2 ریشه ی مهم برای بیشتر گناهان
خطابِ زیبا، گامى براى تأثیر گذارى پیام است :«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» اگر والدین بخواهند كه فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، باید آنان را زیبا صدا زنند.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (بقره ـ 183)
اى كسانى كه ایمان آوردهاید! روزه بر شما مقرّر گردید، همانگونه كه بر كسانى كه پیش از شما بودند مقرّر شده بود، باشد كه پرهیزگار شوید.
تقوى، به معناى خویشتن دارى از گناه است. بیشتر گناهان، از دو ریشه غضب و شهوت سرچشمه مىگیرند و روزه، جلوى تندىهاى این دو غریزه را مىگیرد و لذا سبب كاهش فساد و افزایش تقواست. (كافى، ج 2، ص 18)
روزه عامل مۆثرى است براى پرورش روح تقوا و پرهیزگارى در تمام زمینهها و همه ابعاد. از آنجا كه انجام این عبادت با محرومیت از لذایذ مادى و مشكلاتى- مخصوصاً در فصل تابستان- همراه است ، تعبیرات مختلفى در آیه فوق به كار رفته كه روح انسان را براى پذیرش این حكم آماده سازد.
نخست با خطاب یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا: اى مۆمنان! سپس بیان این حقیقت كه روزه اختصاص به شما ندارد، بلكه در امت هاى پیشین نیز بوده است و سرانجام بیان فلسفه آن و اینكه اثرات پربار این فریضه الهى صد در صد عائد خود شما مىشود، آن را یك موضوع دوست داشتنى و گوارا مىسازد.
در حدیثى از امام صادق نقل شد كه فرمود: لذة ما فى النداء ازال تعب العبادة و العناء !: لذت خطاب" یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا" آنچنان است كه سختى و مشقت این عبادت را از بین برده است! (مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث)
به نظر مفسّران و دانشمندان علوم قرآنى، آیاتى كه با خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» شروع شدهاند، در مدینه نازل شده و جزء آیات مدنى مىباشند. فرمان روزه نیز همچون دستور جهاد و پرداخت زكات در سال دوّم هجرى صادر گردیده است.
آثار و بركات روزه
تقوا و خداترسى، در ظاهر و باطن، مهمترین اثر روزه است. روزه، یگانه عبادت مخفى است. نماز، حج، جهاد، زكات و خمس را مردم مىبینند، امّا روزه دیدنى نیست. روزه، اراده انسان را تقویت مىكند. كسى كه یك ماه نان و آب و همسر خود را كنار گذاشت، مىتواند نسبت به مال و ناموس دیگران خود را كنترل كند.
روزه، باعث تقویت عاطفه است. كسى كه یك ماه مزهى گرسنگى را چشید، درد آشنا مىشود و رنج گرسنگان را احساس و درك مىكند.
چنانچه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: روزه، نصف صبر است. (تفسیر المنار، ذیل آیه)
روزهى مردمان عادّى، همان خوددارى از نان و آب و همسر است، امّا در روزه خواص ، علاوه بر اجتناب از مفطرات، اجتناب از گناهان نیز لازم است، و روزهى خاصّ الخاص علاوه بر اجتناب از مفطرات و پرهیز از گناهان، خالى بودن دل از غیر خداست. «1»
روزه، انسان را شبیه فرشتگان مىكند، فرشتگانى كه از خوردن و آشامیدن و شهوت دورند. «2»
رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: هر كس ماه رمضان را براى خدا روزه بدارد، تمام گناهانش بخشیده مىشود. «3»
چنان كه در حدیث قدسى نیز آمده است كه خداوند مىفرماید: «الصوم لى و انا اجزى به»
روزه براى من است و من آن را پاداش مىدهم.
اهمیّت روزه به قدرى است كه در روایات پاداش بسیارى از عبادات را همچون پاداش روزه دانستهاند.«4» هر چند كه روزه بر امّتهاى پیشین نیز واجب بوده، ولى روزهى ماه رمضان، مخصوص انبیاء بوده است و در امّت اسلامى، روزه رمضان بر همه واجب شده است. «5»
از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده است كه فرمود: براى هر چیز زكاتى است و زكات بدن ها، روزه است. «6»
پیامهای آیه:
1ـ خطابِ زیبا، گامى براى تأثیر گذارى پیام است. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» اگر والدین بخواهند كه فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، باید آنان را زیبا صدا زنند.
2ـ از شیوههاى تبلیغ آن است كه دستورات مشكل، آسان جلوه داده شود. این آیه مىفرماید: فرمان روزه مختص شما مسلمانان نیست، در امّتهاى پیشین نیز این قانون بوده است و عمل به دستورى كه براى همه امّتها بوده، آسانتر از دستورى است كه تنها براى یك گروه باشد. «كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ»
3ـ قرآن، فلسفه بعضى احكام همچون روزه را بیان داشته است. زیرا اگر مردم نتیجهى كارى را بدانند، در انجام آن نشاط بیشترى از خود نشان مىدهند. «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»
پی نوشت ها:
(1). تفسیر روح البیان.
(2). صاحب جواهر، نقل از آیة اللَّه جوادى.
(3). تفسیر مراغى، ج 2، ص 69.
(4). كافى، ج 2، ص 100.
(5). تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 136.
(6). بحار، ج 69، ص 380.
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج 1
تفسیر نور الثقلین، ج 1
بحارالانوار، ج 69
تفسیر روح البیان
مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث
مطالب مرتبط:
4گروهی که روزه شان قبول نمی شود!
فلسفه و حكمت روزه از منظر اهل بیت علیهم السلام