آثار در خور توجهی در حوزه دفاع مقدس تالیف کنند. زنان ایرانی در عرصه ادبیات دفاع مقدس رشد و بالندگی چشمگیری داشتهاند. ما آثار ارزشمندی از زنان در ذهن داریم، اما آثار نمایانگر همه توانمندیهای زنان ایرانی نیست.
زنان ما در این عرصه حرکتی زینب وار داشتهاند و هر کدام با بیان خود توانستهاند واقعیتهای این سالها را سینه به سینه نقل کنند. البته ما در ادبیات هنوز نتوانستهایم سهم واقعی زنان از جنگ را ادا کنیم، از اینرو سهم مادران ما بیش از آن چه نقل شده، بوده است.
منبع: ایبنا