تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه هفتم

اهداف:

بررسی و مشاهده ی میکروارگانیزم‌ها و موجودات ریز و درشت کمپوست و چگونگی عملکرد این عوامل تجزیه کننده

وسایل مورد نیاز:

سینی بزرگ، چراغ مطالعه یا چراغ قوه، قاشق چوبی یا پلاستیکی، میکروسکوپ

آیا می دانستید که باکتری، قارچ و کپک، سوسک، پشه، مگس، مورچه، کرم خاکی، عنکبوت، و ... همگی موجوداتی سودمند و دوست داشتنی هستند؟!! طبیعت چه استفاده ای از آنها می کند؟

7-1میکروارگانیزم‌های موجود در کمپوست
یک ظرف کمپوست را می توان، باغ وحشی از جانوارن ریز نامید! همه‌ی موجودات، اعم از میکروسکوپی یا غیر میکروسکوپی تأثیر بسیاری بر کیفیت غذایی خاک می‌گذارند. اگرچه متداول است که این جانواران موجود در کمپوست را به دسته های "خوب" و "بد" تقسیم می‌کنند، اما هر موجود ریزی نقشی مخصوص به خود در این چرخه ایفا می‌کند. موجودات بزرگ‌تر زمانی به سراغ کمپوست می آیند و از این خوان گسترده تغذیه می کنند که دمای آن کاهش یافته است.

تصویر کمپوست در زیر میکروسکوپ

موجودات بسیاری لازمند تا مواد آلی مختلف موجود در کمپوست را تجزیه کنند، اما اگر شرایط فیزیکی و شیمیایی کمپوست محیا باشد، معمولاً این موجودات خودشان در کمپوست حضور دارند و شروع به فعالیت می کنند. لیست زیر نمونه ای از میکرواگانیزم‌ها و موجودات داخل کمپوست را به شما معرفی می کند.

• باکتری ها
مواد داخل کمپوست معمولاً شامل مقادیر بسیار زیادی از انواع مختلف باکتری ها، قارچ ها، کپک‌ها و سایر موجودات زنده دیگر می باشند. باکتری ها بیشتر در واکنش‌های هوازی دخیل هستند تا در واکنش‌های بی‌هوازی تخریب مواد آلی.
در یک واکنش هوازی کمپوست، بیشتر کار تجزیه توسط باکتری‌ها، اکتینومایسین‌ها و قارچ‌ها صورت می‌گیرد. در زمانی که هنوز دمای کمپوست چندان افزایش نیافته است، باکتری‌های مزوفیلیک بیشتر کار فرایند تجزیه را انجام می‌دهند. بعد از اینکه دمای کمپوست به دلیل فعال شدن کار میکروب‌ها بالا رفت، باکتری‌های گرمادوست (ترموفیلیک) فعالیت خود را شروع می کنند. بعد از 5 تا 10 روز از مرحله ی گرم شدن کمپوست، قارچ‌ها نیز شروع به کار می‌کنند. در این مرحله، اکتینومایسین ها به‌راحتی قابل رویت هستند. فعالیت این دو گروه از میکروارگانیزم‌ها در دمای 50 تا 65 درجه سانتیگراد بسیار سریع است. با هم زدن مداوم کمپوست، دمای سرد سطح خارجی با دمای گرم درون کمپوست مخلوط شده و از رشد و تولید مثل بیش از اندازه‌ی آنها جلوگیری می‌کند. 

باکتری‌های گرمادوست

باکتری‌های مزوفیلیک

وقتی باکترهای گرمادوست شروع به فعالیت می کنند، پروتیئن‌های مواد آلی سریع به مواد اولیه شکسته شده و شکل ظاهری کمپوست به شدت تغییر می‌کند.کمپوست تغییر رنگ داده و سطح آن رفته رفته پایین می آید و به اصطلاح آب رفته و کوچک‌تر می شود.

• اکتینومایسین ها

 اکتینومایسین

اکتینومایسین‌ها و قارچ‌ها عامل اصلی تجزیه‌ی سلولز و لیگنین و دیگر مواد آلی مقاوم در داخل کمپوست هستند. سلولز و لیگنین پلیمرهای اصلی سازنده الیاف چوبی هستند. سلولز از واحدهای کوچک‌تر گلوکز ساخته شده است. طول الیاف سلولزی بستگی به نوع درخت حدود 6 تا 8 میلی متر است. این الیاف بطور موازی به کمک یک ماده شیمایی به نام لیگنین در کنار هم قرار گرفته اند. لیگنین، پلیمری آروماتیک به رنگ قهوه ای سیاه و با ساختاری بسیار پیچیده است.
اکتینومایسین‌ها از جمله تجزیه کننده های مراحل اولیه کمپوست هستند. این گروه از میکروارگانیزم‌ها، باعث تغییر رنگ کمپوست به رنگ خاکستری و تولید بوی خاک می کنند. آنها مواد آلی چوبی را تجزیه کرده و در دماهای گوناگون مقاوم هستند.

• قارچ‌ها
 

 قارچ ها

این دسته نیز جزء تجزیه کننده های مراحل اولیه کمپوست هستند. چون نسبت به سرما مقاوم نیستند به اندازه‌ی باکتری‌ها قابلیت تجزیه کردن ندارند.

• کرم‌های حلقوی

 کرم‌های حلقوی

فراوان‌ترین موجودات داخل خاک می باشند. طول آنها کم‌تر از یک میلی‌متر است. آنها از باکتری‌ها، قارچ‌ها و از خودشان تغذیه می کنند. اغلب کرم‌های حلقوی موجود در خاک سودمند می باشند.

• کنه ها (mites)

این جانوران ریز که بدنی شفاف دارند، معمولاً از مخمرها یا باقیمانده‌ی مواد آلی تغذیه می کنند. آنها روی سطح مواد در حال تخمیر رشد می کنند. نباید آنها را جزء حشرات مزاحم کمپوست به حساب آورد.

• فنر دم (springtail)

فنر دم

این گروه به همراه کرم‌های حلقوی و کرم‌های جزو موجودات ریز اصلی خاک هستند. از قارچ‌ها، کرم‌های حلقوی و ذرات ریز باقیمانده مواد آلی تغذیه می‌کنند. آنها باعث کنترل قارچ‌ها می شوند.

• صدپایان( centipede)

 هزارپا

صد پایان با سرعت بالایی حرکت می کنند و غالباً در فاصله‌ی چند سانتیمتری از سطح کمپوست یافت می شوند. این موجودات خاکی، تقریباً از هر نوع دیگر موجودات خاکی که هم اندازه یا حتی بزرگ‌تر از خودشان باشد تغذیه می کنند.

• خر خاکی (sowbug)

 خرخاکی

این حشرات از مواد پوسیده ی چوبی و بافت‌های برگ‌ها تغذیه می کنند و معمولاً در سطح خاک دیده می شوند.

• سوسک خاکی (Rove beetle )

 سوسک خاکی

اغلب آنها از موجودات دیگر مثل حشرات، حلزون‌ها تغذیه می کنند ولی غذای بعضی از آنها سبزیجات یا دانه‌ی گیاهان می باشد.

• کرم خاکی

کرم خاکی

از بین موجودات بزرگ تر تجزیه کننده‌ی مواد داخل کمپوست، کرم خاکی اصلی ترین سهم را دارد. کرم خاکی در طی روز، دائماً در حال کندن تونل (حرکت بین مواد) و تغذیه کردن از ضایعات و باقیمانده گیاهان و حشرات مرده می باشد. کار تونل زنی کرم خاکی باعث افزایش هوادهی، و رسیدن آب و مواد غذایی به بقیه قسمت‌های کمپوست می‌شود.

• عنکبوت‌ها
عنکوبت‌های خاکی هیچگونه تار عنکبوتی درست نمی کنند. آنها از سایزهای مختلف بقیه حشرات تغذیه می‌کنند.

• حلزون ها (snails)

حلزون‌ها معمولاً از برگ گیاهان زنده تغذیه می‌کنند. به زباله های تازه و ضایعات گیاهی نیز علاقه بسیاری دارند بنابر این در ظرف کمپوست نیز دیده می‌شوند.

• مورچه ها

مورچه ها ازقارچ‌ها، دانه‌ها، مواد غذایی شیرین و یا باقی‌مانده حشرات دیگر تغذیه می‌کنند. ظرف کمپوست نه تنها منبعی برای تغذیه آنهاست، بلکه لانه ی آنها نیز به حساب می آید. با جابجا کردن مواد غذایی و ذخیره سازی آنها در لانه شان، در واقع مواد معدنی مورد نیاز مثل فسفر و پتاسیم که درقارچ‌ها وجود دارد را به قسمت‌های مختلف کمپوست جابجا می کنند.

• مگس ها

در طی مراحل اولیه فرآیند کمپوست، مگس‌ها مانند یک وسیله ی حمل نقل هوایی عمل کرده و باکتری ها را با خود به ظرف کمپوست منتقل می کنند. مگس بالغ از گیاهان آلی تغذیه می کند.

تکلیف: برای مشاهده‌ی موجودات زنده ی ریز کمپوست به کمپوستی که حداقل یک ماه از فعالیت آن گذشته باشد، سینی بزرگ، چراغ مطالعه یا چراغ قوه، قاشق چوبی یا پلاستیکی و میکروسکوپ نیاز دارید.

کمپوست در مراحل میانی فرآیند (هفته پنجم و ششم)

بهتر است این آزمایش در مراحل میانی فرآیندکمپوست انجام شود. یعنی حدود یک ماه پس از شروع کار قبل از اینکه کمپوست را مخلوط کنید به ترتیب زیر عمل نمایید:

محل بازدید/ اردو / خرید: می‌توانید برای بررسی بهتر میکروارگانیزم‌های موجود در کمپوست به آزمایشگاه کارخانجات تولید کودگیاهی که مواد کمپوست در مراحل مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد، مراجعه نمایید.

منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر در زمینه تهیه کمپوست و میکروارگانیزم های موجود در کود گیاهی به منابع زیر مراجعه نمایید.

_ سایت انگلیسی زبان زیر شما را با میکروارگانیزم‌های موجود در کمپوست بیشر آشنا می سازد.

_ سایت معرفی شده نحوه تهیه کمپوست را به‌صورت مرحله به مرحله آموزش می‌دهد.

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی

تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه اول
تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه دوم
تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه سوم
تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه چهارم
تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه پنجم
تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه ششم
تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه هفتم
تهیه کمپوست از زباله های تر - جلسه هشتم