آیا همه مدیران ما لایق هستند؟!
حضرت على "علیه السلام" در ارتباط با لزوم توجه به تجربه "تخصص" در سپردن مسئولیت به افراد مى فرمایند: و توخ منهم اهل التجربه 'كارگزاران را از اهل تجربه "تخصص" انتخاب كن'
ممكن است یك فرد متخلق به اخلاق اسلامى باشد و علم انجام كارى را نیز داشته باشد، لیكن به دلایل قدرت و توانایى اداره ى امور را نداشته باشد كه این موضوع باید در ارتباط با انتخاب و انتصاب مدیران مورد توجه قرار گیرد.
اصل احترام به دیگران
حضرت على "علیه السلام" در ترغیب، صفات پسندیده و نكوهش خود پسندى در حكمت یكصد و نه فرموده اند:
و لا وحده اوحش من العجب 'هیچ تنهایى ترسناك تر از خود پسندى نیست "زیرا خود پسند، مردم را از خود پست تر پنداشته آنها هم از او دورى كنند و تنها ماند.' [ترجمه نهج البلاغه، فیض الاسلام، ص 1139]
همچنین در قسمتى از نامه به مالك اشتر فرموده اند: 'پس آرزوهاى ایشان "رعیت" را برآور و آنها را به نیكویى یاد كن و كسانى را كه آزمایش نموده رنجى برده اند، همتشان را به زبان آور، زیرا یاد كردن نیكوكارشان، دلیر را به هیجان آورده به جنبش وامى دارد و نشسته را به خواست خداى تعالى ترغیب مى نماید.'
به منظور ایجاد زمینه كار موثر و توام با رضایت، باید به مقام و شان انسانى احترام گذاشت. تمام انسانها دوست دارند كه با آنها با احترام رفتار شود. این صفت یكى از مهمترین وجه تمایز انسان از سایر مخلوقات است. طبق این نظر به تمام اعضاى سازمانى، بدون توجه به پایگاه شغلى آنها باید احترام گذاشت و شخصیت آنها را محترم شمرد. این نظریه را مى توان ملهم از گفتار بزرگ مرد اسلام على "علیه السلام" دانست كه در فرمان معروف خود به مالك اشتر براى تحكیم روابط انسانى و ایجاد نگرش بین والى و مردم مى فرماید:
'اگر یكى از اشراف قوم خدمتى حقیر كند عظیم ندان و چون دیگرى از فرودستان خدمتى بزرگ تقدیم كند، حقیر مخوان.'
با توجه به عملكرد مدیریت مى توان گفت كه مدیریت مانند یك وسیله یا یك ماشین نیست. بدین معنى كه در آن مجموعه اى از عناصر وجود دارد كه موجبات اجراى صحیح و علمى امور و درست به كاربرى امكانات را فراهم مى آورد. عناصر تركیبى مدیریت، چون چرخ هاى ماشینى است كه به وسیله ساختار خاص، به هم متصل شده و چگونگى عملكردشان متاثر از قوانین آسان كننده حركت است.
اما با هر دیدى كه به مدیریت نگاه كنیم، آن را متشكل از انسانها درمى یابیم، انسانهایى كه بار امانت مسئولیت را به دوش دارند و با خلاقیت و ابتكار باید حركت اجرایى را قوام بخشند. انسانهاى سازمانى، متاثر از اعتقاداتند، اعتقاداتى كه در آن منافع شخصى و اجتماعى مستتر است.
اندك دقت در مفهوم ذكر شده، جنبه انسانى و اجتماعى مدیریت را روشن مى كند. جنبه اى كه مدت ها مورد فراموشى بوده است و خوشبختانه به مرور دید صاحب نظران را به خود جلب كرده و جایگاه خود را پیدا مى كند. به طورى كه در اكثر جوامع بشرى، بخصوص در جوامع پویا، مورد تحقیق و بررسى روان شناسان و جامعه شناسان قرار مى گیرد.
اصل تخصص "مهارت ها و توانایى ها"
حضرت خطاب به مالك اشتر در نامه پنجاه و سه به ایشان مى فرمایند: و اكثر مدارسه العلماء و منافثه الحكماء
'زیاد همدرسى داشته باش با علماء، همین كه انسان مى نشیند مشورت مى كند، خودش درس است، تو با او فكر القاء كن، او به تو فكر القاء كند.'
'مناقثه' معنایش همان محادثه است، یعنى تو به او حدیث مى گویى و او به تو حدیث مى گوید خلاصه با یكدیگر همفكرى كنید، افكار را بگویید تا فكر پخته بشود. آن وقت به كار بیندازید، آن هم نگفته است با هر كسى مشورت كن، با آنهایى كه اهل علم و دانشمند، اهل تخصص در یك قسمتى هستند، حكیم هستند و دانشمند، خلاصه هر كارى را با متخصص آن، با كارشناس مربوطه اش مشورت كن. 'اكثر' یعنى زیاد، این كار را بكن. 'مدارسه العلماء' همدرسى با علما داشته باش و 'و مناقثه الحكماء' و حدیث بگو و بشنو و با حكما گفت و شنود داشته باش.
تجربه یكى از اركان پذیرش مسئولیت هاى مربوط به اداره امور است كه معمولا به ممارست فرد و استمرار تماس آگاهانه او توام با تفكر و تعقل نسبت به موقعیت و وظایف شغلى خود مى باشد.
حضرت على "علیه السلام" در ارتباط با لزوم توجه به تجربه "تخصص" در سپردن مسئولیت به افراد مى فرمایند:
و توخ منهم اهل التجربه 'كارگزاران را از اهل تجربه "تخصص" انتخاب كن'
ممكن است یك فرد متخلق به اخلاق اسلامى باشد و علم انجام كارى را نیز داشته باشد، لیكن به دلایل قدرت و توانایى اداره ى امور را نداشته باشد كه این موضوع هم در ارتباط با انتخاب و انتصاب مدیران باید مورد توجه قرار گیرد.
حضرت على "علیه السلام" در خطبه 172 در نهج البلاغه مى فرمایند: ایها الناس ان احق الناس بهذا الامر اقواهم علیه و اعلمهم بامر الله فیه
'اى مردم سزاوارترین شخص به امر خلافت تواناترین مردم است به آن.' [جوام، محمد حسین، مدیریت آموزشى و شناخت سازمان و تشكیلات، ص 17]
یكى از ویژگى هاى مدیریت قدرت است و نه یك نوع قدرت، بلكه باید داراى قدرت هاى گوناگون باشد:
1- قدرت نوع آورى و ابداع 'ابتكار'،
2- قدرت تجزیه 'جداسازى و كوچك نمودن' و تركیب 'به هم پیوستن و ارتباط دادن'،
3- قدرت ارایه دلیل و منطق متكى به برهان،
4- قدرت بسیج انگیزه ها براى كارهاى دسته جمعى 'هدایت'
5- قدرت در تصمیم گیرى و اجرا 'قاطعیت'،
6- قدرت نظارت بر خود و دیگران 'اشراف'،
7- قدرت پذیرش حق و تسلیم در برابر آن 'انصاف' [تقوى دامغانى، سید رضا، نگرشى بر مدیریت اسلامى، ص 144.]
لازم به یادآورى است كه همه صاحبان قدرت، تنها از یكى از منابع قدرت فوق برخوردار نیستند، بلكه هر فرد مى تواند تركیبى از قدرت هاى فوق را داشته باشد. هر چه تركیب منابع قدرت در یك فرد بیشتر باشد، میزان قدرت او بیشتر مى شود. بهترین نوع قدرت، قدرتى است كه از تركیب یا برآیند چند منبع قدرت به وجود آمده باشد. به عنوان مثال اگر فردى داراى ویژگى ها و جاذبه هاى شخصیتى است و تخصصى نیز دارد، بهتر است داراى قدرت قانونى نیز باشد تا بتواند در صورت لزوم از سایر منابع قدرت نیز استفاده كند. [میركمالى، سید محمد، مدیریت و رهبرى، ص 123]
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
سایت تعلیمات اسلامی واشنتگتن
مدیریت و رهبرى با سیرى در نهج البلاغه جلد 1 ـ محمد اصلى پور
سید محمد میركمالى، مدیریت و رهبرى
سید رضا تقوى دامغانى، نگرشى بر مدیریت اسلامى
ترجمه نهج البلاغه، فیض الاسلام
مطالب مرتبط:
