تا وقت عمل نگذشته، کاری بکنیم
ای انسان، خداوند تاج كرامت را به تو بخشیده است
«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلاً» (اسراء/ آیه 72 یا آیه 70) و حقا كه ما فرزندان آدم را كرامت و شرافت بخشیدیم و بر خشكی و دریا سوار كردیم و از چیزهای خوش و پاكیزه روزی دادیم و بر بسیاری از آفریده های خود برتری كامل دادیم.
در این آیه از «كَرَّمْنا» و «حَمَلْنا» و «رَزَقْنا» و «فَضَّلْنا» سخن به میان آمده است. انسان گل سرسبد هستی است.
قرآن به تكرار از شخصیت دادن به انسان و تكریم و بزرگداشتِ مقام او و گوشزد كردن جایگاه آفرینش او برای تربیت و هدایت او و وادار كردنش به قدردانی از این نعمت بزرگ و متذكر شدنش استفاده كرده است.
قرآن انسان را متوجه آفرینش قدسی و مقام معنوی اش می كند تا ارزشِ گوهرِ درونی او برایش معلوم شود و خود را به بهای اندك نفروشد.
پس بیاییم تا وقت عمل نگذشته کاری کنیم
«وَأَنِیبُوا إِلَى رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لَا تُنصَرُونَ» (زمر/ آیه 54)
و به سوی پروردگارتان بازگردید و تسلیم او شوید، پیش از آن که عذاب [ناگهانی دنیا و یا عذاب آخرت] به شما برسد و دیگر یاری نشوید.
«فاتّقوا اللّهَ عبادَاللّهِ و بادِرُوا آجالَکُم باَعْمالِکُم...»
ای بندگان خدا، از خدا بپرهیزید و با اعمال نیکو به استقبال اجل بروید و با چیزهای فانیِ دنیا آنچه جاویدان است بخرید.
از دنیا کوچ کنید که برای کوچ دادنتان تلاش می کنند. آماده مرگ باشید که بر شما سایه افکنده است. چون مردمی باشید که بر آنان بانگ زدند و بیدار شدند و دانستند دنیا خانه جاویدان نیست و آن را با آخرت مبادله کردند.
خدای سبحان شما را بیهوده نیافرید و به خود وانگذاشت. میان شما تا بهشت یا دوزخ فاصله اندکی، جز مرگ، نیست. زندگی دنیا، که گذشتن لحظه ها از آن می کاهد و مرگ آن را نابود می کند، سزاوار است که کوتاه باشد. زندگی ای که شب و روز آن را به پیش می راند، به زودی پایان می یابد. مسافری که با خود سعادت یا شقاوت می برد باید بهترین توشه را بردارد. از این خانه دنیا، زاد و توشه بردارید که فردای رستاخیز نگهبانتان باشد.
تبعیت از پیامبر نشانه دوستیِ حقیقی با خداست
«قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (آل عمران / آیه 31)
بگو: اگر خدا را دوست می دارید، پس پیروی از من کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشاید; و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
غایت محبت تبعیت است. اگر در دوستی با خداوند صادقید، از رسول او تبعیت کنید. او خواسته های خدا را به شما ابلاغ کرده است; و محبت شما به خداوند باید وسیله ای برای التزام عملی به فرمان های او باشد.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «ما اَحَب اللّهَ مَنْ عَصاهُ». کسی که گناه می کند خدا را دوست نمی دارد. آنگاه این شعر را انشاء فرمودند:
تُعْصِی الالَهَ وَ اَنْتَ تُظْهِرُ حُبه هذا لَعَمْری فِی الْفِعالِ بَدیع
لَوْ کانَ حُبکَ صادِقاً لاَطَعْتَهُ اِن الُمحِبَّ لِمَنْ یُحِبُّ مُطیع
معصیت پروردگار می کنی، با این حال اظهار محبت او می کنی. به جانم سوگند، این کار عجیبی است. اگر محبت تو صادقانه بود، از فرمان او اطاعت می کردی; زیرا هر که کسی را دوست می دارد از فرمان او پیروی می کند.»
از حضرتش نیز روایت است که «هل الدینُ اِلا الحُب»؟ آیا دین جز محبت است؟ و سپس آیه 31 سوره آل عمران را تلاوت کردند.
امام سجاد (علیه السلام) ضمن یک حدیث طولانی فرمود: ای بندگان خدا، بدانید که در قیامت برای مشرکان میزان و ترازوی اعمال گذاشته نمی شود و دفتر و دیوان نخواهند داشت بلکه آنان گروه گروه به سوی جهنم کشیده خواهند شد، نصب میزان و نشر نامه اعمال مخصوص اهل اسلام است
میزان دقیق (ترازوی سنجش) را قرار می دهند
به طوری که از آیات و روایات مربوط به روز قیامت استفاده می شود، انسان در قیامت پس از زنده شدن، مراحل گوناگونی را طی خواهد کرد تا به جایگاه اصلی خود که بهشت یا جهنّم و یا اعراف است برسد. این مراحل را «مواقف» یا ایستگاه ها می نامند و هر موقفی ویژگی های خود را دارد.
یکی از آن موقف ها موقف «میزان» است که در آن به اعمال انسان رسیدگی دقیق می شود.
در قرآن کریم در آیات متعددی، از این موقف با کلماتی مانند: «وزن» و «موازین» یاد شده و روز قیامت روز حساب معرفی شده است.
ما اکنون برخی از آیات مربوط به میزان را در زیر می آوریم و سپس درباره میزان و چگونگی آن توضیح خواهیم داد:
«وَالْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَـئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَـئِکَ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا کَانُواْ بِآیَاتِنَا یِظْلِمُونَ» (اعراف/8 ـ 9)؛ و سنجش کردارها در آن روز (رستاخیز) حق است، پس هر که میزان کردارش سنگین باشد، ایشان رستگارانند و هر که میزان کردارش سبک باشد، آنانند که بر خویشتن زیان زده اند.
وَنَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئًا (انبیاء/47)؛ و در روز قیامت ترازوهای دادگری می نهیم.
«فَأَمَّا مَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُمُّهُ هَاوِیَةٌ» (قارعه/ 6، 9)؛ پس هر کس که میزان کردارش سنگین باشد، او در زندگانی خوشایندی است و امّا هر کس که میزان کردارش سبک باشد، پس جایگاه اصلی او جهنم است.
معلوم است که «میزان» هر چیزى باید مناسب با آن چیز باشد. «میزان» براى سنجش امور مادّى، ترازوست، «میزان» براى سنجش علوم، منطق و اندیشه است و «میزان» براى سنجش معنویّات هم فضائل است، بنابراین باید میزان در روز قیامت انبیاء و اوصیاء باشند که فضائل مجسَّم در میان آدمیان هستند.
مراد از سبکى و سنگینى اعمال نیز باید ایمان، خُلقیّات، نیّات، خلوص و تقواى افراد باشد همان گونه که در روایات متعدّد سبکى و سنگینى به همین مضمون، تفسیر شده است.
مراد از سبکى و سنگینى اعمال نیز باید ایمان، خُلقیّات، نیّات، خلوص و تقواى افراد باشد همان گونه که در روایات متعدّد سبکى و سنگینى به همین مضمون، تفسیر شده است
بنابر این مقیاس و ملاک و معیار سنجش در قیامت انبیاء و امامان و صالحان از مؤمنانند; و بنابر روایات متعدد، معیار سنجش اعمال هر امتی پیامبر و صالحان آن امت اند; و معیار سنجش اعمال مسلمین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمومنین، علی (علیه السلام) و اولاد طاهرین ایشان علیهم السلام اند; به این معنا که نماز علی (علیه السلام) را در یک کفه ترازو می گذارند و نماز ما را در کفه دیگر و با آن می سنجند، انفاق علی (علیه السلام) را در یک کفه می گذارند و انفاق ما را در کفه دیگر و...
به تعبیر قرآن، «فَاَمّ امَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ فَهُوَ فیعیشهَ راضِیهَ وَ اَمّا مَنْ خَففتْ مَوازینُهُ فَامُهُ هاوِیهَ.»
هرکس عملش نسبت به معیار سنگین باشد زندگی راضی کننده ای خواهد داشت و اگر سبک باشد، جایگاهش آتش خواهد بود.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
رادیو قرآن
مجله پرسمان قرآن، مقاله حسین اسکندری
پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مظاهری
سایت آفتاب
مطالب مرتبط:
قیامت؛ راهی بس سخت و تکان دهنده!!
مرگ و قیامت از دیدگاه نهج البلاغه
راه‌هایی برای از بین بردن وحشت و اضطراب از روز قیامت
مرگ و قیامت از دیدگاه نهج البلاغه
جایگاه خود را در دنیا و آخرت بشناسیم
معرفت مرگ به انسان شرافت می دهد!
