تبیان، دستیار زندگی
بحث داغ روزنامه و روزنامه داری تنها مختص به پایتخت نبود، بلکه همزمان با تهران در سایر شهرستان ها هم علاقه مندان به اخبار دفاتر روزنامه برای خود دایر کردند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جراید شهرستان ها

بحث داغ روزنامه و روزنامه داری تنها مختص به پایتخت نبود، بلکه همزمان با تهران در سایر شهرستان ها هم علاقه‌مندان به اخبار دفاتر روزنامه برای خود دایر کردند.

آسیه بیاتانی -بخش ادبیات تبیان
روزنامه قدیمی

پس از معرفی روزنامه های پایتخت در بخش قبل حال نوبت روزنامه هایی است که در شهرستان ها چاپ می شدند. در این مقاله این دسته از روزنامه ها را با یکدیگر مرور خواهیم کرد.

روزنامه ملتی:

قدیمی ترین روزنامه ای که بعد از وقایع اتفاقیه در ایران و برای نخستین بار در شهرستان ها دایر شد، روزنامه ای است به نام "روزنامه ملتی" که در تبریز منتشر گردید و خبری از آن در شماره های 1275 وقایع اتفاقیه دیده می شود. و از آن اشارات معلوم می شود که این روزنامه در حدود ماه های رجب و شعبان آن سال انتشار یافته است.

این روزنامه ماهی یکبار و در چهار صفحه منتشر می شده و محل توزیع آن در کاروان سرای امید، حجره حاجی عبدالله تاجر تبریزی بوده است.

روزنامه تبریز:

از این روزنامه اطلاعات زیادی در دست نیست، تنها می دانیم که این روزنامه به مدیریت و نویسندگی کمال آقا منتشر می شده است و آغاز انتشار آن معلوم نیست.

الحدید:

نویسنده این روزنامه سید حسین بود، مردی روشنفکر که بعدها به واسطه انتشار روزنامه عدالت به این نام معروف شد. سید حسن روزنامه الحدید را در سال 1315 ه.ق پدید آورد و در شماره اول آن از اشعار بسیار نغز لعلی، شاعر تبریزی، استفاده شده بود. اما این روزنامه تنها سه شماره منتشر شد و میرزا حسین خان را کنسولگری روس به خدمت خود برد و انتشار آن موقوف گشت.

این روزنامه پس از مدتی و در سال 1323 ه.ق با به مدیریت سید محمود شبستری انتشار یافت و از روز پنجشنبه دوم جمادی الاول 1323 ه.ق تا اعلام مشروطیت ادامه داشت و بعد از انقلاب نام آن به عدالت تغییر یافت.

احتیاج:

این روزنامه در سال 1316 ه.ق توسط میرزا علیقلی صفراف و در تبریز منتشر شد. پس از انتشار هفت شماره به علت درج مقاله مسخره آمیزی که در آن از احتیاج ایرانیان به کالای خارجی حتی قوری چای صحبت شده بود، روزنامه به دستور امیرنظام گروسی حکمران آذربایجان توقیف شد و ناشر آن چوب خورد ولی پس از اندکی چند شماره از آن با نام اقبال منتشر گردید.

ادب:

با ورود ادیب الممالک فراهانی به تبریز و دست یافتن به مقام امیر نظام، روزنامه ادب هم دایر شد. ادب یک روزنامه هفتگی بود که با خط تعلیق و چاپ سنگی در سال 1316 ه.ق انتشار یافت و به تصاویر دانشمندان و مردان بزرگ جهان مزین بود و مشتمل بر برخی مقالات علمی که طبیب میرزا نجفقلی خان قائم مقامی ترجمه یا تحریر می کرد.

این روزنامه پس از انتشار 17 شماره تعطیل شد و پس از تاسیس مدرسه لقمانیه به مدیریت ادیب الممالک، دوباره منتشر شد، اما پس از چند شماره ادیب الممالک به مشهد رفت و این روزنامه از سال 1318 تا 1325 در آنجا منتشر شد.

پس از اینکه ادیب الممالک به تهران آمد روزنامه ادب را در سال 1322 ه.ق در تهران دایر کرد و مدتی بعد آن را به مجدالاسلام کرمانی واگذار کرد و خود به باکو رفت و در آنجا به نشر ضمیمه فارسی روزنامه ارشاد ترکی پرداخت.

کمال:

در سال 1316 ه.ق میرزا حسین خان طبیب زاده که از روشنفکران آذربایجان بود، مدرسه کمال را با اصول جدید در تبریز بنا نهاد و هشت ماه بعد روزنامه ای با همین نام تاسیس کرد. این مدرسه و روزنامه دایر بود تا اینکه در سال 1321 مردم تبریز بر ضد مامورین بلژیکی شورش کرده بازارها را بستند و طلبه ها بیرون ریخته میخانه ها، مهمان خانه ها و دبستان ها را تاراج کردند، و یکی از همین دبستان ها که تاراج شد، دبستان کمال بود. میرزا حسین خان بعد از این پیشامد دیگر نتوانست در تبریز بماند و به قفقاز و مصر رفت.

با ورود ادیب الممالک فراهانی به تبریز و دست یافتن به مقام امیر نظام، روزنامه ادب هم دایر شد. ادب یک روزنامه هفتگی بود که با خط تعلیق و چاپ سنگی در سال 1316 ه.ق انتشار یافت و به تصاویر دانشمندان و مردان بزرگ جهان مزین بود و مشتمل بر برخی مقالات علمی که طبیب میرزا نجفقلی خان قائم مقامی ترجمه یا تحریر می کرد.

گنجینه فنون:

در سال 1325 در تبریز مجله ای به نام گنجینه فنون بوجود آمد و نخستین نشریه ای بود در ایران که به شکل مجله منتشر می شد. نویسندگان این مجله سید حسن تقی زاده، میرزا حسین خان عدالت، میرزا یوسف خان اعتضام الملک و میرزا محمد علی خان تربیت، نخستین آزادیخواهان آذربایجان بودند.

بعد از جراید تبریز یکی دو روزنامه در شهرستان های مختلف منتشر شد که از آنها نام می بریم:

فارس:

در سال 1298 ه.ق در شیراز روزنامه ای به نام فارس منتشر شد که آن را میرزا تقی خان کاشانی، حکیم باشی ظلل السلطان، در اوایل حکومت سوم این شاهزاده در فارس بنیاد نهاد که تا شماره سوم نصف به فارسی و نصف به عربی و از شماره چهارم به بعد به فارسی نوشته می شد.

فرهنگ:

در اواسط سال 1296 ه.ق روزنامه فرهنگ در اصفهان منتشر شد که مدیر و نگارنده آن همان میرزا تقی خان، حکیم باشی ظلل السلطان و محرر روزنامه، میرزا عبدالرحیم خوشنویس متخلص به افسر بود.


منابع
تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا
از صبا تا نیما، یحیی آرین پور