استعدادهای مکنون رهبری
نگاهی کوتاه به زندگی ادبی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای
آخرین شماره هفته نامه «پنجره» پرونده‌ای با عنوان «ربع قرن زعامت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» منتشر کرده است. مطلب حاضر بخشی خواندنی از این پرونده است که به قلم محسن مومنی شریف، به زمینه‌های شکل‌گیری ذوق ادبی در شخصیت رهبر معظم انقلاب می‌پردازد.
نخستین معلم
بی‌تردید نخستین معلم حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در خیلی از امور و از جمله ادبیات، مادر ایشان بوده. آن بانوی فاضله هنگامی که در 19 سالگی به خانه آقاسیدجواد خامنه‌ای آمده، در میان جهیزیه‌اش دیوان حافظی بوده چاپ بمبئی؛ یادگار خلوت‌های انس پدر که در حواشی‌اش ذکریاتی داشت. پدرش، آیت‌الله سید هاشم نجف‌آبادی هم بیگانه با ذوقیات ادبی نبود. دختری در محضر چنین پدری نه تنها قرآن، ادعیه و تاریخ آموخته بود، که ذوق ادبی خود را هم پرورش داده بود و با اشعار شاعران و به‌ویژه ابیات مشحون از معرفت نیز آشنا بود.
دنیای شگفت رمان
با ورود سید علی نوجوان ـ که از کودکی در خانه علی‌آقا صدایش می‌کردند ـ به حوزه علمیه، پای او به کتابخانه آستان قدس رضوی نیز باز شد. او در کنار مطالعه کتب تاریخی و حدیثی، با گونه‌ای از ادبیات نوین به نام رمان آشنا شد که دنیای آن برایش شگفت‌آور بود. جاذبه مطالعه رمان در حدی بود که کتابخانه آستان قدس نیز نمی‌توانست کفاف اشتیاقش را بدهد. از سوی دیگر در آن روزگار عسرت، خانواده تهیدست‌تر از آن بود که همه کتاب‌های مورد علاقه‌اش را بخرد. لذا تصمیم گرفت از کتاب‌فروشی محل، رمان‌های جدید را از قرار شبی یک ریال کرایه کند و برای اینکه کتاب امانی به شب دوم نکشد و یک ریال دیگر نپردازد، با هر سرعتی بود، آن را به اتمام می‌رساند. رمان‌هایی با زمینه تاریخی بیش از همه مورد توجه او قرار گرفت و تاریخ بعضی از کشورها را از طریق رمان شناخت. میان رمان‌هایی که می‌خواند، گاهی بعضی‌هایشان را بسیار می‌پسندید؛ مانند بعضی نوشته‌های رومن رولان و «جنگ و صلح» تولستوی. بعضی کارها چنان شگفت‌زده‌اش می‌کردند که می‌پنداشت ارزش آن را دارد بار دیگر آن را بخواند و می‌خواند.
جدی‌تر شدن درس‌های سطح حوزه، از سرعت رمان‌خوانی کاست، اما هرگز این ارتباط قطع نشد. امروز هم رهبر انقلاب در کنار همه کارهای بزرگ و حساسشان در اوقات فراغت از مطالعه رمان‌های قابل اعتنا دریغ نمی‌کنند. خصوصاً رمان‌هایی که با مضامین انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نوشته شده باشد، مورد توجه ایشان است. با این همه توصیه دارند: «خواندن رمان به صورت کنترل‌شده چیز بسیار خوبی است. البته رمان مثل آبی که در خاک نرم نفوذ می‌کند و همه جا را می‌گیرد، وقت را پر خواهد کرد... »
در اقیانوس شعر
هر چه که شوق نخستین رمان‌خوانی در سید علی جوان رو به کاستی گذاشت، شور شعر در دل و جانش فزونی یافت؛
انجمن که آقای خامنه‌ای پیش از ورود به قم، گاهی در آن شرکت می‌کرد، «انجمن فرخ» بود. در آن انجمن که صبح‌های جمعه در منزل سید محمود فرخ برگزار می‌شد، فحول اساتید ادبیات و تاریخ دانشگاه مشهد، مانند دکتر علی‌اکبر فیاض، غلامحسین یوسفی، دکتر رجایی خراسانی و... شرکت می‌کردند و در حاشیه شعرخوانی شاعران، به افاضه می‌پرداختند. مخصوصاً وسعت اطلاعات ادبی و تاریخی دکتر فیاض و تواضعش در برابر جوانان صاحب‌ذوق و معلوماتش، برای سید علی آقای جوان ستودنی بود.
در حوزه علمیه قم، حال تشنه‌ای را داشت که بر سر چشمه‌ای رسیده باشد. درس‌های متعدد از استادان مختلف گرفت و با آدم‌های گوناگون به مباحثه پرداخت تا اینکه بالکل، حساب شب و روز از دستش رفت. مشهدی اکبر، پیرمرد سرایدار مدرسه حجت که در خاطرات طلبه‌های آن روز جای ویژه‌ای دارد و برای خودش حکمرانی داشت و همه امور طلاب را زیر نظر می‌گرفت، به شکایت گفته بود تنها دو حجره است که هر وقت از خواب بیدار شده، چراغشان را روشن دیده؛ یکی از آن دو متعلق به سید جوان خراسانی است.
پیداست که با این همه غرق شدن در بحر فقه و اصول، فرصتی برای ادبیات باقی نماند، مگر در اوقات فراغت که همان دو روز پنج‌شنبه و جمعه بود.
در این ایام، شعر و ادبیات و فراورده‌های ذوقی، جامع رفقای ایشان از گروه‌ها و دسته‌های مختلف است؛ چه دانشجویانی مانند برادران حائری (استاد عبدالحسین و دکتر عبدالهادی) و چه اساتید دانشگاه تهران مانند دکتر ریاضی یزدی و طلاب استان‌های مختلف. در سفرهایی هم که در آن روزها با دوستانش به شهرستان‌های مختلف داشتند، دیدن شاعران برجسته یا شرکت در جلسات شعری از جمله برنامه‌هایشان بود.
سرانجام
در 24 سالگی ایشان، شور شعر نیز رو به کاستی نهاد و بعد از آن در زندگی ایشان کمتر شاهد فعالیت‌های ادبی مانند آنچه که آمد هستیم. گفته شده است این به خاطر سفارش مرحوم امیری فیروزکوهی بوده. او در همین سال‌ها ایشان را از این گونه پرداختن به شعر برحذر داشته بود و گفته بود: «حیف است شما صرف شعر شوید.» این در زمانی بود که: «کمتر غزلی از حافظ خوانده می‌شد که من یک مقدارش را حفظ نباشم. غزل‌های بسیاری از سعدی حفظ بودم. غزل‌های بسیاری از شعرای مختلف سبک هندی، از صائب و کلیم و عرفی و قدسی گرفته تا حزین لاهیجی و بیدل و اواخر سبک هندی فراوان حفظ بوم. الان هم خیلی حفظ هستم. البته گاهی به مناسبتی تک‌بیتی یادم می‌آید. تک‌بیت خیلی حفظ هستم. تک بیت‌های خوبی هم حفظ هستم.»
اما بعد از این، کوششی برای حفظ شعر نداشت و حتی بعضی از آن ابیات از ذهنش فراموش شد تا اینکه سال 1353 در زندان، در تنهایی سلول تنگ و تاریک کمیته ضد خرابکاری که خاطراتش هنوز هم ایشان را متأثر می‌کند، ناگهان احساس کرد شعرهای سال‌ها فراموش شده به خاطرش می‌آید.
در دوری گزینی‌اش از شعر و ذوقیات، احتمالاً نهی امیری فیروزکوهی بی‌تأثیر نبوده است، اما نمی‌توان آن را همه علت دانست. بلکه با شروع مبارزات سیاسی و بازداشت‌های مکرر و زندان‌های پی‌درپی، خیلی از تکاپوهای جانبی او تحت‌الشعاع زندگی جدید قرار گرفت.
تذکر مهم!
کسانی که از دیگر شئون زندگی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خبر نداشته باشند، چه‌بسا بر اساس همین گزارش مختصر ما، گمان کنند تمام زندگی ایشان در آن سال‌های جوانی به شعر و ادبیات گذشته است. در حالی که اگر روزی زندگی‌نامه مشروح معظم‌له نوشته شود، دچار حیرت خواهند شد. از مطالعات و فعالیت‌های قرآنی و دیگر کنجکاوی‌های ایشان در آن ایام که بگذریم، در همین سال‌ها (24 سالگی) ایشان در نظر استادانش به عنوان یک پدیده نگریسته می‌شده است؛ به گونه‌ای که در 17 سالگی به درس خارج فقه آیت‌الله میلانی راه می‌یابد و در 24 سالگی که وارد مبارزات سیاسی می‌شود ـ اگر به درجه اجتهاد نرسیده بوده ـ قطعاً در آستانه اجتهاد بوده است.
فصل عاشقان
امروز نقش آیت‌الله خامنه‌ای در پیشرفت ادبی کشور و درخشش شاعران انقلاب، نقشی بی‌بدیل و ممتاز است. از اهتمام ایشان به ادبیات همین بس که در آن روزهای پرآشوب بعد از پیروزی انقلاب که برای شخصیت‌هایی مانند آیت‌الله خامنه‌ای که در شورای انقلاب، کشور را اداره می‌کردند، بی‌تردید فرصت هیچ کار و فعالیتی نبود، تصمیم گرفتند شاعران برجسته را برای ساختن فرهنگ جدید فرابخوانند. خود با بعضی از آنان تماس گرفتند و به دیدار برخی‌شان رفتند.
سال‌هاست مردم ایران می‌دانند که در شب نیمه ماه مبارک رمضان، گزیده شاعران کشور افطار میهمان رهبر انقلاب هستند. این جلسه که تاریخ آغازش به سال‌های ریاست‌جمهوری ایشان برمی‌گردد، ابتدا شکل خصوصی‌تری داشت و ایشان بی‌ملاحظه به نقد اشعار گویندگان می‌پرداختند، اما به مرور از آن شکل درآمد و عمومی‌تر شد. بارها ایشان تأکید داشته‌اند که جلسه برای تکریم شعر ارزشی و متعهد، جنبه نمادین دارد تا متولیان و سیاستگذاران فرهنگی کشور به اهمیت آن در فرهنگ و هویت ملی واقف شوند. در عین حال این جلسه در سال‌های اخیر جلوه‌گاهی است برای ارائه تصویر فشرده و شفاف از شعر انقلاب. شعری که بی‌هیچ ملاحظه‌ای اکنون می‌توان آن را اصیل‌ترین و خلف‌ترین جریان شعر فارسی دانست و عنوان شعر معاصر را بر آن اطلاق کرد؛ شعری که می‌رود تا فصلی درخشان را در دفتر سراسر افتخار شعر فارسی رقم بزند و نقطه عطفی در غنای فرهنگی و ارجمندی و ارزش‌مداری تاریخ این شعر شکوهمند باشد.
منبع: هفته نامه پنجره
