حکم امر به معروف در جایی که احتمال ضرر دارد!
در واجب بودن امر به معروف و نهی از منكر چهار چیز شرط است:
1.آن كسی كه می خواهد امر و نهی كند، بداند كه آنچه شخص مكلف بجا نمی آورد واجب است بجا آورد، و آنچه بجا می آورد باید ترك كند و بر كسی كه معروف و منكر را نمی داند واجب نیست.
2. آنكه احتمال بدهد امر و نهی او تأثیر می كند، پس اگر بداند اثر نمی كند واجب نیست.
3. آنكه بداند شخص معصیت كار بنا دارد كه معصیت خود را تكرار كند، پس اگر بداند یا گمان كند یا احتمال صحیح بدهد كه تكرار نمی كند واجب نیست.
4. در امر و نهی مفسده ای نباشد، پس اگر بداند یا گمان كند كه اگر امر یا نهی كند ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی قابل توجه به او می رسد واجب نیست، بلكه اگر احتمال صحیح بدهد كه از آن ترس ضررهای مذكور را پیدا كند واجب نیست بلكه اگر بترسد كه ضرری متوجه متعلقان او می شود واجب نیست، بلكه با احتمال وقوع ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی موجب حرج بر بعضی مومنین، واجب نمی شود بلكه در بسیاری از موارد حرام است. (توضیح المسائل حضرت امام(ره)، م2791)
تنها وظیفه مرد و زن در این‌گونه موارد تذکر و نصیحت، البته زبان خوش و ملایم است؛ چرا که قرآن کریم می‌فرماید: «و (مومنان را) تذکر ده، زیرا تذکّر و پند مومنان را سود مىبخشد».[1]
قرآن در جایی دیگر در باره امر به معروف و نهی از منکر می‌فرماید: «و مردان و زنان با ایمان دوست و یاور و سرپرست یکدیگرند، به هر کار نیک (از نظر عقل و شرع) فرمان مىدهند و از هر کار زشت (از دیدگاه عقل و شرع) باز مىدارند، نماز را برپا مىکنند و زکات مىدهند و از خدا و فرستاده او فرمان مىبرند. آنهایند که خداوند به زودى مورد رحمتشان قرار مىدهد، که همانا خداوند غالب مقتدر و با حکمت (در مرحله تکوین و تشریع و جزا) است».[2]
بنابر این، زن و شوهر در مسئله نماز، روزه و یا هر موضوع دینی و اخلاقی دیگر، در حد امر به معروف و نهی از منکر وظیفه دارند که همدیگر را به خوبی‌ها دعوت کنند و عواقب کارهای بد و ناپسند را گوشزد نمایند. اما بیش از این نسبت به یکدیگر وظیفه‌ای ندارند؛ زیرا هرکسی پاسخ‌گوی اعمال خویش است.
شایان توجه است که آنچه بیان شد غیر از وظایفی است که زن و شوهر در مسائل خانوادگی نسبت به همدیگر دارند.
جواب: در واجب بودن امر به معروف و نهی از منكر چهار چیز شرط است:
1.آن كسی كه می خواهد امر و نهی كند، بداند كه آنچه شخص مكلف بجا نمی آورد واجب است بجا آورد، و آنچه بجا می آورد باید ترك كند. و بر كسی كه معروف و منكر را نمی داند واجب نیست.
2. آنكه احتمال بدهد امر و نهی او تأثیر می كند، پس اگر بداند اثر نمی كند واجب نیست.
3. آنكه بداند شخص معصیت كار بنا دارد كه معصیت خود را تكرار كند، پس اگر بداند یا گمان كند یا احتمال صحیح بدهد كه تكرار نمی كند واجب نیست.
4. در امر و نهی مفسده ای نباشد، پس اگر بداند یا گمان كند كه اگر امر یا نهی كند ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی قابل توجه به او می رسد واجب نیست، بلكه اگر احتمال صحیح بدهد كه از آن ترس ضررهای مذكور را پیدا كند واجب نیست بلكه اگر بترسد كه ضرری متوجه متعلقان او می شود واجب نیست، بلكه با احتمال وقوع ضرر جانی یا عرضی و آبروئی یا مالی موجب حرج بر بعضی مومنین، واجب نمی شود بلكه در بسیاری از موارد حرام است. (توضیح المسائل حضرت امام(ره)، م2791)
جواب: در مورد سوال چنانچه احتمال تأثیر می دهید نهی از منكر كنید و چنانچه احتمال تأثیر نمی دهید و یا نهی از منكر موجب ضرر برای شما باشد نهی لازم نیست خودتان گوش نكنید و در این صورت رسیدن صدا به گوش شما مانعی ندارد. (تحریرالوسیله امام(ره)، ج1، ص471)
چند استفتاء از آیة الله خامنه ای دام ظله:
جواب: موارد معروف و منکر مختلف است و صرف احتمال ضعیف ضرر، رافع تکلیف نیست.
جواب: مورد وجوب امر به معروف مورد علم طرف به معروف و منکر است و کفار ولو مکلف به فروع هستند ولى چون توجه و اعتقاد به حلیت و حرمت ندارند مورد امر به معروف و نهى از منکر نمى‌باشند.
جواب: آرى مجدّداً با وجود شرایط امر به معروف و نهى از منکر لازم است امر به معروف و نهى از منکر کنید.
جواب: اگر از ماهواره استفاده‌ى حرام مى‌شود و با اعلام به نیروى انتظامى جلوى استفاده حرام گرفته خواهد شد، اعلام، از مصادیق نهى از منکر است و لازم مى‌شود.
پی نوشت ها:
[1]. ذاریات، 55، «وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرى تَنْفَعُ الْمُوْمِنینَ».
[2]. توبه، 71، «وَ الْمُوْمِنُونَ وَ الْمُوْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُوْتُونَ الزَّکاةَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ».
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت اندیشه قم
پایگاه اطلاع رسانی آیة الله خامنه ای دام ظله
مطالب مرتبط:
