شعرک و صرفه جویی در واژه ها

شعرک ها با چهار مصراعی شدن به دنبال صرفه جویی در کلمات هستند، این صرفه جویی در واقع کم گویی نیست بلکه گزیده گویی است.

بیش از یک سال و نیم از معرفی قالب شعرک ، می گذرد. استقبال شاعران کودک و نوجوان از این قالب ، وصف ناشدنی است.

مانیفست شعرک وسیع است و امکان انتشار آن در فضای رسانه ای به صورت یک جا وجود ندارد. یکی از ابعاد مهم شعرک ها توجه به صرفه جویی واژگانی و ارزش واژها در شعرک می باشد.

گزیده گویی در شعرک ها ارتباط مستقیم با ارزش واژه ها دارد. هر چند همه واژه ها بدون توجه به موقعیت ، دارای ارزش یکسان هستند، اما در جایگاه های خاص، این ارزش ها کم و زیاد می شوند. یعنی موقعیت کلامی است که به کلمات ، ارزشی فراتر می دهد.

واژه ها در یک موقعیت کلامی ، دارای سه نوع ارزش هستند:

الف.واژه های درجه ی یک یا کلیدی. مثلا :

همه جا سرد است

شده یخ بندان

همه غمگین اند

گل یخ خندان

در این شعرک کلمه کلیدی ، گل یخ است و کلمات کمکی آن ، سرد ، سرما ، یخ بندان ، و... است. اگر ما بخواهیم در این ساختار به جای گل یخ ، هر نوع گل دیگری را بگذاریم ، ساختمان شعرک فرو می ریزد.

و مثل :

اگر از سبزه و رود

یکی بود ، یکی نبود

زیر گنبد کبود

زندگی چگونه بود؟

در این شعرک ، تمرکز و هسته ی اصلی شعرک بر یک مفهوم است نه یک واژه . مفهوم "بر هم خوردن چرخه ی طبیعت".

ب.واژه های درجه ی دو یا کمکی : این واژه ها در واقع کمک می کنند تا جایگاه واژه ی کلیدی تثبیت شود.

برج و سنگر کمین

سیم خاردار و مین

حد و مرز و سرزمین

تکه تکه شد زمین

در این شعرک ، تمام واژه های شمرده شده ، کمک می کنند تا واژه ی کلیدی "تکه تکه شدن زمین" ، قوی تر ارائه شود.

ج. واژه های درجه ی سوم یا معمولی: این واژه ها ارتباط مستقیم با واژه ی کلیدی ندارند و تنها نقش معمولی در کلام ایجاد می کنند.

ما وقتی از گزیده گویی در شعرک حرف می زنیم ، به این معناست که ، سعی می کنیم از تعداد واژه های درجه ی سه و معمولی بکاهیم و به واژه های کمکی و واژه ی هسته ، نقش بیشتری بدهیم.

اما گاهی گزیده گویی در شعرک به اینجا ختم نمی شود. بلکه شاعر پا را از این فراتر می گذارد و واژه های کلیدی را بیشتر می کند و گروه های واژگانی کمکی را هم بیشتر به کار می برد. بنابر این می توان از نظر تعداد کلمات کلیدی ، شعرک ها را به دو دسته تقسیم کرد.

1.شعرک های تک هسته ای: این نوع شعرک ها ، از یک کلمه ی کلیدی و تعدادی کلمات کمکی بهره می برند. مثل :

سرود زندگی خواند

درخت تا دم مرگ

سرود سایه و رنگ

سرود میوه و برگ

در این شعرک اطناب هنری ، یعنی توضیح دادن سرود زندگی ، باعث قوی تر شدن هسته ی شعرک شده است.

اما همیشه این طور نیست که اطناب هنری در شعرک های تک هسته ای بیاید. گاهی از یک جناس یا ایهام و یا آرایه دیگر نیز بهره برده می شود. مثلا در شعر زیر از یک جناس زائد ، برای بیان مفهوم بهره برده شده است.

فعل "زنده باد"

گشت "زنده یاد"

مرگ نقطه ایست

بی کم و زیاد

2.شعرک های دو هسته ای یا بیشتر: در این نوع شعرک ها دو واژه ی کلیدی وجود دارند که هر کدام از واژه های کمکی مخصوص به خود ، بهره می برند. ارتباط بین این دو گروه واژگانی ، و تناسب بین آن ها به شکل های مختلف ، قابل تصور است. بیشتر این نوع شعرک ها ، از مقایسه بهره می برند. هر کدام از این دو تناسب را با مثال خواهیم دید:

شعرک دو هسته ای با تناسب تضاد

1

یکی همیشه آرام

یکی ولی شتابان

تفاوت عجیبی ست

میان برف و باران

2

تو شدی عرض خیابان

من شدم طول خیابان

تو به خانه ها رسیدی

من رسیدم به بیابان

در این نوع شعرک ها ، نتیجه گیری معمولا ، ناهمسو و متضاد است .

شعرک دو هسته ای با استفاده از تناسب قرینگی و همسو:

1

زمستان و سرما

صداها و بوها

بخار نفس ها

بخار لبوها

2

راه می افتم بروم

مغازه ی لواشکی

راه می افتد از لبم

آب دهان یواشکی

در این نوع شعرک ها ، بیشتر نتیجه گیری ها هم سو و مشترک است . این صرفه جویی در شعرک ، نهایت توجه شاعران را در پی دارد.

بنابر این ، در شعرک ، صرفه جویی به معنای کم گویی و کم گذاشتن معنا نیست.