آیا روحانی درست میگوید؟
روحانی اعلام کرده که اقتصاد ایران از رکود خارج شده است. از طرفی طبق اعلام مراجع رسمی مانند مرکز آمار و بانک مرکزی نرخ تورم طی یک سال اخیر حدود 20 درصد کاهش یافته و از 40 درصد به 21 درصد رسیده است. آیا روحانی درست میگوید و از رکود خارج شدیم؟ آیا آمارها واقعیت دارند؟
"در کنار مضجع شریف امام هشتم اعلام میکنم که از رکود عبور کردهایم... محاسبات سه ماه اول سال 93 به ما اعلام میکند که دولت از رکود عبور کرده و امروز روزی است که باید برای رونق و برای اینکه رشد را در این کشور نمایان کنیم دست در دست هم دهیم."
این جملات بخشی از سخنان دکتر حسن روحانی رییسجمهور در مشهد مقدس است؛ سخنانی که واکنشهای مختلفی را در تایید، تکذیب یا تشکیک در آن به دنبال داشته است. برخی کارشناسان اظهارات رییسجمهور را با توجه به آمارهای رسمی دولت درباره تداوم روند نزولی تورم در چندماه اخیر، غیرقابل خدشه میدانند. از نظر آنها اظهارنظر حسن روحانی درباره وضعیت اقتصادی کشور در زمانی اعلام شده است که دولت یازدهم مردادماه امسال لایحه خروج از رکود را تقدیم مجلس کرد؛ لایحهای که البته مجلسیها بررسی آن را به پاییز سال جاری موکول کردهاند. به اعتقاد این دسته از کارشناسان بررسی آمارهای دولت در زمینه ادمه روند نزولی نرخ تورم، اصلیترین هدف اقتصادی دولت یازدهم که همان خروج غیرتورمی از رکود بوده، در عمل تحقق یافته است.
به اعتقاد این دسته از کارشناسان بررسی آمارهای دولت در زمینه ادمه روند نزولی نرخ تورم، اصلیترین هدف اقتصادی دولت یازدهم که همان خروج غیرتورمی از رکود بوده، در عمل تحقق یافته است.
اما در مقابل، برخی از کارشناسان معتقدند که علائم رونق در اقتصاد کشور همچنان ظاهر نشده است و نمیتوان از تعبیر خروج از رکود استفاده کرد. به گفته آنان فقط با مقایسه آمارهای اقتصادی سال 92 و 93 میتوان در زمینه شاخصهای خروج از ركود اظهار نظر كرد. آنها اعتقاد دارند بسته خروج از رکود که از سوی دولت و به شکل لایحه به مجلس رفته است، هنوز از سوی مجلسیها واکاوی نشده و اساسا معلوم نیست دکتر روحانی با استناد به چه آماری اعلام میکند که ایران از رکود اقتصادی خارج شده است. این کارشناسان البته در آمارهای ارائه شده از سوی دولت درباره کاهش 20 درصدی نرخ تورم هم تشکیک کردهاند و آن را ملموس نمیدانند، چرا که از نظر آنها در یک سال گذشته روند افزایش قیمتها تغییر خاصی نداشته است و تورم همچنان در اقتصاد کشور یکهتازی میکند.
عدهای دیگر از کارشناسان نیز بدون موضعگیری مشخص درباره سخنان رییسجمهور فقط "اظهار امیدواری" کردهاند که واقعا چنین باشد.
سال تولید ناخالص داخلی (میلیارد تومان) 1384 166.818 1385 176.942 1386 190.644 1387 191.868 1388 194.299 1389 206.891 1390 215.793 1391 201.155 1392 197.285
نشانههای رکود
کارشناسان و استادان علم اقتصاد از ادامه یافتن رشد منفی در اقتصاد یک کشور به مدت 2 دورهی 3 ماهه با عنوان "رکود" یاد میکنند. دورهای که چهار عنصر و عامل مهم یعنی تولید، درآمد، اشتغال و تجارت را تحت تاثیر منفی قرار میدهد. دوره رکود گاه تا یک سال ادامه مییابد. بنابراین میتوان گفت رکود همان کاهش چشمگیر در میزان رشد تولید ناخلص داخلی است که اقتصاد را در حالت انقباضی و کوچکشدن قرار میدهد. در این وضعیت، بازار مملو از کالاهایی میشود که خریدار و مشتری ندارد و بالطبع، تولیدکنندگان دست از کار کشیده و کارگران خود را از کار بیکار میکنند. بنابراین افزایش نرخ بیکاری و توقف تولید نیز از دیگر نشانههای رکود در تعریف اقتصاددانان است.
حال سوال اینجاست که کشور ایران چه نشانههایی از رکود و یا خروج از رکود دارد؟ آمار بانک مرکزی حکایت از این دارد که نرخ رشد اقتصادی کشور از فروردین ماه 1391 تا اسفند 1392 نزولی بوده است؛ این یعنی دست و پنجه نرم کردن کشور با شرایط رکود. حال اگر در سه ماهه نخست سال جاری نرخ رشد اقتصادی کشور روند مثبتی را طی کرده باشد، میتوان گفت اقتصاد ایران از حالت رکود خارج شده است. اما نکته اصلی و مهم اینجاست که بانک مرکزی ایران هنوز آماری درباره نرخ رشد اقتصادی کشور در سه ماهه نخست سال جاری اعلام نکرده است و فقط میتوان به سخنان دولتمردان و آمار متناقض آنها درباره رشد 5/0 تا 2 درصدی اقتصادی اکتفا کنیم.
حسن روحانی حتما از آمارهایی باخبر است که هنوز اعلام رسمی نشدهاند. مثلا امکان دارد تولید ناخالص ملی که اقتصاددانان به آن GDP میگویند با اقداماتی مانند افزایش بودجه جاری، افزایش یافته باشد که اگر این اتفاق رخ داده باشد رشد اقتصادی - هر چند به مقدار ناچیز- به وجود میآید و این در علم اقتصاد به معنای پایان رکود و آغاز رشد اقتصادی است. اگر از این منظر نگاه کنیم باید بگوییم سخن رئیسجمهور درباره خروج از رکود درست بوده است. البته این به معنای آن نیست که مثلا بازار مسکن یا کلا تولید رونق گرفته و از رکود خارج شده است؛ بلکه طبق همان فرمول امکان دارد اقتصاد یک کشور از رکود خارج شود اما برخی از بخشها مانند تولید همچنان با رکود دست و پنجه نرم کنند و روحانی نیز با علم این موضوع از مردم برای خروج واقعی از رکود کمک خواسته است.
امکان دارد تولید ناخالص ملی که اقتصاددانان به آن GDP میگویند با اقداماتی مانند افزایش بودجه جاری، افزایش یافته باشد که اگر این اتفاق رخ داده باشد رشد اقتصادی - هر چند به مقدار ناچیز- به وجود میآید و این در علم اقتصاد به معنای پایان رکود و آغاز رشد اقتصادی است. اگر از این منظر نگاه کنیم باید بگوییم سخن رئیسجمهور درباره خروج از رکود درست بوده است
اتفاق واقعی رخ نداده است
"عبور از ركود به معنای ورود به مرحله رونق است و با شاخصهایی مانند رشد اقتصادی، افزایش نرخ سرمایهگذاری و كاهش بیكاری مشخص میشود كه باید رئیسجمهور در این باره توضیح میدادند. "
جملات بالا گفتههای دكتر جمشید پژویان رئیس سابق شورای رقابت است. وی کاهش فشار تحریمها را دارای تاثیرات آنچنانی برای خروج از رکود نمیداند و با طرح یک سوال میگوید: "كاهش فشارهای تحریمی اگر چه باعث شده برخی ظرفیتهای معطل در بخش پتروشیمی و خودروسازی فعال شود اما آیا این موارد شاخصهای خروج از ركود را بهبود بخشیده و بخشهای مختلف اقتصاد اعم از صنعت و كشاورزی این علامتها را دریافت و تحركی در آنها ایجاد شده است؟"
وی اعتقاد دارد که موانع ساختاری خروج از ركود همچنان رفع نشده است: "هم اكنون نرخ بازده صنعت به طور متوسط 5 تا 6 درصد است، در حالی كه نرخ بازدهی در بخش مستغلات و تجارت بیش از 100 تا 200 درصد است و بدیهی است تا زمانی كه این مشكل ساختاری رفع نشود نمیتوان انتظار سرمایهگذاری در بخش تولید را داشت. برای خروج از ركود باید از مبانی اقتصاد خرد استفاده كرد و با اجرای درست مالیات، اقتصاد و سرمایهگذاری را به ریل اصلی خود یعنی تولید هدایت كرد و گرنه رونق واقعی رخ نخواهد داد."
آیا شما چیزی احساس میکنید؟
از نظر استادان دانشگاه و اقتصاددانان، رییسجمهور زمان مناسبی را برای اعلام خبر یا ادعای "خروج از رکود" انتخاب نکرده است. در همین باره دکتر تقوی، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی میگوید: "آقای روحانی باید زمانی این حرف را بزند که سال تمام شده و نرخ رشدی کمتر از نرخهای رشد منفی قبل یا نرخ رشدی مثبت توسط نهادهای آماری کشور اعلام شده باشد. باید دید نرخ رشدی که دولت مدنظر دارد مربوط به چه دورهای است. احتمالا آقای روحانی آماری از جانب بانک مرکزی دریافت کرده که چنین ادعایی میکند."
وی با طرح سوالات اساسی ادامه میدهد: "به هر حال اگر آقای سیف و همچنین مرکز آمار این گفتهها را تایید کنند که نرخ رشد ماهانه در بهار امسال نسبت به گذشته بهبود پیدا کرده است، برای ما نیز قابل قبول خواهد بود اما در حال حاضر آیا شما احساس میکنید از رکود خارج شدهایم؟ آیا از درصد بیکاران کاسته شده است؟ مقصود آقای روحانی این است که منحنی حتی در قسمتهای نزولی سیر صعودی پیدا کرده است. نرخهای رشد منفی کم شده و در حال حرکت به سمت خروج از رکود هستیم."