ایراد مسئولین! و ضربه خوردن مردم!
عامل اصلی که براى دگرگونىهاى اجتماعى در نهجالبلاغه بر شمرده شده انسجام اجتماعى است. وحدت و تفرقه از جمله مفاهیمى هستند كه بارها در بیانات امیرالمومنین علیهالسلام آمده و آثار و نتایج هر یك توضیح داده شده است. همچنین مفاهیمى از قبیل الفت و ائتلاف، جمع و اجتماع، فرقه و تشتت، اختلاف و تشعب و مانند آنها در همین زمینه به كار برده شدهاند.
از نظر آن حضرت، انسجام و وحدت اعضاى جامعه از جمله مهمترین عواملى است كه موفقیت آنها را تضمین نموده، جامعه را به سوى رشد و تعالى به پیش مىبرد. از سوى دیگر، تفرقه و پراكندگى دربسیارى از جوامع، موجب زوال و انحطاط است. در خطبه قاصعه، تحلیل جالبى از علل ظهور و سقوط تمدنهاى پیشین و نقش وحدت و تفرقه در این موضوع ارائه شده است:
«فانظروا كیف كانوا حیث كانت الاملاء مجتمعة و الاهواء موتلفة و القلوب معتدلة و الایدی مترادفة و السیوف متناصرة و البصائر نافذة و العزائم واحدة، الم یكونوا اربابا فی اقطار الارضین و ملوكا على رقاب العالمین؟ فانظروا الى ما صارواالیهفیآخر امورهم حین وقعت الفرقة و تشثت الالفة و اختلفت الكلمة و الافئدة و تشعبوا مختلفین و تفرقوا متحاربین قد خلع الله عنهم لباس كرامته و سلبهم غضارة نعمته و بقى قصص اخبارهم فیكم عبرا للمعتبرین»
پسبنگرید چهسان مىنمودندآنگاه كه گروهها فراهم بودند و همگان راه یك آرزو مىپیمودند و راست و با هم سازوار و دستها یكدیگررا مددكار بود. شمشیرهابه یارى هم آخته و دیدهها به یك سو دوخته و ارادهها در پى یك چیز تاخته، آیا مهتران سراسر زمین نبودند و بر جهانیان پادشاهى نمىنمودند؟ پس بنگرید كه پایان كارشان به كجا كشید، چون میانشان جدایى افتاد و الفت به پراكندگى انجامید و سختىها در دلهاشان گونهگون گردید. از هم جدا شدند و به حزبها گراییدند و خدا لباس كرامت خود را از تنشان بیرون آورد و نعمت فراخ خویش را از دستشان بدر كرد و داستان آنان میان شما ماند و آن را براى پند گیرندگان عبرت گردانید.
«فاذا تفكرتم فی تفاوت حالهم فالزموا كل امر لزمت العزة به شانهم و زاحت الاعداء له عنهم و مدت العافیة به علیهم و انقادت النعمة له معهم و وصلت الكرامة علیه حبلهم من الاجتناب للفرقة و اللزوم للالفة و التحاض علیها و التواصى غ بها و اجتنبوا كل امر كسر فقرتهم و اوهن منتهم من تضاغن القلوب و تشاحن الصدور و تدابر النفوس و تخاذل الایدی»
و چون در خوشبختى و بدبختىشان اندیشیدید، آن را عهدهدار شوید كه عزیزشان گرداند و دشمنان را از سرشان راند و زمان بىگزندىشان را به درازا كشاند و با عافیت از نعمت برخوردار و پیوند رشته بزرگوارى با آنان استوار ساخت و آن از پراكندگى دورى نمودن و به ساز فردى روى آوردن بود و بپرهیزید از هر كارى كه پشت آنان را شكست و نیرویشان را گسست: چون كینه هم در دل داشتن و تخم نفاق در سینه كاشتن و از هم بریدن و دست از یارى یكدیگر كشیدن.
تحلیل فوق كاملا مبتنى بر عوامل اجتماعى است و نیازى به تفسیر و توضیح بیشتر ندارد. روشن است كه انسجام، یگانگى و اتحاد مردم یك جامعه اسباب حركت آنها به سمت هدفهاى مطلوب است و موجب رشد جامعه مىگردد، در حالى كه تفرق، ناهماهنگى و اختلاف درونى جامعه موجب مىشود قدرت و قوام جامعه دچار تزلزل گردد و امتیازات موجود از دستبرود.
امیرالمومنین علیهالسلام با تكیه بر همین اصل، مردم جامعه خود را توبیخ مىكند و شكست آنان را علىرغم برخوردارى از رهبر صالح و پذیرش ارزشهاى دینى، پیشبینى مىنماید: «به خدا سوگند، مىبینم كه این مردم به زودى بر شما چیره مىشوند.
آنان بر باطل خود فراهماند و شما درحق خود پراكنده، شما امام برحق خود را نافرمانى مىكنید و آنان در باطل پیرو امام خویشاند.»
طبق این عبارت، اهمیت وحدت و انسجام اجتماعى در تغییر سرنوشت جامعه حتى از رهبرى و ارزشهاى دینى هم بالاتر است و در شرایطى كه جامعه از انسجام درونى برخوردار نیست، حتى رهبرى بزرگمردى چون امام علىعلیهالسلام هم كارساز نخواهد بود. در موارد دیگر، آن حضرت صریحا همدلى و انسجام اعضاى جامعه را موجب قدرتمندى و توفیق آنان مىشمارد و جمعیت كثیر آنها را، در صورتى كه همراه با هماهنگى نباشد، بىاثر و خالى از فایده تلقى مىكنند.
ایشان در خطبه146، درباره موفقیت اعراب صدر اسلام مىفرمایند: «عرب امروز اگر چه در شمار اندكاند، اما با یكدلى و یكسخنى در اسلام نیرومند و بسیارند.» در خطبه119 نیز مىفرمایند: «سودى ندارد كه شما در شمار بسیارید، مادام كه دل با یكدیگر ندارید.»
براساس خطبه119، از نظر امیرالمومنین علیهالسلام، تاثیر انسجام اجتماعى و اتحاد اعضاى جامعه و متقابلا اختلاف و عدم انسجام مردم تا جایى است كه كمیت افراد و كثرت جمعیت، بدون برخوردارى از این خصوصیت بىاثر خواهد ماند و حتى رهبر و حاكم توانمند نیز در شرایطى كه جامعه از همدلى برخوردار نبوده، دچار تفرق باشد و به یگانگى نرسد، امكان اقدامى اساسى در تحول جامعه نخواهد داشت.
زینب مجلسی راد
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع:
نهج البلاغه
شرح بر نهج البلاغه ابن ابی الحدید
غررالحکم و دررالکلم
عوامل تغییرات اجتماعى در نهجالبلاغه، سید ضیاء هاشمى
پایگاه امام علی
مطالب مرتبط:
قابل توجه مسئولین! مشکل فقط آمریکانیست!
