آزادی معنویِ شهید مطهری
«آزادی معنوی» دربرگیرنده برخی سخنرانیهای استاد شهید آیتالله مرتضی مطهری است. این کتاب اولین بار در سال 1365 و مشتمل بر سیزده سخنرانی توسط ناشر در هشت فصل و سپس در چاپ نوزدهم با افزودن دو سخنرانی دیگر به فصل عبادت و دعا منتشر شد.
کتاب گفتارهای معنوی پس از چند چاپ از سوی ناشر به «آزادی معنوی» تغییر نام داد و تاکنون بیش از 52 بار تجدید چاپ شده است. این کتاب در 272 صفحه توسط انتشارات صدرا به چاپ رسیده است.
فصول کتاب
فصل اول ـ آزادی معنوی، شامل دو سخنرانی در سال 1348 شمسی که در حسینیهی ارشاد تهران ایراد شده.
فصل دوم ـ عبادت و دعا، شامل چهار سخنرانی در سال 1349 شمسی که در حسینیهی ارشاد تهران ایراد شده.
فصل سوم ـ توبه، شامل دو سخنرانی در سال 1349 شمسی که در حسینیهی ارشاد تهران ایراد شده.
فصل چهارم ـ هجرت و جهاد، شامل سه سخنرانی در سال 1350 شمسی که در مسجد نارمک تهران ایراد شده.
فصل پنجم ـ بزرگی و بزرگواری روح، شامل یک سخنرانی که در سال 1349 شمسی که در حسینیهی ارشاد تهران ایراد شده.
فصل ششم ـ ایمان به غیب، شامل یک سخنرانی که در سال 1347 شمسی که در یک منزل شخصی ایراد شده.
فصل هفتم ـ معیار انسانیت چیست؟، شامل یک سخنرانی در یکی از دانشگاههای کشور که تاریخ آن نامعلوم است.
فصل هشتم ـ مکتب انسانیت، شامل یک سخنرانی در دانشکده فنی دانشگاه تهران که تاریخ آن نامعلوم است.
محتوای کتاب
محور اصلی همهی گفتارهای این کتاب مسالهی خودسازی، تزکیهی نفس و در یک کلمه «انسان شدن» است. که به طور اختصار به محتوای هر فصل اشاره میشود.
فصل اول: آزادی معنوی
استاد شهید در دو سخنرانی به تعریف و اقسام آزادی و ارتباط میان آزادی اجتماعی و آزادی معنوی پرداخته و اولویت را به آزادی معنوی یعنی آزادی انسان از اسارت نفس امّاره میدهند واز خطبه 207 و نامه 45 نهجالبلاغه امیرالمومنین علی(ع) نمونههایی از آزادمردی واقعی را به عنوان شاهد ذکر کردهاند.
بزرگترین برنامهی انبیا، آزادی معنوی است. اصلاً تزکیهی نفس یعنی آزادی معنوی: قد اقلح من زکّیها و قد خاب من دسّها. (سورهی شمس/آیات 9 و 10 )
فصل دوم: عبادت و دعا
گفتارهای چهارگانهی این فصل در ایام و لیالی محدودهی شبهای قدر در ماه مبارک رمضان ایراده شده. تحلیل واژهی «احیاء» آثار عبادت، تقوا، تقرب، تقرب به خدا، آثار منفی افراطیگری در عبادت و مسائل اجتماعی، ابعاد، شرایط و ویژگیهای نماز صحیح و همچنین به مناسبت ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) بحث اسوه و نمونه بودن امیرالمومنین محورهای اصلی این فصل را تشکیل میدهد.
فصل سوم: توبه
در دو سخنرانی این فصل، استاد شهید به بحث درباره اولین منزل سیر و سلوک یعنی توبه پرداختهاند. اهمیت توبه، تعریف، شرایط، زمان، آثار و نمونههایی از توبههای اولیاء خدا از مباحث این گفتارها میباشد.
فصل چهارم: هجرت و جهاد
از خواندنیترین مطالب این فصل تبیین انواع هجرت از جمله هجرت انسان از گناه، هجرت برای کسب علم و هجرت برای مبارزه با ظالمین و حفظ دین و حفظ دین و همچنین انواع جهاد از جمله جهاد با نفس و جهاد مسلمان برای حفظ دین میباشد. آثار مثبت سفر و ستایش آن از نظر اسلام از دیگر مطالب مهم این فصل است.
فصل پنجم: بزرگی و بزرگواری روح
آثار همت بلند، تحلیل بزرگواری و بزرگی روح، و خسارتی که برخی تعلیمات متصوفه در مبارزه با نفس تحت تاثیر تعلیمات دیگر مکاتب به جامعهی اسلامی وارد کردند، همچنین بررسی ارزش کرامت نفس در سخنان امام حسین، از مطالب این گفتار است.
فصل ششم: ایمان به غیب
بررسی مفهوم غیب و ایمان آوردن به غیب که در آیات متعددی از قرآن کریم ذکر شده مقدمهی بحث استاد در این فصل برای رسیدن به موضوع امدادهای غیبی و نظر اسلام دربارهی امید به آینده است.
فصل هفتم: معیار انسانیت چیست؟
موضوع اصلی این گفتار بررسی 6 نظریهی دربارهی معیار انسانیت است. استاد نظریات معیار بودن علم، خلق و خوی، انساندوستی: اراده، آزادی، مسئولیت و تکلیف، و زیبایی را مطرح و وعده میدهند تا در جلسهی بعد به ارزیابی این نظریات بپردازند که متاسفانه به دلیل عدم دسترسی به نوار جلسهی بعد این بحث ناقص مانده است.
فصل هشتم: مکتب انسانیت
دور شدن بشر از مقام انسانیت در قرون اخیر و تلاش برخی متفکران برای بازگشت به مقام انسانیت موضوع اصلی این گفتار است که در ضمن آن نظریهی «دین انسانیت» اگوست کنت طرح و مورد نقد و تناقض موجود در مکاتب اصالت انسان نیز مورد بحث قرار گرفته است.
ویژگیهای کتاب
از ویژگیهای کتاب گفتارهای معنوی، استفاده استاد از اشعار شاعران برجسته فارسی زبان است.
در مجموع گفتارهای این کتاب حکایات واقعی متعددی نیز از اولیاء الهی ذکر شده از جمله:
توبه کردن فردی نزد آخوند ملا حسینقلی همدانی [صفحه 37]
توبه کردن فضیل عیاض [صفحه 42]
عذرخواهی از آیتالله العظمی حجّت [صفحه 140]
توبهی حاج میرزا حبیب رضوی خراسانی[صفحه 143]
توبهی بشرحافی [صفحه 146]
توبهی ابوالباب [صفحه 147]
توبهی زهیربن قین [صفحه 150]
داستان پوریای ولی [صفحه 168]
داستان آیتالله بروجردی و رفتن به مشهد [صفحه 221]
منبع: کتابخوار